آنچه امروز حلقه گمشده زندگی انسان به شمار میآید، آرامش و احساس خوشبختی است؛ اما دلیل آن چیست؟ دلیل این همه نگرانی و آشفتگی، دوری از حقیقت انسانی است؛ یعنی آن حقیقتی که انسان بهخاطر آن خلق شده و بناست درباره آن بازخواست شود و مورد سؤال قرار گیرد. به حتم تمام آنچه در دین حرام خوانده شده و از آن نهی شدهایم، میتواند آرامش ما را در کوتاهمدت یا بلندمدت از ما بگیرد.
اینکه ما رفتاری انجام دهیم که از اثرات مخرب آن در آینده نگران باشیم؛ یعنی آرامش خودمان را با آن معاوضه کردهایم. کلاً هر فعلی مانند دروغ گفتن، غیبت کردن، تهمت زدن، حسود بودن، بخل داشتن، بددهنی کردن، آبروی دیگران را بردن، مزاحمت ایجاد کردن و... ضدآرامش و استرسزاست. شاید ابتدا به ساکن بتواند کار ما را راه بیندازد؛ اما در کمترین زمان همان رفتار بلای جان ما میشود.
برای نمونه، قرآن درباره ربا میگوید: «الَّذِینَ یَأْکلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَسِّ...»؛ کسانی که ربا میخورند،(در قیامت) برنمیخیزند مگر مانند کسیکه بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده (و نمیتواند تعادل خود را حفظ کند؛ گاهی زمین میخورد، گاهی به پا میخیزد). این، به دلیل آن است که گفتند: «داد و ستد هم مانند ربا است (و تفاوتی میان آن دو نیست.)» در حالی که خدا بیع را حلال کرده و ربا را حرام! این افت و خیز محدود به قیامت نیست. چه آنکه زندگی لذتبخش کوتاهمدت رباخوار در دنیا، همیشه با ذلت همراه است.
رباخوار سود ابتدایی دارد و از این سود لذت میبرد؛ اما کمی که جلو میرود، هرچه جمع کرده است، از دست میدهد و دچار خفت و ذلت میشود؛ زیرا خداوند به دارایی و ثروت رباخوار برکت نبخشیده و حافظ رباخوار و اموال او نیست؛ خداوند در قرآن میفرماید: «وَمَا آتَیْتُمْ مِنْ رِبًا لِیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَ مَا آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ»؛ اموال و اجناسی را که [بهصورت وام] به ربا میدهید تا در میان اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه از زکات میدهید که [به سبب پرداختنش] خشنودی خدا را میخواهید [مایه فزونی است] پس این زکاتدهندگانند که مال و ثوابشان دو چندان میشود.(روم/۳۹)
ارتباط ربادهنده و رباگیرنده هم جالب است. رباگیرنده همیشه تشنه خون رباخوار است و منتظر فرصتی است تا ضربهای اساسی به رباخوار زده و از او انتقام بگیرد. در واقع، او مقصر ناآرامی خود را ربادهنده میداند؛ در حالی که خودش هم مقصر است. او از کسی طلب رحم و مروت کرده که اصلاً اهل رحم و مروت و انسانیت نیست. این غیض، عقده و ناراحتی در ناخودآگاه بسیاری از مردم وجود دارد و نمیدانند چطور میتوانند خود را آرام کنند. وقتی قرآن میگوید: «یَسْأَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا...»؛(بقره/۱۱۹) ضرر خمر بیشتر از نفع آن است، یعنی اولش سرخوش هستید، اما در آیندهای بسیار نزدیک تباه میشوید.
دلخوش کردن به خوشیهای دنیایی که آسیبهای فراوانی برای ما دارند، نتیجهای جز از دست رفتن آرامش و خوشبختی ندارد. ما باید به سمت رفتارهایی برویم که هم در دنیا و هم در آخرت برای ما سود داشته باشد. در اصل سودی که سرمایهای برای آینده دارد که ابدی و بدون انتهاست. قرآن میفرماید: «اللَّهُ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشَاءُ وَیَقْدِرُ وَفَرِحُوا بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا مَتَاعٌ»؛ خدا هر که را خواهد روزى بسیار دهد یا روزى اندک و مردم به زندگى دنیا خشنودند، حال آنکه زندگى دنیا در برابر زندگى آخرت جز اندک متاعى نیست.(رعد/27)
اگرچه در این آیه، توسعه و تنگى رزق به خدا نسبت داده شده، اما بدیهى است که کارهاى خداوند حکیم، از روى مصلحت و حکمت صادر مىشود. چنانکه در برخى آیات و روایات، بعضى علل آن بیان شده است. از جمله وجود گناه در زندگى افراد که موجب تغییراتى در رزق آنها مىشودد. چنانکه در دعاى کمیل مىخوانیم: «اللهم اغفرلى الذنوب التى تغیر النعم» خداوندا! ببخشاى بر من آن گناهانى که نعمتها را دگرگون مىسازد.(تفسیر نور) در مقابل هر نگرانی، ناآرامی و استرس میتواند حال خوبی هم وجود داشته باشد که باید آن را از طریق توکل به خداوند کسب کنیم.
«الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ [بازگشتگان بهسوی خدا] کسانی [هستند] که ایمان آوردند و دلهایشان به یاد خدا آرام میگیرد، آگاه باشید! دل ها فقط به یاد خدا آرام میگیرد. آرامش حقیقی در اطاعت و بندگی خداوند است که انسانهای زیرک و اهل تلاش به آسانی به آن دست پیدا میکنند و نمیگذارند لذتهای دنیایی آنان را دچار ناآرامی و آشفتگی کند.
