زعفران یکی از مهمترین محصولات صادراتی ایران، سالانه حدود 270 تن تولید دارد که با توجه به بازار رقابتی آن در خارج از مرزها، خاستگاه طلای سرخ - ایران زمین - نیازمند طرح جامع برای کیفیت‌بخشی و انقلاب در تولید این محصول در سطح گسترده است.
مدتی است زمزمه‌هایی از اجرای طرح جامع زعفران به گوش می‌رسد اما اجرا شدن این طرح مستلزم اختصاص بودجه‌ای معادل 300 میلیارد تومانی است و آنچه در این بین حائز اهمیت است تاثیر اجرای این طرح در ارتقای کیفیت زعفران ایرانی برای حفظ جایگاه این محصول ارزشمند در سطح دنیاست.
به گزارش راسخون به نقل از ایسنا، طرح جامع زعفران یک طرح پنج ساله با 8000 ساعت کار تخصصی محصول مشترکی از شورای ملی زعفران، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت است که در صورت اجرا شدن این طرح 90 درصد مشکلات زعفران حل خواهد شد.
محصول این طرح زعفرانی است که از مرحله تولید تا عرضه در سطح داخلی و خارجی با به‌کارگیری امکانات به‌روز و به دور از هرگونه آلودگی میکروبی، ضایعات اضافی و ... به صورت کاملا خالص و تایید شده تهیه و روانه بازار مصرف می‌شود و می‌توان به جرأت گفت که بازار خارجی توان رقابت با این محصول با کیفیت ایرانی را نخواهد داشت و زعفران ایرانی با برند ایرانی در سطح کیفی بسیار بالا تولید و عرضه خواهد شد.
در حال حاضر طرح جامع زعفران مورد تصویب دولت قرار گرفته اما به منظور تخصیص ردیف بودجه منتظر تصویب در صحن علنی مجلس است؛ دو طرح آرمانی زعفران و طرح ارتقای کیفیت زعفران از جمله زیرطرح‌های طرح جامع زعفران است که از سال 88 تا کنون در خراسان رضوی انجام می‌شود.
افزایش کمییت و کیفیت زعفران با اجرای طرح ارتقای کیفیت
علی حسینی - مجری طرح ارتقای کیفیت زعفران - در این باره توضیح داد: این طرح به صورت آزمایشی از سال 90 در سه روستای قائنات اجرا شد که دست‌آورد درخشان و استقبال کشاورزان از این طرح موجب شد این طرح در سال گذشته در سطح وسیعی از خراسان رضوی اجرا شود.
وی افزود: اجرای این طرح در سال گذشته موجب ارتقای کمی و کیفی زعفران و رشد ارزش افزوده این محصول تا سقف 30 درصد شد.
حسینی اظهار کرد: این پیشرفت سبب شد در سال جاری علی‌رغم عدم تخصیص بودجه بنا بر تقاضای زیاد کشاورزان این طرح در مناطق مختلف استان با حداقل امکانات و تجهیزات اجرا شود.
به گفته عضو شورای ملی زعفران افزود: در حال حاضر بیش از 30 ایستگاه فرآوری زعفران در خراسان رضوی و تعدادی نیز در خراسان جنوبی احداث شده است.
وی با بیان اینکه اجرای این طرح یک الزام بود که دراستان انجام شد، گفت: به وسیله اجرای این طرح و با اختصاص دادن کد رهگیری به زعفران، به این محصول اصالت بخشیده شد.
اجرای طرح ارتقای کیفیت زعفران در 17 شهرستان خراسان رضوی
حسینی ادامه داد: در حال حاضر پیش‌بینی محصول زعفران این طرح بین سه تا پنج تن زعفران خشک است، گرچه با این مقدار نیاز مصرف داخلی و خارجی تامین نمی‌شود اما برای اجرای کامل این طرح در سالهای آینده فرهنگ‌سازی می‌شود.
