گرچه شوراهای صنفی دانشجویان علوم پزشکی کشور در این نامه سراسر گلایه‌آمیز، اشاره کرده‌اند که خودکشی چهار تن از دستیاران پزشکی شهر تهران، اتفاق جدیدی نیست اما انصراف دسته‌جمعی و یا کوچ ناخواسته آنان به کشورهای بیگانه را ناشی از عوامل متعددی چون حقوق تضییع‌شده ایشان در بیمارستان‌ها، بدرفتاری و بی‌توجهی اساتید به اصطلاح ممتاز، کشیک‌های پرتعداد، فشار کاری و روحی بالا و حقوق ناچیزی دانسته‌اند که به گفته آن‌ها، شخص وزیر به خوبی به آن آگاه است.
19 اردیبهشت‌ماه بود که وزیر بهداشت در نامه‌ای به معاونت فرهنگی وزارت بهداشت و رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی بر ضرورت رسیدگی به مشکلات مختلف دانشجویان دستیاری و دکتری تخصصی تأکید کرد تا به تعبیر او، امواج خروشان دلسردی و ناامیدی از آینده جسم و روحشان را در هم نکوبد.
سعید نمکی در این نامه خطاب به دکتر علی‌اکبر حق‌دوست، معاون آموزشی و دکتر سیماسادات لاری، معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت و همچنین رؤسا و سرپرستان دانشگاه‌ها و دانشکده علوم پزشکی نوشته است:«گرچه در سال گذشته تلاش شد در معیشت دستیاران و دانشجویان دکتری تخصصی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور با افزایش ۵۰ درصد کمک‌هزینه، بیمه پایه درمان و بیمه تأمین اجتماعی، پرداخت وام ضروری و ودیعه مسکن و کاهش سقف کشیک‌ها در حد امکان گام‌های کوچکی برداشته شود، مع‌الوصف سختی‌های ناشی از خدمت در عرصه سلامت در ایام نفسگیر کرونا از یک‌سو و مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمومی از سوی دیگر بعضا عرصه را بر این عزیزان تنگ‌تر از حد تاب آوری کرده است.»
دستیاران به جای آموزش به نیروی درمانی بدل شده‌اند!
همه امیدوارند حاصل این نامه‌نگاری‌ها اتفاقی نیک باشد تا دیگر خستگی و فرسودگی شغلی و ساعت‌های طولانی کار، رزیدنت‌ها را به لحاظ جسمی و روحی تحت فشار مضاعف قرار ندهد؛ فشاری بیش از توان و ظرفیت دستیاران پزشکی که در ایام کرونا، بیش از پیش آنان را محاصره کرده و منجر به تضعیف روحیه‌شان شده است. تا همین چندسال پیش هم که اثری از کرونا و روح و روان‌های پریشان نبود، وضعیت دستیاران پزشکی تعریفی نداشت و آن‌ها بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها عنوان کرده بودند که به جای آموزش باید همانند پرسنل بیمارستان کار کنند و عملا به نیروی درمانی بدل شده‌اند و در قبال کوچک‌ترین خطایی درروند درمان، باید پاسخگو باشند و مسئولیت قانونی دارند! دستیاران با حقوق‌های دو تا سه‌میلیونی به سختی روزگار می‌گذرانند درحالی‌که این میزان در قبال ساعات و حجم کار دستیاران در بیمارستان‌ها بسیار اندک و ناعادلانه است، زیرا این گروه‌ها که هفت سال را در دوره عمومی سپری کرده‌اند، از حق کار به عنوان پزشک عمومی بی‌نصیب مانده‌اند و دریافتی‌های دو تا سه‌میلیونی تحت هیچ عنوان، پاسخگو و درخور نیاز آن‌ها نیست.این عبارتی که می‌خوانید روایتی از یک رزیدنت طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی تهران است. این رزیدنت به «رسالت» می‌گوید: «حقوقشان تضییع‌شده و از مسیر آموختن دور شده‌اند، «به جای آنکه در بیمارستان‌ها، آموزشی صورت بگیرد، کاردرمانی و مسئولیت‌های یک پزشک را به ما سپرده‌اند و این درآمیختن مبحث درمان و آموزش که البته آموزش بخش کوچکی را دربرمی‌گیرد، سبب شده بسیاری از دستیاران عطای ماندن را به لقایش ببخشند و مهاجرت کنند. این را هم در نظر بگیرید که دستیاران به جای پزشکان به بیماران خدمات می‌دهند اما حق‌الزحمه ناچیزی دریافت می‌کنند و عجیب است که عملا دانشجو به شمار می‌روند و کاری که انجام می‌دهند هم سابقه کار محسوب نمی‌شود و این یعنی بیگاری کردن.»
