سیدمهدی طالبی: مقتدی صدر حتی در اوج شهرت هم می‌تواند خود را با اظهارات داغ در کانون توجه قرار دهد. او که با کسب بیشترین تعداد از کرسی‌های پارلمان نسبت‌به رقبا، یک پیروزی نسبی در انتخابات پارلمانی عراق به‌دست آورده است، در سخنرانی پیروزی خود دیگران را تهدید کرد. رهبر جریان صدر دوشنبه‌شب پس از مشخص شدن نتایج انتخابات در سخنرانی پیروزی خود مدعی شد متعهد است تا به استفاده از سلاح بی‌ضابطه خاتمه داده و به بهبود وضعیت اقتصادی، بهداشتی و آموزشی کشورش بپردازد. مقتدی صدر در بخشی از این سخنرانی اعلام کرد: «هرگز اجازه مداخله نخواهیم داد و از این پس باید سلاح در دست دولت باشد و خارج از چارچوب دولت استفاده نشود، حتی ازجانب کسانی که داعیه مقاومت داشتند.»
این اظهارات صدر درحالی بیان می‌شود که از اساس نخستین شخصی که در عراق سلاحی به‌اصطلاح خارج از دولت را به‌دست گرفت شخص وی بود که تاکنون نیز در دستان او باقی مانده است. گروه‌های نظامی مقتدی صدر در آن برهه به‌درستی استدلال می‌کردند تا زمان خروج آخرین سرباز آمریکایی از عراق سلاح‌شان را بر زمین نخواهند گذاشت؛ استدلالی که هم‌اکنون نیز گروه‌های مقاومت که صدر آنها را تهدید کرده، بر آن تاکید دارند. صدر اما سلاح در عراق را تنها در دستان خود می‌خواهد.
نیروهای سرایا السلام وابسته به صدر در روز 8 فوریه سال‌جاری میلادی (20 بهمن 1399) یعنی کمتر از 7 ماه پیش درحالی‌که وی در آن برهه نیز تاکید بر مبارزه با سلاح بی‌ضابطه داشت، در سطح شهر بغداد پایتخت عراق و همچنین دو شهر مذهبی نجف و کربلا دست به نمایش قدرت زدند. صدر گروه‌های مقاومت عراق را که اکثرا از شاخه نظامی جریان صدر جدا شده‌اند، رقیب خود در مسیر تسلط بر این کشور می‌داند. پیش‌تر به‌دلیل تندروی‌های مقتدی صدر به‌ویژه در سال‌های 2007 و 2008، گروه‌های نظامی قدرتمندی با جدایی از وی تشکیل شدند. گروه نظامی عصائب اهل حق به رهبری قیس خزعلی و نیز حرکت نجبا به رهبری شیخ اکرم الکعبی دو جریان قدرتمندی هستند که کماکان خود را صدری دانسته و ریشه در اندیشه‌های خاندان صدر دارند، اما از مقتدی صدر پیروی نمی‌کنند. مقتدی صدر که با تکیه بر مبارزه با اشغالگران و مخالفت با دخالت خارجی محبوبیت زیادی در جامعه عراق کسب کرده بود، حالا گروه‌های مقاومت را درحال مبارزه با اشغالگری‌های آمریکا و دیگران ازجمله ترکیه می‌بیند. از این‌رو وی عنوان «مقاومت» و نه اندیشه آن را پایتخت سقوط‌کرده خود در جامعه عراق می‌داند، که ملزم به بازپس‌گیری‌اش است. او در این راه حتی بارها حملات به نیروهای آمریکایی را نیز به‌نوعی محکوم کرده است
پیروز انتخابات حداقلی
در سایه حضور حداقلی مردم عراق پای صندوق‌های رای و مشارکت حداکثری طرفداران مقتدی صدر روحانی برجسته شیعه، ائتلاف انتخاباتی وی با نام «سائرون» موفق شد 73 عضو خود را راهی پارلمان 329 عضوی عراق کند. این تعداد معادل 22 درصد از کرسی‌های پارلمان است. صدر با این میزان کرسی رتبه نخست را در انتخابات به‌دست آورده است. وی با این پیروزی که به‌نوعی تکرار پررنگ‌تر پیروزی‌اش در انتخابات سال 2018 است، توانست قدرتش را در سیاست عراق بیشتر از گذشته تثبیت کند. رتبه دوم انتخابات نیز به ائتلاف التقدم رسید که ریاست آن را محمد الحلبوسی، رئیس سنی‌مذهب مجلس پیشین برعهده دارد. این ائتلاف موفق به کسب 38 کرسی شده که معادل 11.5 درصد از اعضای پارلمان است. الحلبوسی پس از انتخابات 2018 با رسیدن به ریاست پارلمان موفق شد خود را به چهره‌ای شاخص تبدیل کند، اما با بروز اختلاف میان وی و شرکایش، او وارد رقابتی برای زعامت سیاسی اهل‌سنت با آنها شد. رقابتی که به نظر می‌رسد او با نتایج فعلی پیروز آن بوده است.ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی نیز با کسب 37 کرسی معادل 11 درصد از کرسی‌های پارلمان رتبه سوم را به‌دست آورده است. دولت قانون به‌رغم افزایش 11 عضوی در پارلمان درمقایسه با دوره گذشته همچنان نسبت‌به دوران اوجش فاصله دارد و به همین دلیل تنها یک پیروزی نسبی برای نوری المالکی به‌حساب می‌آید. او با این میزان آرا عملا رهبری جریانی را برعهده می‌گیرد که پیش‌تر تنها عضوی از آن بود. در دوره گذشته دولت قانون به‌نوعی متحد سیاسی گروه‌های نزدیک به مقاومت ازجمله ائتلاف الفتح به‌حساب می‌آمد. چهارمین حزب برتر انتخابات، حزب دموکرات کردستان است که با کسب 32 کرسی درمقابل 25کرسی انتخابات پیشین، موفق شد در سایه تضعیف رقبایش ازجمله حزب اتحادیه میهنی، رهبری خود بر جریانات کردی را مستحکم‌تر کند. این حزب معادل 10 درصد از کرسی‌های پارلمان را به‌دست آورده است.
