تنهاترین، برترین و بهترین مسیر، مسیر ولایت
آیات مختلفی در قرآن به توصیف فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) پرداخته است. مهمترین این آیات آیه ولایت؛ «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ؛ سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و کسانى ‌که ایمان آورده‌اند؛ همان‌ها که نماز را بر پا مى‌دارند، و در‌حال رکوع، زکات مى‌دهند.»(مائده55)؛

آیه اکمال دین؛ «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز، دین شما را برایتان کامل‌کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به‌عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم.»(مائده3)؛ آیه تبلیغ؛ «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ؛ اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل‌ شده ‌است، به‌طور کامل [به مردم] ابلاغ‌ کن؛ و اگر چنین نکنى، رسالت او را انجام نداده‌اى. خداوند تو را از [خطرات احتمالى] مردم، حفظ مى‌کند؛ و خداوند، گروه کافران [لجوج] را هدایت نمى‌کند.»(مائده67)؛

آیه مباهله؛ « فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَأَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَى الْکاذِبینَ؛ هرگاه بعد از علم و دانشى که به تو رسیده، [باز] کسانى درباره‌ی مسیح با تو به ستیز برخیزند، بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما نیز فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما نیز زنان خود را؛ ما از نفوس خود [و کسى که همچون جان ماست] دعوت کنیم، شما نیز از نفوس خود؛ آنگاه مباهله [و نفرین] کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار‌دهیم.»(آل‌عمران61)؛

آیه اطعام؛ «إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً، إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَریراً؛ [و می‌گویند]: ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم، ما از پروردگارمان خائفیم در آن روزی که عبوس و سخت است.»(انسان9و10)

آیه نجوا؛ «أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللهُ عَلَیْکُمْ فَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطیعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ آیا ترسیدید [فقیر شوید] که از دادن صدقات قبل از نجوا خوددارى کردید؟! اکنون که این کار را نکردید و خداوند توبه شما را پذیرفت، نماز را برپا دارید و زکات را ادا کنید و خداو پیامبرش را اطاعت نماییدو [بدانید] خداوند از آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.»(مجادله13)؛

آیه علم الکتاب؛ «وَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفَى بِاللهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتَابِ؛ آن‌ها که کافر شدند مى‌گویند: «تو پیامبر نیستى»! بگو: «کافى است که خداوند، و کسى‌ که علم کتاب [و آگاهى بر قرآن] نزد اوست، میان من و شما گواه باشند.»(رعد43)؛

آیه انفاق؛ «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ کسانى که اموال خود را، شب یا روز، پنهان یا آشکار، انفاق مى‌کنند، مزدشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است؛ ‌نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى‌شوند.»(بقره274)؛

آیه شراء یا لیلة المبیت؛ «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ وَ أللهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ؛ بعضى از مردم [با ایمان و فداکار، همچون على در «لیلهة ‌المبیت» به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر] جان خود را به‌خاطر خشنودى خدا مى‌فروشند؛ ‌و خداوند نسبت به همه‌ی بندگان مهربان است.»(بقره207)؛

آیه دابة الارض؛ «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لایُوقِنُونَ وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُونَ؛ و هنگامى‌که فرمان عذاب آن‌ها فرا رسد [و در آستانه‌ی رستاخیز قرار گیرند]، جنبنده‌اى را از زمین براى آن‌ها خارج مى‌کنیم که با آنان سخن مى‌گوید که مردم به آیات ما ایمان نمى‌آوردند. [به خاطر آور] روزى را که ما از هر امّتى، گروهى را از کسانى ‌که آیات ما را تکذیب مى‌کردند محشور مى‌کنیم و آن‌ها را نگه ‌مى‌داریم تا به یکدیگر ملحق‌ شوند.»(نمل82و83)؛

آیه صادقین؛ «أَجَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللهِ ‌ لایَسْتَوُونَ عِنْدَ اللهِ وَ اللهُ‌ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ؛ آیا آب‌دادن به حاجیان، و آباد ساختن مسجد الحرام را، همانند [عمل] کسى قرار دادید که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده، و در راه او جهاد کرده است؟! [این دو] نزد خدا یکسان نیستند و خداوند گروه ستمکاران را هدایت نمى‌کند.»(توبه۱۱۹)؛

آیه خیرالبریه؛ «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّة؛ [امّا] کسانی که ایمان آوردند واعمال صالح انجام دادند، بهترین خلق [خدا] هستند.»(بینه7)

آیه صالح‌المؤمنین؛ «(تحریم4)؛ آیه وُدّ؛ « إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا؛ به‌یقین کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند، به‌زودى خداوند رحمان محبّتى براى آنان [در دل‌ها] قرار مى‌دهد!»(مریم96)؛

آیه تطهیر؛ «وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً؛ و در خانه‌هاى خود بمانید، و همچون دوران جاهلیّت نخستین [در میان مردم] ظاهر نشوید، و نماز را برپا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید؛ خداوند فقط مى‌خواهد پلیدى [گناه] را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»(احزاب33)؛