این رزیدنت تأکید می‌کند، «اگر ما جزء کادر درمان هستیم باید طبق قانون کار و به معنای واقعی، حقوق و مزایا دریافت کنیم و بیمه باشیم تا در صورت بروز تخلف و ایجاد خللی در پروسه درمان، قادر به پاسخگویی باشیم اما اگر رزیدنت برای ادامه تحصیل کمک‌هزینه دریافت می‌کند، چرا باید در صورت بروز مشکل به مراجع قانونی پاسخگو باشد؟»
آسیب‌های روانی، رزیدنت‌ها را به مصرف مواد مخدر سوق داده است
مجموعه این عوامل است که موجی از واکنش‌ها را نسبت به فشار کار جسمی و شرایط بد مالی دستیاران پزشکی بر سر زبان‌ها انداخته و بر همین اساس «محمد شریفی مقدم»، دبیرکل خانه پرستار ایران، رزیدنت‌های پزشکی را یکی از مظلوم‌ترین قشرهای جامعه عنوان کرده که فعالیت آن‌ها در تمام بیمارستان‌ها زیر سایه دیگر پزشکان متخصص قرار دارد و بیشتر خدمات توسط آن‌ها در مرکز درمانی ارائه می‌شود و در این میان عدم آموزش‌های کافی از طرف پزشکان متخصص به رزیدنت‌ها می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به جامعه پزشکی وارد کند و همین موضوع باعث ایجاد استرس شده است.شریفی مقدم، ساعت‌های کاری بالا و فشارهای زیاد و حقوق بسیار پایین که در حد دو تا سه میلیون تومان است را زمینه‌ساز آسیب‌های روانی بیان کرده است که بسیاری از رزیدنت‌های پزشکی تخصصی با این آسیب‌ها دست به گریبان‌اند و بعضا برخی از آن‌ها را به مصرف مواد مخدر سوق خواهد داد که تاکنون این موضوع در میان این قشر مشاهده شده است.
دبیرکل خانه پرستار با اشاره به مرگ‌های سریالی چندین رزیدنت در هفته‌های گذشته، خاطرنشان کرده:موضوع خودکشی سریالی رزیدنت‌های پزشکی موضوعی در دست بررسی است و باید تحقیقات پزشکی لازم در خصوص این مرگ‌ها صورت بگیرد و می‌توان پیش‌بینی کرد که مصرف بالای مواد مخدر و حتی اوردوز کردن یکی از دلایل مرگ این افراد به‌حساب می آید.
علی نیکجو، متخصص روانپزشکی و عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران نیز در توییتی نوشته: «خودکشی سریالی رزیدنت‌ها فاجعه‌ای دردناک است. سرمایه‌های ملی این مملکت یا رفته‌اند یا در گوشه‌ای مچاله شده‌اند یا با چنگ و دندان، زندگی سخت‌تر از همیشه را تاب می‌آورند یا چنین تراژیک به مرگ خود خاتمه می‌دهند.»
حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی سازمان نظام پزشکی کشور درحالی از تشکیل دو کمیته برای بررسی مشکلات رزیدنت‌ها خبر داده که در مصاحبه با ایسنا تأیید کرده است، رزیدنت‌ها هم از نظر حجم کاری و هم از نظر سطح درآمدی تحت فشارند. فردی که پزشک بوده، خانواده تشکیل داده، مجددا به دانشجو بدل شده و سطح درآمدش به یک‌دهم کاهش پیدا می‌کند و از نظر تورم اقتصادی هم که تورم با سرعت می‌تازد، درحالی‌که درآمدهای این افراد بسیار کم است. به گفته کرمانپور، در حال حاضر حقوق دستیاران با کارانه بین دو تا سه میلیون تومان است و این وضعیت همیشه یک آینده نامفهوم و نامتعادلی را پیش چشم دستیاران می‌آورد و جمع جبری آن هم کاهش آستانه تحریک روانی و فیزیکی این افراد شده و باعث می‌شود هم زود عصبانی شوند و هم زود ممکن است تصمیماتی بگیرند و نهایتا اگر دستیاری از زندگی ناامید شود، دور از ذهن نیست که بعدازاین همه سختی به نقطه دیگری برسد.
برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از دستیاران مرد، متأهل و دارای فرزند هستند و دغدغه و مشکلات مالی تأثیر مهم و قابل‌ملاحظه‌ای بر زندگی خانوادگی آن‌ها می‌گذارد. دستیاران پزشکی با استرس‌های فراوانی مواجه هستند که این استرس‌ها می‌تواند موقعیتی، شخصی و حرفه‌ای باشد. استرس‌های موقعیتی شامل محرومیت از خواب، حجم کاری زیاد و ساعات کار طولانی و مسئولیت‌های اداری بیش از حد است. استرس‌های شخصی شامل تعهدات خانوادگی، مسائل مالی، انزوا، مدت زمان محدود برای استراحت و یا مراقبت از خود و یا ناکافی بودن مهارت‌های مقابله با استرس است و استرس‌های حرفه‌ای شامل مسئولیت مراقبت از بیمار، نظارت بر دستیاران جوان و دانشجویان و نوع برنامه‌ریزی شغلی است. عامل دیگر می‌تواند نوع فرهنگ‌سازمانی و محیط‌کاری غیرخلاقانه و مهارکننده، تسلط نداشتن بر اوضاع در زمان روبه‌رو شدن با بیماران اورژانسی و بدحال باشد. همه این عوامل ممکن است بتواند در توضیح این مطلب که چرا فرسودگی شغلی در دستیاران پزشکی بالاست کمک‌کننده باشد.
مسافرکشی و تدریس خصوصی
وقتی یک رزیدنت متأهل با کمک‌هزینه تحصیلی،ماهیانه به‌طور متوسط ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و رزیدنت مجرد 2 میلیون و ۵۰۰ هزار تومان حق‌الزحمه دریافت می‌کند، مشخص است که به دلزدگی و فرسودگی شغلی مبتلا خواهد شد. چگونه یک رزیدنت می‌تواند با این میزان درآمد که در مقایسه با تورم بسیار ناچیز است، هزینه خوراک، پوشاک و تهیه مسکن و مخارج دیگر خود را تأمین کند؟ آیا این مشکلات رفاهی و حقوقی به‌تنهایی نمی‌تواند در فرسودگی شغلی و اضطراب‌های آنان مؤثر باشد؟ ما از رزیدنت‌ها شنیده‌ایم که ساعات کاری‌شان گاه به ۴۰ تا 50 ساعت هم می‌رسد، درحالی‌که نباید بیش از 12 ساعت کار کنند و بر مبنای گفته‌های حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی سازمان نظام پزشکی کشور، «سال گذشته وزارت بهداشت مصوبه‌ای داشت مبنی بر این‌که بیش از ۱۰ شیفت در ماه نباید داشته باشند اما عملا چون نیرو کم است، این مصوبه اجرا نمی‌شود و گاهی ۲۰ شب شیفت می‌ایستند.رزیدنت‌هایی داشتیم که در طول شیفت بی‌هوش شدند و زیر سرم نجاتشان دادند. با این شرایط هم ممکن است برای این‌که بتوانند توان خودشان را افزایش دهند، به سوءمصرف برخی داروها روی آورند که گاهی دیده شده است.» مطابق آیین‌نامه دوره دستیاری، «حداقل برنامه کشیک دستیاران در زمینه‌های بالینی سال اول ۱۲ کشیک در ماه، سال دوم ۱۰ کشیک در ماه، سال سوم ۸ کشیک در ماه و سال چهارم و پنجم ۶ کشیک در ماه است.» این آیین‌نامه عملی نشده و خیلی‌ها به دلیل همین مصائب، قید تخصص را می‌زنند و تحصیل را نیمه‌کاره رها می‌کنند.
ای کاش دستیاری شغل بود
رزیدنت‌هایی که متأهل‌اند، اجاره‌خانه و خرج زندگی آن‌قدر تحت فشار می‌گذاردشان که بی‌خیال تخصص می‌شوند و دوباره در کسوت پزشک عمومی فعالیت می‌کنند. در همین رابطه یکی از رزیدنت‌ها به «رسالت» می‌گوید: «قبلا گذران زندگی‌ام از طریق پزشکی عمومی بود اما برای تخصص گرفتن باید 4 تا 5 سال زحمت بکشیم و شرایط بد مالی هم ادامه تحصیل را مشکل می‌کند. کمک‌هزینه‌هایی که پرداخت می‌شود، گره‌ای از مشکلاتمان نمی‌گشاید.» او به همراه دوستانش برای تأمین خرج و مخارج زندگی، به مشاغل دیگری روی آورده‌اند.از تدریس خصوصی تا مسافرکشی که باتوجه به شیفت‌های طولانی در بیمارستان، کار ساده‌ای هم نیست و آنان را از حرفه اصلی خود یعنی طبابت دور و دورتر می‌کند. «ترجیحمان این بود در ساعت‌هایی که بیمارستان نیستیم، اجازه طبابت داشته باشیم. مقدار ساعتی که به‌عنوان راننده یا مدرس خصوصی می‌گذرانیم با کاری که می‌توانیم بادانش و مهارت در مطب خود انجام دهیم، به لحاظ روانی و درآمدی بسیار فرق دارد. من پروانه طبابت دارم و داشتم بیمارانم را درمان می‌کردم و حتی چند بار تصمیم گرفتم تخصص را ول کنم و دوباره به همان پزشکی عمومی در مطب خودم ادامه بدهم اما هربار منصرف شدم و الان در دوره دستیاری، نه دانشجو محسوب می‌شوم و نه می‌توانم مثل یک پزشک درآمدزایی کنم! ای کاش حداقل دستیاری را به عنوان شغل ما در نظر بگیرند.»