با این وضعیت می‌توان گفت درعمل این انتخابات 3.5 برنده داشته است؛ نخست مقتدی صدر که با افزایش خیره‌کننده تعداد کرسی‌هایش، در جریان شیعه به‌نوعی زعامت یافته است. دوم محمد الحلبوسی که از میان رقابت‌های گسترده و شدید در درون اهل‌سنت با کسب 38 کرسی درمقابل رقیبش خمیس الخنجر که تنها 15 کرسی به‌دست آورده است، موفق شده قدرت، نفوذ و محبوبیتش در میان اهل‌سنت عراق را به رخ مخالفان بکشد. سومین پیروز نیز حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی است که با کسب 32 کرسی روند فزاینده تضعیف خود پس از برگزاری رفراندوم استقلال را کاهش داده و بار دیگر نفوذ عمیق خود بر کردها را اثبات کرده است. نوری المالکی نیز درکنار صدر، الحلبوسی و بارزانی که به پیروزی‌های کاملی دست یافته‌اند، موفق شده با کسب 37 کرسی نفوذ پیشین خود در فضای سیاسی عراق را تاحدی احیا کرده و خود به محور اصلی یک جریان سیاسی عمده در عراق تبدیل شود؛ اقدامی که یک «نیم پیروزی» برای مالکی به‌حساب می‌آید.
در این میان انتخابات عراق پیروزهای دیگری نیز داشته است. این گروه‌ها در سیاست تازه‌وارد به‌حساب آمده و به توفیقاتی خرد دست پیدا کرده‌اند. «جنبش امتداد» گروهی متشکل از معترضان عراق است که از دل اعتراضات 2019 این کشور بیرون آمده و در انتخابات اخیر موفق به کسب 9 کرسی معادل 2.7 درصد از کرسی‌های پارلمان شده است. ریاست این جنبش برعهده علاء الرکابی است. او که مدرک کارشناسی‌ارشد داروسازی دارد، به‌عنوان کارشناس بخش مسمومیت‌ها در اداره بهداشت استان ذی‌قار فعالیت می‌کند و پس از آغاز اعتراضات در عراق در زمان نخست‌وزیری عادل عبدالمهدی به شهرت رسید.
ائتلاف اشراق کانون نیز با کسب 6 کرسی معادل 1.8 درصد از کرسی‌های پارلمان یکی دیگر از تازه‌واردها به دنیای سیاست است که موفق شده به یک پیروزی خرد در انتخابات دست یابد. این ائتلاف در دستان افراد حاضر در مدیریت عتبات عالیات است. این جریان پیش‌تر در تحولات داخلی حشدالشعبی نیز تلاش کرده بود با نام «حشد مرجعیت» به مخالفت با بدنه گروه‌های مقاومت در حشدالشعبی برآید. این دوگانه‌سازی باعث شد آنها در جامعه عراق تاحدی مطرح شوند.
در این انتخابات اما برخی از جناح‌های سیاسی شکست سختی را متحمل شدند، به‌گونه‌ای‌که عمار حکیم شخصیت پرآوازه سیاست عراق که در انتخابات گذشته 19 کرسی کسب کرده بود این‌بار تحت نام الحکمه تنها دو کرسی به‌دست آورد. همپیمان او حیدر العبادی، نخست‌وزیر سال‌های 2014 تا 2018 عراق نیز درحالی‌که در انتخابات دوره قبل 42 کرسی به‌دست آورده بود، این‌بار همانند حکیم تنها دو کرسی به‌دست آورد. این نتیجه برای این دو شخصیت مطرح عراقی یک شکست تمام‌عیار بود. حکیم با این وجود در بیانیه‌ای به جناح‌های پیروز در انتخابات تبریک گفته است.
به‌جز برندگان و بازندگان انتخابات اخیر، عراق گروه سومی نیز داشته است که به‌ویژه شامل حال ائتلاف الفتح می‌شود. این ائتلاف در سایه فشارهای بین‌المللی و داخلی و همچنین ناتوانی سیاسی با افول شدید روبه‌رو شده و تعداد کرسی‌هایش از 47 مورد دوره قبل به 14 کرسی کاهش یافته است. این ائتلاف درکنار شرکای سیاسی‌اش به فراکسیونی شامل بیش از 20کرسی دست خواهد یافت، اما این مقدار نیز نصف کرسی‌هایی است که این ائتلاف در پارلمان گذشته دراختیار داشته است.
