ریسک مالیات پذیری

طبق اصول مدیریت و بازاریابی، کنترل سود شرکت و افزایش آن، ابزاری مهم و اساسی در جهت غلبه بر مشکلات و تضاد بین مدیران و مالکان است. این سود انگیزه مناسبی برای همسو کردن منافع طرفین است و مدیران موظفند که تمام تلاش خود را برای حداکثرسازی آن به کار ببندند. روش های گوناگونی برای مدیریت سود و افرایش آن وجود دارد که یکی از آن ها کاهش پرداخت مالیات است. با این که این روش در برخی موارد قانونی نیست اما مدیران با اهداف و انگیزه های گوناگون اقدام به استفاده از راهکارهای اجتناب از مالیات و کمینه سازی نرخ موثر مالیاتی می کنند.

مدیران و مسئولین بخش حسابداری در راستای منافع سرمایه گذاران و کاهش تعهدات مالیاتی، و یا در جهت منابع شخصی و فرصت طلبی نرخ موثر مالیات را پایین تر از حد مجاز نشان می دهند و پرداخت مالیات را کاهش می دهند. این فرایند با نام اجتناب مالیات یا فرار از مالیات شناخته می شود و در کوتاه مدت پایداری مالیات را تحت تاثیر قرار می دهد.

تفاوت بین ارقام اظهارنامه مالیاتی و مالیات واقعی با عنوان ریسک مالیاتی شناخته می شود و آثار زیانباری بر اقتصاد دارد که البته متفاوت از مفهوم ریسک مالیات پذیری است. در ادامه این مقاله قصد داریم تا به بررسی این دو مفهوم و تفاوت‌های آن ها بپردازیم و راهکارهایی را جهت کاهش آن ها ارائه دهیم.

ریسک مالیاتی چیست؟

به زبان ساده، ریسک وضعیتی است که در آن نسبت به امری قطعیت کامل و مطلوب نداریم و چون نمی توانیم این قطعیت را به وجود آوریم، حاضریم آن را تحمل کنیم زیرا دوری کردن از آن ممکن است منجر به ضرر مالی شود. به عبارتی دیگر، اصطلاح ریسک به عنوان نوعی پراکندگی تعریف می شود که در میزان عدم اطمینان نسبت به آینده نمود دارد.

اکنون که مفهوم ریسک را توضیح دادیم به بیان مفهوم ریسک مالیاتی می پردازیم. ریسک مالیاتی به پتانسیلی گفته می شود که یک فعالیت یا اقدام، باعث ایجاد تفاوت قابل توجه بین مالیات قطعی و مبلغ برآوردی اولیه می شود. این مفهوم در علم حسابداری جایگاه ویژه ای دارد زیرا بیان می کند که عدم اطمینان جایگاه ویژه ای در تمامی تصمیم گیری ها دارد و نیاز اصلی جستجوی اطلاعات، عدم اطمینان است. ی

کی از مهم ترین وضایف حسابدار یا مدیریت یک شرکت، به کارگیری تدابیر و راه حل هایی است که با کمک آن ها بتواند این ریسک را به بهترین شکل ممکن مدیریت کند. به همین منظور در ادامه این مقاله قصد داریم تا عوامل موثر بر این ریسک را بررسی کرده و روش هایی را در جهت مدیریت و کاهش این ریسک بگوییم.

دلایل و عوامل موثر بر ریسک مالیاتی

مالیات بخشی از درآمد مردم است که طبق قانون برای تامین مخارج عمومی به دولت پرداخت می شود. مالیات ممکن است شخص، موسسه، دارایی، ارث و... را در بر بگیرد و بنابرین انواع مختلفی دارد. مالیات های مختلف به شکل های گوناگونی محاسبه و دریافت می شود. به عنوان مثال ممکن است قانون حکم کند که درصدی از درآمد تمامی اقشار جامعه به عنوان مالیات دریافت شود.

یا در مقابل ممکن است به منظور رعایت عدالت بین اقشار ضعیف و قوی، مطابق با میزان درآمد هر شخص مالیات او را محاسبه کند. در مجموع می توانیم بگوییم که عوامل زیر بر میزان مالیات دریافتی تاثیر دارد:

دهک های طبقاتی جامعه
اگر شخص در دسته دهک های پایین جامعه قرار بگیرد، مالیات پرداختی او کمتر از دهک های بالای جامعه است. این قانون به منظور برقراری عدالت وضع شده است و مثلا کسی که ماهانه پنجاه میلیون تومان درآمد دارد موظف است مالیات بیشتری را نسبت به کسی که دو میلیون تومان درآمد دارد پرداخت کند.