قرص ضدافسردگی مصرف می‌کنیم
دوره دستیاری پزشکی برای سال اولی‌ها به مراتب سخت‌تر است و مصرف قرص ضد افسردگی و گرایش به اعتیاد راهی برای فرار از دشواری‌های این مسیر است. راهی که به اذعان اغلب دستیاران، از بار روانی و استرس‌های آن‌ها کم می‌کند و کمتر فکرشان مشغول این مسئله می‌شود که چرا اجازه ندارند همانند یک پزشک فعالیت کنند؟ «فقط در ساعات اداری در بیمارستان، فعالیت می‌کنیم که آن هم در قبالش حقوقی دریافت نمی‌کنیم. بیمه هم نیستیم که دلمان خوش باشد و تنها کمک‌هزینه تحصیل را دریافت می‌کنیم که هزینه اجاره‌بهای منزلمان هم نمی‌شود.برخی روزها فقط چند ساعت در طول روز می‌خوابیم.» همه این‌ها یک‌جایی و یک روزی، دستیاران را دچار آسیب‌های روحی- روانی می‌کند و «با توجه به محیط منزوی و پراسترس بیمارستانی، آن هم در روزهای پاندمی، متأسفانه شرایط محیطی مناسبی که نشاط‌آور و روحیه‌بخش باشد وجود ندارد و این خود بر سختی کار می‌افزاید. انزوای شغلی، ترس از ابتلا و دیدن زجر افرادی که در بستر مرگ هستند، همگی خطر اقدام به خودکشی را افزایش می‌دهد.»
این خلاصه‌ای از گفته‌های دکتر مهدی اسکندری، روانشناس است که در مصاحبه با ایسنا مطرح کرده و از سوی دیگر دکتر مریم حناساب زاده اصفهانی که سال‌ها درباره خودکشی فعالیت داشته و رساله دکتری خود را در این زمینه نوشته، از روانشناسانی است که در رابطه با تأثیر انگیزه‌های مالی بر پیشگیری از وقوع خودکشی و افزایش تاب‌آوری، به «ایسنا» گفته: «عمیقا فکر می‌کنم بهبود شرایط مالی رزیدنت‌ها می‌تواند در جلوگیری از اقدام به خودکشی مهم باشد. به‌طورکلی به عنوان شخصی که می‌خواهم به دو عامل در تأیید این ادعا که بهبود شرایط مالی می‌تواند در بهبود وضعیت اثرگذار باشد، اشاره کنم. خودکشی یک پدیده بسیار پیچیده، چندعاملی و زیستی- روان‌شناختی و اجتماعی است. مؤلفه اول در خصوص خودکشی، به کم کردن استرس‌ها برمی‌گردد. پول، حلال بسیاری از مشکلات است.»
این روانشناس زنگ خطر را به صدا درمی‌آورد که وقتی کادر درمان یا به‌خصوص رزیدنت‌ها که درآمد زیادی ندارند، با شرایط سخت و پرفشاری مواجه می‌شوند و ببینند با آن‌ها به شکل عادلانه و منصفانه‌ای برخورد نمی‌شود، خشمی در آن‌ها ایجاد می‌شود. بهبود شرایط مالی از این لحاظ می‌تواند خشم حاصل از ایجاد یک شرایط نامنصفانه را از بین ببرد و خطر خودکشی را کاهش دهد. در تحقیقات مشخص شده است یکی از انگیزه‌های خودکشی این است که برخی از افراد شرایطی که در آن قرار دارند را ناعادلانه قلمداد می‌کنند.
البته هر چقدر هم که به لحاظ مالی از کادر درمان حمایت شود، واقعا جبران زحماتی که می‌کشند نخواهد بود، اما به نظر من این کمترین توجهی است که باید نسبت به این عزیزان شود. امیدواریم به مطالبات دیرینه دستیاران پزشکی که در خط مقدم مبارزه با هیولای نامرئی کرونا بیش از گذشته آسیب دیده‌اند، پاسخی شایسته و درخور داده شود تا فرجام زندگی‌شان با ناکامی و مرگ و یا مهاجرت گره نخورد. آن‌ها سرمایه‌های این کشورند که باید قدردانشان بود.
منبع: رسالت