عضو شورای ملی زعفران با بیان اینکه در حال حاضر این طرح در تمام شهرهای جنوبی استان خراسان رضوی اجرا می‌شود، اظهار کرد: در شهرستان زاوه 11 ایستگاه فرآوری زعفران احداث شده و در سایر شهرهای جنوبی استان نیز بین یک تا سه ایستگاه در حال فعالیت هستند و تقاضا برای احداث پایگاه‌های بیشتر هنوز ادامه دارد.
کوتاهی دست واسطه‌ها از بازار زعفران از سال آینده
حسینی با اشاره به موفقیت طرح و استقبال کشاورزان تصریح کرد: از سال آینده در این طرح تغییراتی ایجاد می‌شود و این طرح با نام الگوی ماندگار اجرا خواهد شد که برای اجرای آن به دنبال تامین منابع به هر طریق ممکن هستیم.
وی درباره اجرای طرح ماندگار گفت: در این طرح ایستگاه‌های دائمی فرآوری زعفران و مراکز مبادله زعفران در قطب‌های مهم زعفران استان احداث می‌شوند که کشاورزان می‌توانند علاوه بر فرآوری محصول زعفران خود در این مراکز به مبادله زعفران نیز بپردازند تا بدین وسیله دست واسطه‌ها از بازار زعفران کوتاه شود.
مجری طرح ارتقای کیفیت زعفران اظهار کرد: هدف در اجرای این طرح بر روستاها متمرکز است که در مرحله اول با روستاهای 100 هکتار سپس 50 هکتار و به ترتیب کمتر اجرا خواهد شد.
ثبات نسبی در بازار زعفران حاکم است
عضو شورای ملی زعفران از ثبات نسبی بازار زعفران خبر داد و افزود: روزهای گذشته بازار زعفران بدون دلیل دچار نوساناتی بوده که اگر تولیدکنندگان برای فروش محصولاتشان عجله نکنند در روزهای آینده به یک قیمت میانگین که به نفع جامعه باشد خواهیم رسید.
ضرورت اجرای طرح جامع زعفران با پیدایش رقبای جدید
رامین اسمی - مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی خراسان رضوی - با اشاره به اینکه در زمینه صادرات زعفران باید رقبای خارجی را جدی بگیریم، گفت: برند مسأله‌ای نیست که یکساله اتفاق بیفتد بلکه این کار سلسله مراتب مختلفی دارد و سال‌ها طول می‌کشد.
وی با اشاره به کیفیت بالای زعفران ایرانی ادامه داد: باید برای زعفران ایرانی برند ملی تعریف کنیم تا زعفران ایران در کشورهای دیگر با برندهای مختلف بسته‌بندی نشود چرا که اگر اصالت زعفران ایرانی مشخص شود، رقابت در این عرصه برای هیچ کشوری صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
اسمی با بیان اینکه در حال حاضر دو کشور افغانستان و چین رقبای نوظهور ایران در تولید زعفران هستند، اظهار کرد: با توجه به پیدایش رقبای جدید به منظور حفظ جایگاه زعفران ایران در دنیا باید طرح جامع زعفران جدی گرفته شده و روند اجرای آن سرعت یابد، در حال حاضر اجرای این طرح منتظر تخصیص بودجه است.
برداشت 60 درصد زعفران خراسان رضوی
مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی خراسان رضوی از برداشت 60 درصد زعفران استان خبر داد و افزود: حدود 70 درصد زعفران مناطق سردسیر استان برداشت شده است.
وی با اشاره به اینکه در برداشت زعفران نسبت به سال گذشته در استان کاهش عملکرد رخ نداده است، گفت: در حال حاضر شرایط رضایت‌بخش است و اگر در روزهای آینده سرمای شدید نداشته باشیم پیش‌بینی می‌شود امسال 210 تن برداشت گل خشک زعفران در استان انجام شود که این مقدار در سال گذشته 200 تن بوده است.
هر هکتار زعفران یک شغل دائم ایجاد می‌کند
اسمی گفت: هر هکتار زمین کشاورزی زعفران، یک شغل دائم ایجاد می‌کند؛ بنابراین در 60 هزار هکتار زمین کشت زعفران استان 60 هزار فرصت شغلی دائم ایجاد شده است.