برخی منابع اعلام کرده‌اند همانند انتخابات گذشته ائتلاف الفتح وارد یک ائتلاف فراگیر پساانتخاباتی خواهد شد تا وزن خود را دربرابر جریان صدر بالاتر ببرد. از این‌رو برخی از احتمال تشکیل ائتلافی با 73 کرسی پارلمان داده‌اند. این ائتلاف شامل دوله القانون به ریاست نوری المالکی با 37 کرسی، عزم به ریاست خمیس الخنجر سیاستمدار سنی با 15 کرسی، الفتح به ریاست هادی العامری با 14 کرسی، الکلدانین به رهبری ریا الکلدانی یکی از رهبران مسیحی حشدالشعبی با 5 کرسی، جنبش حقوق به رهبری حسین مونس با یک کرسی و همچنین حزب اقتدار با یک کرسی می‌شود. اما باید توجه داشت که وجود چنین ائتلافی که ترکیبی از میان شیعیان و اهل‌سنت است نیز نمی‌تواند برتری مقتدی صدر را خدشه‌دار کند، زیرا وی به‌تنهایی از میان شیعیان به 73 کرسی دست یافته و به احتمال زیاد موفق به جذب جریانات بزرگ‌تری از میان مستقلین، کردها و اهل‌سنت خواهد شد. با این‌حال این ائتلاف فراگیر به‌نظر می‌رسد مانعی بزرگ دربرابر تک‌روی‌هایی خواهد بود که صدر در آنها شهرت دارد.(1)
العامری: نتایج را قبول نداریم
یک روز پس از برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق، مواضع متفاوتی از سوی جریان‌ها و مقامات سیاسی عراقی درباره نتایج انتخابات مطرح شده است. در حالی که اعلام اولیه نتایج حاکی از پیشتازی جریان صدر در انتخابات است و در پی آن مقتدا صدر و مصطفی الکاظمی به راه‌یافتگان به پارلمان جدید تبریک گفتند، برخی مقامات سیاسی در گروه‌های شیعی نظیر الفتح و گروه‌های کرد مثل اتحادیه میهنی کردستان از وقوع تخلف و برخی اقدامات خلاف قانون در فرآیند انتخابات خبر دادند و به نتایج اعتراض کردند. اتحادیه میهنی مدعی است حزب دموکرات صندوق‌های رای را به مدت ۲ ساعت از مراکز رای‌گیری خارج کرده است. حزب اسلامی عراق نیز ضمن اعلام مخالفت با نتایج اعلام شده انتخابات زودهنگام پارلمانی، بر تقلب در انتخابات تاکید و تایید این انتخابات را اشتباه توصیف کرده است.
به گزارش «وطن‌امروز» به نقل از السومریه‌نیوز، تعداد کرسی‌های کسب شده از سوی گروه‌های سیاسی در نخستین انتخابات پارلمان زودهنگام عراق پس از سال 2003 بر مبنای نتایج مورد تایید کمیساریای عالی مستقل انتخابات به این شرح است: جریان صدر با 73 کرسی در صدر قرار دارد و به دنبال آن ائتلاف سنی تقدم به ریاست محمد الحلبوسی (رئیس فعلی پارلمان) با دست کم 43 کرسی در رتبه دوم است. پس از آن ائتلاف دولت قانون به ریاست نوری المالکی با 37 کرسی سوم است. بر این اساس حزب دموکرات کردستان با 32، ائتلاف کردستان با 17، اتحادیه میهنی کردستان با 15، ائتلاف عزم با 15، ائتلاف فتح با 14، جنبش امتداد با 9، الجیل الجدید با 9، اتحاد اسلامی با 4، جنبش بابلیون با 4، تصمیم با 3، جریان حکمت با 2 و ائتلاف النصر با 2 کرسی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس اخبار السیاسیه‌نیوز، منابع سیاسی آگاه از هماهنگی سیاسی بالا بین صدری‌ها، ائتلاف تقدم به رهبری محمد الحلبوسی و حزب دموکرات کردستان برای تشکیل دولت خبر دادند.
* واکنش رهبران احزاب و مقامات عراق به نتایج انتخابات
در پی اعلام نتایج اولیه انتخابات زودهنگام پارلمانی عراق، رهبران احزاب و مقامات این کشور به این نتایج واکنش نشان دادند.
* الکاظمی: مجلس آتی، مجلس کار است
«مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق به برندگان تبریک گفت و ابراز امیداری کرد پارلمان آتی، مجلسی کاری و سازنده باشد. وی با انتشار توئیتی گفت: به همه افرادی که به مجلس راه یافتند و نیز گروه‌های سیاسی که پارلمان آتی را تشکیل می‌دهند، مراتب تبریک خود را ابراز می‌دارم و امیدوارم شاهد مجلس اهل عمل، سازنده و حامی کشور باشیم.
* برهم صالح: امیدوارم پارلمانی برگرفته از اراده ملت شکل گیرد
«برهم صالح» رئیس‌جمهوری عراق گفت: به همه برندگان انتخابات و گروه‌های صدرنشین تبریک می‌گویم. امیدواریم پارلمانی برگرفته از اراده ملت شکل گیرد و خواسته‌های مردم را برآورده سازد. امیدوارم دولتی فعال تشکیل شود که منافع عالی کشور را تامین کند و خادم ملت و حامی حاکمیت عراق باشد.
* مقتدا صدر پس از پیشتازی چه گفت؟
رهبر جریان صدر پس از پیشتازی در انتخابات پارلمانی طبق نتایج اولیه گفت: از این به بعد جایی برای فساد و مفسدان در عراق نیست. سلاح منحصرا باید در دست دولت باشد. امروز، روز پیروزی اصلاحات است. مقتدا صدر افزود: ما در راستای افزایش ارزش دینار عراق حرکت خواهیم کرد. فهرست صدر در حالی حائز بیشترین کرسی در پارلمان شده که کمتر از یک ماه قبل از انتخابات آنها از تحریم انتخابات و عدم شرکت در آن صحبت کرده بودند.