میزان مالیات

شیوه دریافت مالیات

نحوه محاسبه مالیات

شیوه تشخیص مالیات

وصول مالیات

همان طور که مالیات و محاسبه آن به عوامل بالا بستگی دارد، ریسک مالیاتی نیز از همین عوامل تاثیر می گیرد. با وجود تنظیم قوانین و مقررات مالیاتی، باز هم در آن ها مشکلات و کاستی هایی مشاهده می شود. این کاستی ها منجر به سردرگمی مجریان قانون و مسئولین شده و ممکن است روش هایی را برای محاسبه مالیات درپیش بگیرند که منجر به ریسک مالیاتی بشود.

ریسک مالیاتی هنگامی پدید می آید که واحد حسابداری یک شرکت، درآمدها و میزان مالیات پرداختی را طبق آمار و ارقام محاسبه کند اما به دلیل ناکارآمدی قوانین مالیاتی، این مقدار بیشتر از چیزی شود که محاسبه گردیده است؛ این تفاوت ارقام منجر به ضرر مالی شرکت خواهد شد.

تضاد بین مجریان مالیاتی و حسابداران مالی منجر به ریسک مالیاتی خواهد شد. برای کنترل و مدیریت این امر، بهتر است که نظام حسابداری مجموعه ها نظارت بیشتری بر روی قوانین مالیات و درآمدهای شرکت داشته باشد. ناکارآمدی نظام حسابداری موجب می شود که تشخیص مالیات واقعی از شکل اصلی خود خارج شده و ریسک مالیات بیشتری به شرکت تحمیل گردد.

شیوه محاسبه ریسک مالیاتی

طبق قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، هر شرکت و مجموعه ای موظف است که طی زمان مشخص تمامی اطلاعات واحد تجاری یا منابع درآمد و هزینه های خود را با مدراک لازم در سامانه آپلود کند تا میزان مالیات او محاسبه گردد. ربات ها و موتورهایی که به منظور بررسی این مدارک طراحی شده اند به بررسی دقیق این ارقام با منابع موجود می پردازند و درصورتی که مغایرتی در ارقام مشاهده کنند، آن را به سرپرست یا مسئول مربوطه گزارش می دهند.

مسئول مالیاتی به بررسی این گزارش می پردازد و در صورتی که اختلافات درست باشد، شخص در دسته مودیان پر ریسک مالیاتی قرار می گیرد و مورد رسیدگی و حسابرسی دقیق قرار می گیرد.

اشخاصی که اطلاعات درست و کاملی را در داخل سامانه بارگذاری نمی کنند یا به منظور فرار مالیاتی به شکل عامدانه، اظهارنامه ای خلاف واقعیت ارسال می کنند توسط ربات ریسک، شناسایی شده و مورد پیگیری قرار خواهند گرفت.

مزایای حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک

امروزه بسیاری از فعالین حوزه مالیات و کارشناسان حرفه ای باور دارند که با وجود پیشرفت های صورت گرفته در محاسبات و استفاده از روش های جدید حسابرسی و محاسبه ریسک های مالیاتی، عوامل موثر در جلوگیری فرار مالیاتی موجب بهبود منابع سازمان امور مالیاتی و وضعیت اقتصادی کشورها گردیده است. مطالعات و تحقیقات بیان می کند که حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک مزایای زیر را دارا است:

حذف اشتباهات انسانی در انتخاب یا عدم انتخاب ممیزی

حذف پیش داوری های فردی و شخصی

افزایش درآمد مالیاتی به موجب ارائه اظهارنامه های صادقانه که احتمال فرار مالیاتی در آن ها به حداقل رسیده است.

امکان تدوین قوانین و استانداردهای موردنظر به منظور ارزیابی اظهارنامه ها

کارایی و اثربخشی بیشتر سرمایه های انسانی سازمان امور مالیاتی

کاهش فساد و از بین بردن کامل روابط فامیلی، رشوه و ... در محاسبه مالیات

کاهش هزینه های حسابرسی مالیاتی از طریق کاهش تعداد نیروهای انسانی و سپردن کار به دست موتورهای محاسبه

افزایش انگیزه تمکن مالیاتی از سوی مودیان

راهکارهای اجتناب مالیاتی توسط نهادهای مالیاتی کنترل می شود و در صورتی که اظهارنامه های مالیاتی توسط افراد به درستی ارائه شود در بلند مدت مشمول مشوق های مالیاتی و تحفیف خواهد شد.

