
«نوبختیان» حلقه اتصال متکلمان امامی دوره اول و متکلمان بعدی هستند و بررسی آراء کلامی آنان نقطه ابهام تاریخ کلام امامیه از افول مدرسه کوفه تا اوج مدرسه بغداد را روشن میکند و در همین راستا، کتاب «اندیشههای کلامی نوبختیان» در دست انتشار است.
به گزارش راسخون به نقل از ایکنا، حجتالاسلام و المسلمین سیدعلی حسینیزاده، پژوهشگر پژوهشکده اهل بیت(ع) دانشگاه قرآن و حدیث ، از در دست انتشار بودن کتابش با عنوان «اندیشههای کلامی نوبختیان» خبر داد و گفت: این کتاب که در قالب کلانپروژه اندیشنامه متکلمان شیعه در گروه کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهش آن انجام گرفته است، به همت این پژوهشگاه چاپ و منتشر خواهد شد.
حسینیزاده برای تبیین جایگاه اندیشههای کلامی نوبختیان ابتدا به جایگاه خاندان نوبختی اشاره کرد و گفت: خاندان امامی مذهب نوبختی از برجستهترین خاندانهای عصرغیبت صغری است که از زمان منصور دوانیقی وارد دستگاه خلافت عباسی شده و با تکیه بر تواناییهای علمی و مدیریتی خود جایگاههای بالایی را در دربار به دست آوردند. البته نقش فرهنگی این خاندان همواره پررنگتر از فعالیتهای سیاسی بوده و آنان در علوم بسیاری چون نجوم، تاریخ، فلسفه، علوم اوئل، ریاضیات، فیزیک، ادب و کلام تبحر داشتند و تألیفات بسیاری از خود به جا گذاشتند که البته جز یکی دو اثر مابقی از بین رفتهاند.
وی با بیان اینکه در میان این علوم آن چه موجب برجستگی و نامبرداری خاندان نوبختی شده پرداختن آنان به علم کلام است، اظهار کرد: سه نفر از این خاندان در کلام امامیه تخصص داشته و در تعالی آن نقش بارزی ایفا کردهاند. دو تن از این دانشمندان به نامهای ابوسهل اسماعیل بن علی و ابومحمد حسن بن موسی، در عصر غیبت صغری برجستهترین متکلمان امامیه بودند و اولین گامها را در تبیین امامت امام زمان(عج) برداشتند. آنان با تأکید بر روایات و نصوص، به اثبات وجود آن حضرت پرداخته و دلائل غیبت آن حضرت را برای مردم بیان کردند. آنان علاوه بر این در جبهههای دیگر نیز خدمات ارزندهای به اندیشه امامیه کردند و از جمله با نفی تهمتهای معتزله در باب توحید و عدل از دامن اندیشه ناب امامیه، باعث شدند متکلمان امامی از آن پس از این اتهامها مبرا شوند.
این محقق و پژوهشگر کلام اسلامی نوبختیان را حلقه اتصال متکلمان امامی دوره اول و متکلمان بعدی خواند و با اشاره به مؤثر بودن بررسی آراء کلامی آنان در روشن شدن سیر تاریخ کلام امامیه، بیان کرد: سیر تاریخ کلام امامیه نقطه ابهامی دارد که این نقطه ابهام فاصله افول مدرسه کوفه تا اوج مدرسه بغداد است. نوبختیان در این میانه قرار دارند که با استفاده از اندیشههای متکلمان نخستین امامی، چون هشام بن حکم، و تنقیح و پیرایش آن، با تألیف کتب فراوان، تشکیل مجالس علمی و تربیت شاگردان به دفاع از مذهب برخاسته و سرآغاز مدرسه کلامی امامیه در بغداد هستند.
حسینیزاده با بیان این مطلب که شیخ مفید از طریق مطالعه آثار نوبختیان و شاگردی با واسطه آنان، مدرسه کلامی خود را بنا نهاده است، عنوان کرد: از آن جا که تفاوتهایی میان دیدگاههای کلامی متکلمان امامی مدرسه کوفه و متکلمان امامی مذهب در بغداد، از جمله شیخ مفید و سید مرتضی، وجود دارد بررسی جایگاه و تأثیرات کلامی نوبختیان اهمیت ویژهای در تبیین این تحول اندیشهای امامیه دارد.
وی با اشاره به برخی از دیگر اقدامات و تأثیرات نوبختیان گفت: آنان در جبهه داخلی تشیع نیز با موضعگیری در برابر غلات و فرق انحرافی چون واقفیه، در مقابل بدعتها ایستادند. آنان با راهکارهای فرهنگی، مدعیان دروغین نیابت را رسوا کرده و از سوی دیگر به تحکیم جایگاه نیابت حقیقی امام عصر(ع) پرداختند. ابوسهل اسماعیل بن علی و ابومحمد حسن بن موسی را به حق می توان صاحب مدرسه ای دانست که با استفاده از اندیشه های متکلمان نخستین امامی، چون هشام بن حکم و تنقیح و پیرایش آن، در نهایت متکلمانی چون شیخ مفید به جامعه علمی شیعه تحویل دادند.
پژوهشگر پژوهشکده اهل بیت(ع) دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به اندک بودن منابع درباره اندیشه متکلمان نوبختی، گفت: علت اندکبودن این پژوهشها از بین رفتن تألیفات ارزشمند آنان است. تحقیقات و پژوهشها در مورد اندیشههای متکلمان نوبختی بسیار ناچیز و سطحی است و تنها تحقیق جامع در مورد خاندان نوبختی کتاب ارزشمند مرحوم عباس اقبال است که آن هم بیشتر به تاریخ سرگذشت این خاندان پرداخته و کمتر اندیشههای کلامی آنان را مورد بررسی قرار داده است. البته ایشان گاه اشاراتی به این اندیشهها دارند ولی آنچنان نیست که بتوان آن را تحقیقی در اندیشه متکلمان نوبختی به شمار آورد.
حسینیزاده افزود: غالب مطالعاتی هم که پس از مرحوم اقبال در قالب مقاله در مورد این خاندان انجام شده، تنها بر پایه مطالعات ایشان بوده و چندان نوآوری در آن مشاهده نمیشود. البته این مطالعات نیز در حد خود راهگشای مسیر و مورد استفاده این تحقیق بوده است و امیدواریم که با انتشار کتاب «اندیشههای کلامی نوبختیان» گوشهای از ابهامات درباره زندگی و اندیشههای این خاندان مرتفع و زمینهای برای تحقیقات عمیقتر فراهم شود.
/7432/