* احتمال تشکیل ائتلاف توسط دولت قانون
«هشام الرکابی» مدیر دفتر رسانه‌ای نوری المالکی اعلام کرد: با برخی گروه‌های شیعه، سنی و کرد تفاهماتی داریم و به دنبال آغاز مذاکراتی برای تشکیل فراکسیون بزرگ‌تر هستیم. جریان سیاسی المالکی با نام ائتلاف دولت قانون با 37 کرسی جایگاه سوم در کسب آرا را به خود اختصاص داده است. برخی منابع نزدیک به «نوری المالکی» رئیس ائتلاف دولت قانون از احتمال ائتلافی با ترکیب زیر سخن گفته‌اند: ائتلاف دولت قانون با 37، عزم با 15، فتح با 14، کلدانیان با 5 و حقوق و اقتدار هر کدام با یک کرسی و در مجموع 73 کرسی.
* بارزانی: روابط اقلیم و بغداد بر اساس مشارکت واقعی باشد
«مسعود بارزانی» رئیس حزب دموکرات کردستان عراق به کسب کرسی‌های این حزب در پارلمان عراق طبق نتایج اولیه واکنش نشان داد و از کردها خواست در راستای وحدت برای تحقق منافع مشترک پس از موفقیت روند انتخابات حرکت کنند. وی افزود: روابط میان اقلیم و بغداد باید بر اساس مشارکت واقعی باشد.
* عمار حکیم: همگی برای جلب اعتماد عمومی گام بردارند
عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی عراق مراتب تبریک خود را به برندگان انتخابات اعلام کرد و گفت: از همه آنها می‌خواهیم در راستای خدمت به کشور و ملت عراق حرکت کنند.
* هادی العامری: از آرای خود دفاع می‌کنیم
علاوه بر احزابی که از نتیجه انتخابات استقبال کردند، برخی احزاب هم نسبت به نتیجه آن اعتراض داشتند. هادی العامری، رئیس ائتلاف الفتح عراق که 14 کرسی در انتخابات پارلمانی اخیر این کشور به دست آورده، گفت نتایج انتخابات را قبول ندارد. او دیروز در بیانیه‌ای بسیار کوتاه گفت: «ما این نتایج ساختگی را به هر قیمتی که باشد، قبول نمی‌کنیم و از آرای نامزدهای خود در ائتلاف (الفتح) و رأی‌دهندگان با قدرت دفاع خواهیم کرد».
* حزب‌الله عراق: این بزرگ‌ترین عملیات فریب و دور زدن مردم است
مسؤول امنیتی مقاومت اسلامی «کتائب حزب‌الله» عراق نیز در واکنش به نتایج این انتخابات گفت آنچه در انتخابات یکشنبه رخ داد، بزرگ‌ترین «عملیات فریب و دور زدن مردم در تاریخ معاصر» است. ابوعلی العسکری گفت: «ما با قاطعیت کامل، امور را به مسیر درستش بازمی‌گردانیم. هرگز اجازه نخواهیم داد کسی ستم کرده یا تلاش کند فرزندان عراق را تحقیر کند». عضو کتائب حزب‌الله عراق گفت: «حشدالشعبی عراق هدف اصلی (این انتخابات) است و بیعانه ذبح حشدالشعبی به کسی که خواهان کرسی‌های پارلمان است، پرداخت شده است».
* انتقاد عصائب اهل حق از عملکرد کمیساریای عالی در برگزاری انتخابات
«سالم العبادی» عضو دفتر سیاسی جنبش عصائب اهل حق در کربلای معلی از تقلب و دور زدن آرای حشدالشعبی انتقاد کرد. العبادی در گفت‌وگو با پایگاه خبری شفق‌نیوز تصریح کرد: نتایج انتخابات توطئه، دور زدن آرای حشد و ضربه زدن آشکار به فراکسیون فتح بود تا اجازه ندهند این فراکسیون به جایگاه واقعی خود در پارلمان عراق دست یابد.
* اتحادیه میهنی کردستان نتایج انتخابات در اربیل را نپذیرفت
غیاث سورچی، عضو اتحادیه میهنی کردستان از مخالفت حزب خود با نتایج انتخابات پارلمانی در استان اربیل خبر داده و تاکید کرد در آرای مربوط به اتحادیه میهنی در این استان دستکاری شده است. سورچی در بخش دیگری از سخنان خود درباره استقبال ضعیف مردم از انتخابات اخیر گفت: تحریم انتخابات در اقلیم کردستان و عدم مشارکت مردم در آن ناشی از بی‌اعتمادی‌ای است که نسبت به مسؤولان وجود دارد.