آیه مودت؛ «ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُورٌ؛ این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند به آن نوید مى‌دهد. بگو: «من هیچ‌گونه اجر و پاداشى از شما بر این دعوت درخواست نمى‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم (اهل بیتم) و هرکس کار نیکى انجام دهد، بر نیکى‌اش مى‌افزاییم؛ چرا که خداوند آمرزنده و قدردان است.»(شورا23)؛

آیه اهل‌الذکر؛ «وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاَّ رِجالاً نُوحی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ و پیش از تو، جز مردانى که به آن‌ها وحى مى­کردیم، نفرستادیم. اگر نمی‌دانید، از آگاهان بپرسید.»(نحل43) و «وَما أَرْسَلْنا قَبْلَکَ إِلاَّ رِجالاً نُوحی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ ما پیش از تو، جز مردانى که به آنان وحى مى‌کردیم، نفرستادیم [همه‌ انسان بودند] اگر نمى‌دانید، از آگاهان بپرسید.»(انبیاء7) و... هستند که به فضائل ایشان اشاره کرده است.

البته در هیچ آیه‌ای از قرآن نیست که در آن فضائل علی(ع) و اهل بیت(ع) به وضوح دیده نشود اما آیاتی هستند که مستقیما در مورد حضرت ابوتراب(ع) نازل شده است. در خصوص این آیات میان شیعیان و اهل سنت اتفاق نظر وجود دارد و هیچ‌کسی نیست که قدرت انکار آن را داشته باشد. در مورد آیه ولایت که خداوند می‌فرماید: «اِنّما وَلیُّکُمُ الله وَ رَسُولهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُوءْتُونَ الزَّکاة وَ هُمْ راکِعُون؛ همانا ولی امر شما تنها خدا، رسول و آن مؤمنانی هستند که نماز به پا داشته و در حال رکوع زکات می‏دهند.» نیز اتفاق و اتحاد نظر وجود دارد و تمام اسناد و احوال موجود از صدر اسلام آن را در مورد علی(ع) دانسته‌اند. آنچه که درباره جانشینی امیرالمؤمنین(ع) مورد اختلاف است بحث دامنه معنایی برخی کلمات و عبارات است.

شیعیان معنای کلمه «ولی» را امام می‌دانند و دیگران آن را به معنای دوستی، نصرت و محبّت دانسته‌اند که بحث‌های بسیاری داشته و استدلا‌ل‌های بی‌شماری حول محورش انجام شده است. بحث پیروان علی(ع) آن است که باید در ترجمه و فهم هر آیه و کلمه از قرآن اتفاقات، مقدمات، حواشی، بیانات پیامبر(ص)، تاریخچه موضوع مورد بررسی قرار گیرد تا نتیجه درست حاصل شود. مثلا وقتی می‌بینیم پیامبر(ص) می‌فرمایند: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» باید آن را متصل به معانی و مفاهیم خاص قرآن بدانیم و در کنار دیگر آیات و شواهد قرار دهیم. سوای آنکه باید هدف دین و مقصود خلقت را هم ببینیم بنابراین با دقت در همه این احوالات می‌توانیم به نتیجه درست برسیم.

هدف از هبوط انسان رشد و تعالی بود. خداوند نیز افراد خاصی را که دارای مقام علمی و معنوی بودند به هدایت و سرپرستی انسان‌ها برگزید تا بتوانند انسان را متعالی کنند. خداوند در قرآن به توصیف مقامات علمی، اخلاقی و معنوی علی(ع) اشاره مستقیم دارد و پیامبر(ص) هم در این خصوص فرمایشات متعددی دارند منتها هنگامی که این مقام تبیین شد و در ذهن انسان‌ها قرار گرفت وقت اعلام ولایت است.

خداوند وقتی در آیه تبلیغ می‌فرماید: «اى پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ کن و اگر نکنى رسالتش را به انجام نرسانده‌اى...» یعنی حسن ختام آن مقدمات این اعلام است. خداوند از انسان‌ها می‌خواهد که بهترین‌ها را انتخاب کنند و برای اینکه به اشتباه نیوفتند خودش بهترین‌ها را همراه با حصر«انّما» معرفی می‌کند و راه را برای انتخاب بندگانش هموار می‌کند. حصر در «انّما» یعنی فقط کسانی که من معرفی می‌کنم. وقتی هم که می‌فرماید: «المؤمنونَ وَالمُؤمِنات بَعْضُهُمْ اولیاءُ بَعْض؛ مردان و زنان مؤمن بعضی از آنها اولیاء بعض دیگرند.»(توبه71) دقیقا آن «بعض» را معرفی می‌کند. اینجا انتخاب با خود انسان‌هاست که برای بهترین عاقبت‌ها با بهترین‌ها در بهترین مسیر قدم بگذارند.
نسخه چاپی