وی با بیان اینکه برداشت زعفران در استان700 هزار فرصت شغلی ایجاد کرده است، گفت: در دو استان خراسان رضوی و جنوبی برداشت زعفران برای 800 هزار نفر فرصت شغلی به وجود آورده است.
اسمی با بیان اینکه در سال جاری سطح زیر کشت زعفران استان دو تا 3000 هکتار افزایش داشته است، گفت: در حال حاضر میانگین برداشت زعفران استان در هر هکتار سه کیلو و نیم گل خشک است که این میزان با استفاده از روش‌های صحیح کشت در سالهای آینده افزایش خواهد یافت.
مسئول بخش زعفران جهاد کشاورزی با بیان اینکه در سال جاری اعتباری برای اجرای طرح مزارع آرمانی اختصاص نیافت، اظهار کرد: 2500 هکتار سهمیه شهرستان‌های خراسان رضوی در قالب طرح کشاورزی مقاومتی اجرا شد که در این طرح سعی بر ترویج آموزش نظارت بر کاشت بود.
اجرای وسیع طرح ارتقای کیفیت زعفران از سال آینده
اسمی با بیان اینکه اجرای این طرح از سال آینده با مشارکت بیشتر کشاورزان وسیع‌تر خواهد شد، گفت: در طرح ارتقای کیفیت سه تا پنج تن زعفران در 40 کارگاه فرآوری تولید می‌شود که با 10تا 20 درصد افزایش قیمت نسبت به زعفران موجود در بازار عرضه خواهد شد.
وی درباره مزارع آرمانی اظهار کرد: اجرای طرح مزرعه آرمانی از سال 1388 در استان کلید خورد و در طول سه سال گذشته راندمان این مزارع سه برابر شده است که این یک انقلاب در تولید زعفران است.
برای مشاهده میدانی نتایج دو طرح ارتقای کیفیت زعفران و مزرعه آرمانی در شهرستان رشتخوار در نزدیکی تربت حیدریه بازدید کرده ایم که چگونگی اجرای این طرح بدین شرح است:
در یک صبح مه‌آلود پاییزی به مزرعه زعفران صباغ‌زاده در نزدیکی شهرستان رشتخوار می‌رسیم، این در واقع اولین مرحله اجرای طرح ارتقای کیفیت زعفران در مرحله برداشت محصول است.
در این مرحله تمامی اطلاعات زمین کشاورزی و کشاورز جمع‌آوری شده توسط کارشناس شورای ملی زعفران و جهاد کشاورز تایید می‌شود و سپس یک کد 15 رقمی به کشاورز اختصاص می‌یابد و به این ترتیب اصالت محصول مشخص می‌شود.
حسن صباغ‌زاده از جمله کشاورزانی است که طرح مزرعه آرمانی و ارتقای کیفیت زعفران را در 250 هکتار از مزرعه خود اجرا کرده است.
وی از اجرای این طرح در اراضی کشاورزی خود ابرازخرسندی کرده و می‌گوید اجرای این طرح در اراضی کشاورزی میزان تولید زعفران را تا سه برابر افزایش داده و کیفیت زعفران را نیز بهبود می‌بخشد به صورتی‌که بهداشت محصولات ما به صورت صد در صد تضمین شده است.
صباغ‌زاده که با اجرای این دو طرح سالانه 50 کیلوگرم گل خشک از اراضی خود برداشت می‌کند، ادامه داد: متوسط برداشت از زمین‌های زعفران 15 کیلوگرم گل خشک از هر هکتار است.
وی اظهار کرد: محصول جمع‌آوری شده پس از برداشت به کارگاه‌های مخصوص منتقل می‌شود و آنجا با شیوه‌های کاملا بهداشتی به همراه تایید و مهر کارشناس شورای ملی زعفران و جهاد کشاورزی به صورت پاک و خشک بسته‌بندی می‌شود که کل این فرآیند تنها هشت ساعت طول می‌کشد.
کارگاه‌های فرآوری زعفران به سه دسته روستایی، نیمه صنعتی و صنعتی تقسیم می‌شوند که ابتدا به یک کارگاه روستایی سر می‌زنیم؛ در این کارگاه حدود 10 نیرو با رعایت کامل نکات بهداشتی مشغول فرآوری زعفران هستند.