* اعتراضات مردمی به نتایج انتخاباتی
در پی اعلام وقوع تخلف از سوی برخی جریان‌های سیاسی، حامیان آنها در برخی شهرها دست به تظاهرات و تجمعات اعتراض‌آمیز زدند. بر این اساس در منطقه خالص در استان دیالی تجمعاتی شکل گرفت. بستن مسیر کرکوک-بغداد در خالص از سوی طرفداران «ریاض التمیمی» نامزد ناکام انتخابات نیز از جمله تجمعات بود. طرفداران جریان فتح هم با راهپیمایی به نتایج انتخابات اعتراض کردند.(2)
زمانه صـــــــــدر
روح‌الله فرقانی: با اعلام نتایج اولیه انتخابات پارلمانی عراق، مشخص شد در این وزن‌کشی سیاسی، شماری از شخصیت‌ها و چهره‌های سیاسی شاخصی که انتظار می‌رفت، به پارلمان جدید راه پیدا کنند، از راهیابی به آن، جا ماندند. نتایج اولیه انتخابات عراق که ازسوی کمیساریای عالی انتخابات اعلام شد، نشان داد که جریان صدر به رهبری «مقتدی الصدر» با ۷۳کرسی در صدر قرار دارد؛ جریانی که توانست با استفاده از برخی سیاست‌ها و راهبردها در این دور از انتخابات پیشتاز باشد. موضوعی که کارشناسان مسائل عراق در گفت‌وگو با «صبح‌نو» آن را درایت صدر یا نفوذ عشایری و قومی او می‌دانند که عواملی همچون برائت او از دولت الکاظمی، قانون جدید انتخابات، مبارزه با فساد یا قاطعیت او در اخراج نیروهای آمریکایی از عراق را رمز این پیروزی می‌دانند.بنا بر آخرین جمع‌بندی‌های صورت‌گرفته، پس از صدر ائتلاف تقدم به ریاست «محمد الحلبوسی» با ۴۱کرسی، ائتلاف دوله القانون به ریاست «نوری المالکی» با ۳۷کرسی، حزب دموکرات کردستان عراق به ریاست «مسعود بارزانی» با ۳۲کرسی به ترتیب در رده‌های بعدی قرار گرفتند. در این انتخابات افراد مستقل ۲۰کرسی از آن خود کردند و پس از آن، حزب اتحادیه میهنی کردستان به ریاست بافل طالبانی به ۱۷کرسی، ائتلاف عزم به ریاست «خمیس الخنجر» به ۱۵کرسی، ائتلاف الفتح به ریاست «هادی العامری» به ۱۴کرسی، حرکه امتداد به ریاست «علاء الرکابی» برخاسته از تظاهرات‌های اکتبر سال گذشته، با ۹کرسی، حرکه الجیل الجدید به ریاست «شاسوار عبدالواحد» با ۹کرسی، جریان حکمت ملی به ریاست «عمار الحکیم» با دو کرسی و ائتلاف النصر با دو کرسی به ترتیب در رده‌های بعد قرار گرفتند. هنوز نتایج نهایی این انتخابات مشخص نشده است و تا 10روز دیگر نهایی خواهد شد و پس از تایید نهایی نتایج ازسوی دادگاه فدرال، نخستین نشست پارلمان برگزار خواهد شد.
کمیساریای عالی انتخابات عراق، دیروز (دوشنبه، ۱۱اکتبر) اعلام کرد که براساس نتایج اولیه، میزان مشارکت در انتخابات روز گذشته عراق به ۴۱درصد می‌رسد. برخی منابع نیز میزان مشارکت براساس نتایج اولیه را ۴۳درصد اعلام کردند. بدون تردید، اولین و مهم‌ترین عامل کاهش رغبت شهروندان عراقی برای مشارکت در انتخابات پارلمانی را می‌توان در ارتباط با وضعیت اقتصادی نامطلوب این کشور و ناامید شدن نسل جدید از تغییر وضعیت از رهگذر انتخابات و مشارکت سیاسی دانست. ریشه بحران و مشکلات اقتصادی عراق، در سال‌های بعد از 2003 به بزرگ‌ترین مصیبت برای شهروندان این کشور تبدیل شده است و همچون مانعی بزرگ، ذهن و انرژی صحنه سیاست و حکمرانی کشور عراق را به خود مشغول کرده است. در این میان توسعه اقتصادی نامتوازن، افول شدید شاخص‌های اقتصادی، تورم، بیکاری و کاهش درآمد سرانه در 18سال گذشته موجب شده‌اند که شهروندان نسبت‌به احزاب و سیاستمداران عراقی بیش از هر زمان دیگری کمتر امیدوار باشد اما در این میان حزب صدر توانست با استفاده از فضای عمومی جامعه و در پیش گرفتن برخی راهبردهای تبلیغاتی، عشایری و سیاسی فضای این دور از انتخابات پارلمانی عراق را به دست گیرد.مقتدی صدر فعالیت رسانه‌ای و تبلیغاتی را به خوبی می‌داند و می‌تواند به‌راحتی روی موج افکار عمومی عراق تاثیر بگذارد. مقتدی از عوامل اصلی روی‌کارآوردن و نخست‌وزیری مصطفی الکاظمی بود اما بعدا در چرخشی عجیب اعلام کرد مسوولان فعلی فاسدند و در انتخابات شرکت نمی‌کند ولی دوباره نظرش را تغییر داد و لیستی بلندبالا را به‌عنوان نامزد پارلمان معرفی کرد. موفقیت جریان صدر تا این سطح در انتخابات برای اکثر تحلیلگران شوک‌آور و باورنکردنی بود و باید دید مقتدی که هر روز یک سیاست جدید را در پیش می‌گیرد این‌بار با دولت آتی که مسوولیت عملکرد آن مستقیما با شخص اوست چگونه رفتار خواهد کرد.
روح‌الله‌زاد: برائت از دولت الکاظمی و قانون جدید انتخابات موجب موفقیت صدر شد
در همین زمینه، «احمد روح‌الله‌زاد»، کارشناس مسائل غرب آسیا در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «صبح‌نو» با اشاره به چرایی پیشتازی جریان صدر در انتخابات عراق، عنوان کرد: هرچند تغییر قانون انتخابات و مدیریت چینش حوزه‌های انتخابیه به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی‌شده بود که جریان‌های مطلوب نگاه‌های سیاسی دولت عراق موفق به کسب حداکثر آرا شوند اما صحنه انتخابات عراق درحقیقت یک پایلوت مطلوبی است که نواندیشی انتخابات را معنا می‌کند.وی ادامه داد: درواقع مهندسی انتخابات ازسوی دولت عراق موجب شد تا آرای حشدالشعبی یا دیگر جریانات مقاومت که از حوزه انتخابیه خود دور بودند و درصحنه نبرد با گروه‌های تروریستی مشغول‌اند، متمرکز نشوند و به دور از زادگاه‌شان رأی دهند. این مهندسی انتخابات موجب شد تا حتی طرفداران صدر با وجود اینکه حائز کسب صندلی‌های زیادی در پارلمان شدند، باز هم برخی از صندلی‌های خود را از دست بدهند.روح‌الله‌زاد با اشاره به چرایی پیشتازی حزب صدر در این دوره از انتخابات، یادآور شد: مهم‌ترین نکته این است که مقتدی صدر تنها بازمانده خانواده شهید صدر است؛ خانواده‌ای که محکم در مقابل صدام ایستاد و شهدای زیادی دادند. خاندان صدر، محبوبیت زیادی در میان عشایر عراقی دارد و مقتدی که تنها بازمانده این خاندان است با مشارکت در این دوره از انتخابات با استقبال ازسوی مردم مواجه شد و توانست با این پشتیبانی آرا ی قابل اشاره‌ای در این دور از انتخابات به دست آورد. صدر شاید از سطوح علمی کمتری نسبت‌به دیگر اعضای خانواده‌اش برخوردار باشد اما توانایی فضاسازی تبلیغی در افکارعمومی را دارد و نهایت بهره‌برداری را در انتخابات انجام داد. او با استفاده از این نفوذ عمومی حتی باعث شد تا الکاظمی در کسب مقام نخست‌وزیر پیروز شود و با درایتی که داشت چندماه قبل از انتخابات از کاظمی برائت جست و حتی اعلام کرد که در انتخابات شرکت نمی‌کند.
این کارشناس مسائل سیاسی منطقه ادامه داد: به‌نوعی خودش را از فساد دور کرد و یک‌ماه پیش هم اعلام کرد من شهید خواهم شد و پایان من نزدیک است. اعلام این موضوع موجب شد تا به‌نوعی طرفدارانش او را به‌مانند مرجعیتی بنامند. او با انجام چنین درایت یا سیاستی توانست حجم عظیمی از آرای سرخورده از دولت عراق را به‌سوی خود جلب کند و با پشتوانه شیعی در جنوب عراق 73کرسی را در این دور از انتخابات به خودش اختصاص دهد. همه این‌ها موجب شد که مقتدی صدر رأی بیاورد. به‌نوعی او برنامه علمی نداشت و با استفاده از ناکارآمدی دولت و تقسیم‌بندی در شکل جدید انتخابات و شرایط ناامنی و سرخوردگی اجتماعی که مردم را با قهر انتخابات روبه‌رو کرد، توانست موفق شود.
هانی‌زاده: مواضع صدر برای اخراج اشغالگران آمریکایی از خاک عراق قابل‌تحسین است
«حسن هانی زاده» کارشناس مسائل منطقه در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «صبح‌نو» با اشاره به اعلام نتایج انتخابات پارلمانی عراق، عنوان کرد: مقتدی صدر پیش‌زمینه عشایر در نجف و فرات میانه است. او که اجدادش از روحانیون و مراجع عراق هستند چه از طرف خانواده مادری یا پدری در میان عشایر عراق و شیعیان این کشور از جایگاه ممتازی برخوردار است. به‌خصوص پس از سقوط صدام، وارد مراحل جدی سیاست اجرایی و عملی شد و یک تشکل فراگیر مردمی ایجاد کرد. هرچند برخی تحلیلگران او را بدون ثبات فکری می‌دانند اما از محبوبیت بالایی برخوردار است و گاهی به طرفداری از عربستان و گاهی ایران قرار می‌گیرد و برخی مواقع هم در برابر دولت عراق ایستادگی می‌کند.وی ادامه داد: رفتار گیج‌کننده صدر در عرصه سیاست موجب شده است تا حتی کارشناسان عراقی نتوانند تحلیل درستی نسبت‌به مواضع او پیدا کنند اما نباید فراموش کرد که در تغییر موازنه قدرت حرف اول را می‌زند. مواضع او برای اخراج اشغالگران آمریکایی از خاک عراق قابل‌تحسین است اما اینکه خواستار خلع سلاح گروه‌های جهادی در عراق است باز جای سوال دارد. با برآیندی که از انتخابات پارلمانی عراق و اعتراضات صورت گرفت، به نظر می‌رسد که دولت آینده شاید ایاد علاوی باشد و الکاظمی که انتخابات را مهندسی اداره و برگزار کرد، از قدرت کناره‌گیری کند. شاید هم خود مقتدی صدر نخست‌وزیر آینده عراق باشد یا کسی از جریان صدر در این منصب قرار گیرد. این‌ها احتمالات است که باید منتظر بود و اتفاقات و رویدادهای آتی عراق را مشاهده کرد.