اجرای طرح آرمانی زعفران در 210 هکتار از مزارع
محمد ابراهیم اسدی - رییس تولیدات گیاهی شهرستان رشتخوار - اظهار کرد: سطح زیرکشت زعفران در شهرستان رشتخوار 5500 هکتار است و میزان تولید محصول زعفران در این شهرستان سالانه بالغ بر 16 هزار و 500 کیلوگرم گل خشک است.
وی با بیان اینکه 9260 خانوار در این شهرستان به کشت زعفران اشتغال دارند، گفت: به دلیل خشکسالی 75 درصد جمعیت این شهرستان از طریق کاشت زعفران امرار معاش می کنند، در شهرستان رشتخوار 3 کارگاه فرآوری زعفران فعالیت دارند.
اسدی تصریح کرد: در سال جاری حدود 300 هکتار افزایش سطح زیر کشت زعفران در شهرستان رشتخوار صورت گرفته است.
رییس تولیدات گیاهی شهرستان رشتخوار اظهار کرد: در سال جاری طرح آرمانی زعفران در 210 هکتار از اراضی شهرستان اجرا شده که نسبت به سال گذشته 37 هکتار رشد داشته است.
سپس به یک کارگاه نیمه صنعتی واقع در مرکز شهرستان رشتخوار می‌رویم؛ خط تولید این کارگاه به فرآوری و بسته‌بندی زعفران اختصاص دارد.
به گفته علی صنعتی، مسئول این کارگاه در این کارگاه هفت نفر به صورت ثابت و سه نفر به صورت متغیر فعالیت می‌کنند که هر نفر به طور میانگین روزانه سه کیلوگرم زعفران پاک می‌کند.
وی با بیان اینکه این اولین سالی است که این کارگاه در زمینه فرآوری زعفران فعالیت می‌کند، گفت: در این کارگاه فرآوری زعفران از مرحله داشت تا برداشت مطابق با نظر شورای ملی زعفران صورت می‌گیرد.
مقصد بعدی کارگاهی کاملا صنعتی واقع در شهرک صنعتی تربت حیدریه است که حسین عبدیان، مدیر این کارگاه صنعتی که فرآوری 37 محصول مختلف از جمله زعفران را برعهده دارد، گفت: در این کارگاه از مرحله قبل از تولید تا صادرات همراه کشاورز خواهیم بود.
وی با اشاره به اینکه فصل برداشت زعفران از مهر تا آذرماه است، اظهار کرد: از ابتدای فروردین ماه تغذیه خاک، نوع کود، آبدهی و نوع آبیاری اراضی کشاورزی، آزمایش خاک، نوع کد و ... زیر نظر کارگاه خواهد بود.
به گفته عبدیان این طرح به صورت توافقی بین کارگاه و کشاورز انجام می‌شود که با 30 درصد ارزش افزوده همراه است.
بخش‌های مختلف این کارگاه که برای راه اندازی آن یک میلیارد تومان هزینه صرف شده شامل کارگاه فرآوری زعفران، آزمایشگاه، اتاق سوت، گرمخانه، انبار زعفران و... می‌شود.
زعفران پس از فرآوری وارد گرمخانه می‌شود و با حرارت چرخشی با بازده دو تا سه ساعته خشک می‌شود و سپس مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد و تمامی ناخالصی‌های موجود از آن جدا می‌شود.
سپس در واحد بسته‌بندی با مهر و امضای شورای ملی زعفران و جهاد کشاورزی بسته‌بندی و بر اساس پیشنهادات خارجی برای صادرات آماده می‌شود.
این بازدید کوتاه به پایان می‌رسد اما تولید و عرضه زعفران راه پر فراز و نشیبی دارد که با توجه به جایگاه اول تولید برای حفظ این جایگاه نیاز مبرم به توجه ویژه و اختصاص اعتبار دارد؛ به امید روزی که زعفران ایرانی با برند ملی در دنیا استفاده شود نه با بسته‌بندی‌های خارجی.
/111/