فرایند تشکیل دولت
پس از اعلام نتایج رسمی انتخابات پارلمانی عراق، نوبت به فرایند پیچیده معرفی فراکسیون اکثریت و متعاقب آن نخست‌وزیر آتی می‌رسد که اختیارات فراوانی دارد. طبق قانون اساسی عراق، 15روز پس از تایید نتایج انتخابات عمومی، رییس‌جمهور با صدور حکمی خواستار تشکیل جلسه مجلس خواهد شد و جلسه به ریاست مسن‌ترین اعضا برای انتخاب رییس مجلس و معاونانش تشکیل می‌شود و تمدید آن به بیش از زمان مذکور 15روز جایز نیست. مجلس نمایندگان عراق در نخستین نشست خود، ریاست مجلس و معاون اول و دوم او را با اکثریت مطلق اعضای مجلس از طریق انتخابات مخفیانه مستقیم انتخاب خواهد کرد. طبق ماده76 قانون اساسی عراق، رییس‌جمهوری عراق نامزد فراکسیون اکثریت را مأمور تشکیل کابینه خواهد کرد و این 15روز از تاریخ انتخاب رییس‌جمهوری خواهد بود. طبق بند دوم این ماده نخست‌وزیر مکلف باید که اعضای کابینه خود را ظرف یک ماه از تاریخ مکلف شدن، معرفی کند.طبق بند سوم ماده76 قانون اساسی عراق درصورتی‌که نخست‌وزیر مأمور تشکیل کابینه نتواند که کابینه تشکیل دهد، نامزد جدید را مأمور تشکیل کابینه خواهد کرد و مدت‌زمان آن هم مطابق با بند دوم فوق‌الذکر خواهد بود. طبق بند چهارم این ماده، نخست‌وزیر اعضای کابینه خود را برای گرفتن رأی اعتماد به پارلمان معرفی خواهد کرد تا نمایندگان به اعضای کابینه رأی بدهند. طبق بند پنجم ماده76 قانون اساسی عراق، اگر رأی اعتماد داده نشود، نامزد دیگری ازسوی رییس‌جمهوری ظرف 15روز معرفی خواهد شد. طبق ماده77 قانون اساسی عراق، نخست‌وزیر باید مدرک دانشگاهی داشته و 35سال تمام داشته باشد. وزیران کابینه هم باید مدرک دانشگاهی داشته باشند. طبق ماده78 قانون اساسی عراق، نخست‌وزیر مسوول اجرای سیاست‌های دولت است.
بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمان، مسوولیت معرفی نخست‌وزیر
بنا به قانون اساسی جدید عراق که در سال2005 تصویب شد، ائتلافی که در انتخابات بتواند 165کرسی از مجموع 329کرسی پارلمان را به خود اختصاص دهد، حق تشکیل دولت و انتخاب نخست‌وزیر را دارد اما از زمان تصویب این قانون، هیچ حزب یا گروه سیاسی نتوانسته به‌تنهایی این تعداد کرسی را به دست آورد و همواره برای تشکیل دولت، ائتلاف احزاب کوچک و بزرگ ضروری بوده است.بنابراین بزرگ‌ترین فراکسیون پارلمان، مسوولیت معرفی نخست‌وزیر را برعهده دارد که بعد از معرفی به رییس‌جمهوری، مامور تشکیل کابینه می‌شود و درنهایت نخست‌وزیر و اعضای کابینه باید از پارلمان رأی اعتماد بگیرند.
این فراکسیون اکثریت پارلمان (فراکسیونی که بتواند 165کرسی پارلمانی را از آن خود کند) خواهد بود که ازسوی رییس‌جمهور مسوول معرفی نخست‌وزیر و تشکیل دولت خواهد بود نه ائتلاف یا فهرست پیروز در انتخابات. اصولا فراکسیون‌های پارلمانی پس از رسمیت یافتن پارلمان جدید و برگزاری جلسات رسمی آن معرفی خواهند شد و هر یک از جریان‌های حاضر در انتخابات که بتواند دیگر گروه‌ها را با خود همراه کرده و فراکسیون اکثریت را تشکیل دهد، طبیعتا نخست‌وزیر آتی عراق را نیز معرفی خواهد کرد.
انتخاب نخست‌وزیر از میان شیعیان
با توجه به تغییرات پیش‌آمده در کشور عراق پس از سال2003، شیعیان که در طول تاریخ عراق در موضع ضعف قرار داشتند، توانستند نفوذ قابل‌توجهی در ساختار دولت عراق به دست آورند و دولتی شیعی را برپا کنند. شیعیان در قالب احزاب و گروه‌های اسلام‌گرا اهداف خود را پیش می‌برند و اگرچه در بسیاری از جزئیات اهداف‌شان با هم اختلاف دارد ولی در اصل کلی هویت‌سازشان، یعنی اسلام و برپایی جامعه‌ای اسلامی، با هم متحد و متفق هستند و در سایه آموزه‌های دینی، به دنبال معنادهی به سیاست‌های آینده کشورشان هستند.نقش صدر در تعیین نخست‌وزیر
حالا جریان صدر نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین نخست‌وزیر خواهد داشت. پیش از انتخابات تحلیلگران از الکاظمی به‌عنوان شانس اول برای ابقا در سمت نخست‌وزیری در صورت پیروزی ائتلاف جریان صدر در انتخابات نام می‌بردند اما با مواضعی که صدر برای پیروزی در انتخابات علیه دولت الکاظمی داشته است بعید است که او بخواهد از ابقای الکاظمی حمایت کند. از برجسته‌ترین گزینه‌های پیوستن به ائتلاف اول که مقتدی صدر از این پس به‌دنبال توافق بر سر شرایط ائتلاف با آن‌هاست می‌توان به جریان حکمت ملی، ائتلاف النصر به رهبری حیدر العبادی و عدنان الزرفی، نماینده مجلس، حزب سنی «پیشرفت» به رهبری محمد الحلبوسی و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی از طرف کردها اشاره کرد. از برجسته‌ترین گزینه‌های پیوستن به ائتلاف اول که مقتدی صدر آن‌را رهبری می کند می‌توان به «ایاد علاوی» سیاستمدار با نفوذ در جریان صدر که تمایلاتی نزدیک به غرب دارد اشاره کرد که بارها نام او در لیست نخست وزیران پیشنهادی عراق بوده است. یا جریان دیگر همانند حکمت ملی و ائتلاف النصر به رهبری حیدر العبادی و عدنان الزرفی، نماینده مجلس، حزب سنی «پیشرفت» به رهبری محمد الحلبوسی و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی از طرف کردها اشاره کرد.اگر صدر موفق به ائتلاف با کردها شود، یک تحول اساسی در روابط میان احزاب عراق رخ خواهد داد. نشست‌هایی میان دو طرف در اربیل انجام شده است و صحبت‌هایی درباره تفاهماتی مطرح است که طبق آنها مقتدی صدر حرف نخست را در زمینه تعیین نخست‌وزیر آینده عراق خواهد زد و در مقابل این امکان برای بارزانی فراهم خواهد شد تا ریاست‌جمهوری را از حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق بگیرد.
حزب صدر چه دیدگاهی دارد؟
حزب صدر، یک گروه اسلام‌گرای ملی‌گرای عراقی است که در سال۲۰۰۳ تاسیس شد و امروزه ازسوی مقتدی صدر اداره می‌شود. این جنبش خود را حامی تمام مردم عراق بالاخص شیعیان این کشور می‌داند. ایده این گروه متاثر از دیدگاه‌های سیدمحمد صدر است. حزب فضیلت اسلامی از زیرشاخه‌های جریان صدر است و جیش‌المهدی شاخه نظامی این حزب است. این حزب در انتخابات مجلس عراق (دسامبر ۲۰۰۵) به‌عنوان بخشی از ائتلاف ملی عراق حضور داشت ولی اختلافات پدیدآمده بین سران جریان صدر و نوری مالکی در زمان دولت اول نوری مالکی، موجب جدا شدن جریان صدر از ائتلاف ملی عراق و حضور مستقل آنها در انتخابات شوراهای استانی عراق (۲۰۰۹)، انتخابات مجلس عراق (۲۰۱۰)، انتخابات مجلس عراق (۲۰۱۴) و انتخابات مجلس عراق (۲۰۱۸) شد که موفقیت نسبی جریان صدر را به همراه داشت. این حزب موفق شد در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق در صدر تصاحب کرسی‌ها قرار گیرد.پنجمین دور از انتخابات پارلمانی عراق که نخستین انتخابات زودهنگام در این کشور بود یکشنبه پیش (۱۸مهر) برگزار شد تا ۳۲۴۳نامزد انتخاباتی برای کسب ۳۲۹کرسی پارلمانی رقابت کنند. رأی‌گیری در این انتخابات که از ساعت7 صبح به وقت بغداد، در ۸۳حوزه انتخاباتی این کشور آغاز شد، رأس ساعت۱۸ (به وقت محلی) بدون تمدید زمان اعلامی به پایان رسید و شمارش آرا آغاز شد. نتایج اولیه انتخابات عصر دوشنبه اعلام شد. وجه تمایز انتخابات اخیر عراق با دوره‌های پیشین که از زمان سقوط صدام تاکنون پنجمین انتخابات سراسری و نخستین انتخابات زودهنگام بود، این بود که در این دور از انتخابات، عراقی‌های مقیم خارج از کشور شرکت نداشتند. تفاوت دیگر این انتخابات، مربوط به حوزه‌های انتخاباتی بود. به‌موجب قانون انتخابات جدید به شماره ۹ مصوب در سال۲۰۲۰، عراق به ۸۳حوزه انتخاباتی به‌جای ۱۸حوزه‌‌ای که در انتخابات پیشین تقسیم شده بود، تقسیم شد و رأی‌دهندگان مستقیما به نامزد موردنظر خود رأی دادند تا در صورت کسب حدنصاب آرا به کرسی پارلمانی موردنظر، دست یابد.
از برجسته‌ترین گزینه‌های پیوستن به ائتلاف اول که مقتدی صدر آن‌را رهبری می کند می‌توان به «ایاد علاوی» سیاستمدار با نفوذ در جریان صدر که تمایلاتی نزدیک به غرب دارد اشاره کرد که بارها نام او در لیست نخست وزیران پیشنهادی عراق بوده است. یا جریان دیگر همانند حکمت ملی و ائتلاف النصر و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی از طرف کردها اشاره کرد
روح الله زاد: صدر ، محبوبیت زیادی در میان عشایر عراقی دارد و او در این دوره از انتخابات با استقبال از سوی مردم مواجه شد و توانست با این پشتیبانی آرای قابل اشاره ای در این دور از انتخابات به دست آورد. صدر شاید از سطوح علمی کمتری نسبت به دیگر خانواده اش برخوردار باشد اما فضاسازی تبلیغی در افکار عمومی را دارد و نهایت بهره برداری را در انتخابات انجام داد.(3)
منبع:
(1) فرهیختگان
(2) وطن امروز
(3) صبح نو