تاثیر ریسک مالیات پذیری بر بازار سهام

ریسک مالیات ‌پذیری در بازار بورس و اوراق بهادار، به مواردی از سهام و اوراق قرضه اشاره می کند که در آغاز با فرض معاف بودن از مالیات صادر و خریداری می ‌شوند اما امکان دارد قبل از فرا رسیدن موعد سررسید، به دلایل مختلف، شامل پرداخت مالیات بشوند. از آنجا که این اوراق (معاف از مالیات) میزان سود کمتری نسبت به انواع دیگر اوراق دارند، دارندگان آن ها در صورت اعمال ریسک مالیات‌ پذیری، بازدهی کمتری نسبت به حالت اولیه (معاف بودن از پرداخت مالیات) دریافت خواهند کرد.

به صورت کلی، تفاوت مالیات قطعی با ابزاری که شرکت ها به واسطه عدم اطمینان نسبت به پرداخت مالیات در آینده به عنوان ریسک مالیاتی شناخته می شود. اهمیت این مفهوم در علم حسابداری آن قدر زیاد است که کیفیت داده های حسابداری را میزان عدم اطمینان آن مشخص می کند. در صورتی که این ارقام اشتباه و غلط وارد بازار سهام، عرضه و تقاضا بشود منجر به سقوط قیمت سهام خواهد شد.

بنابراین ریسک مالیاتی و ریسک سقوط آتی قیمت سهام رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند و باید از آن جلوگیری کرد. به عبارت دیگر، با افزایش ریسک مالیات پذیری، قیمت سهام در بورس کاهش خواهد یافت. در بخش بعدی راهکارهایی را به منظور کنترل و مدیریت این ریسک ارائه می کنیم.

کنترل و کاهش ریسک مالیاتی

سازمان امور مالیاتی برای شناسایی و انتخاب بهتر اشخاصی که به دنبال اجتناب از پرداخت مالیات هستند موظف است یک روش سیستماتیک و منظم جهت بررسی مودیان تدوین کند. شناسایی سطح ریسک هر مودی و شناسایی عوامل متبنی بر ریسک می تواند نقش به سزایی در کنترل و مدیریت ریسک مالیات پذیری داشته باشد.

سازمان امور مالیاتی کشور باید در این فرایند، افراد مشمول مالیات را بر اساس تعداد و اندازه طبقه بندی کند زیرا هر طبقه درآمدی از جامعه استراتژی های مالیاتی متفاوتی با سایر طبقات دارد. با کمک این روش سازمان امور مالیاتی می تواند فرایند بازنگری ریسک هر طبقه درسال های مختلف را بررسی کند و منابع مادی و انسانی خود را از طریق عدم تمرکز بر مودیان با ریسک کم و اعتماد به خوداظهارری آن ها مدیریت نماید. همزمان با اجرای این فرایند می تواند منابع و نیروی انسانی را در جهت ارتقای کیفیت و کمیت خدمات، آموزش و فرهنگ سازی تمکین داوطلبانی مالیاتی سوق دهد.

به عبارتی دیگر شرکت هایی با ریسک مالیاتی پایین، حسابرسی پایین تری دارند و نباید زمان زیادی را برای بررسی اظهارنامه های آنان صرف کرد. راهکارهای دیگری به منظور فرهنگ سازی و اشاعه اصول صحیح ارائه مالیات نیز وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:

گسترش متون رشته حسابداری در زمینه حداقل سازی مالیات

اگر آگاهی مردم و دانشجویان رشته حسابداری از روش های قانونی کاهش مالیات افزایش پیدا کند آن گاه می توانیم به کاهش ریسک مالیات پذیری امید داشته باشیم.

پایداری مالیاتی و افزایش ارزش شرکت

همان طور که گفتیم پایداری مالیاتی یکی از اصول مهم برای ادامه امور مالیاتی کشور است و اگر این نهاد موفق شود که پایداری را در سطح کشور برقرار کند ارزش شرکت ها و کسب وکارهای داخلی افزایش پیدا خواهد کرد.

ایجاد انگیزه برای پژوهشگران برای انجام پژوهش در حوزه استراتژی های مالیاتی

اگر جامعه علمی کشور به این سمت سوق داده شوند که راه حل هایی را برای افزایش پایداری مالیات یا کاهش ریسک مالیاتی طراحی کنند آن گاه بسیاری از مسائل و مشکلات مالی و حسابداری حل خواهد شد.

تعریف شاخص های ارزیابی عملکرد مناسب برای مدیران شرکت های دولتی در زمینه پرداخت مالیاتی

همان طور که قبل تر اشاره کردیم قوانین مالیاتی کشور ما ضعف بزرگی در تعریف شاخص ها دارند و همین عامل منجر به قانون گریزی می شود و این امکان را برای افراد سودجو فراهم می کند که از ابهامات موجود در قوانین سواستفاده کنند. اگر قوه مققنه کشور در زمینه قانون گذاری با دقت بیشتری عمل کند و شاخص های ارزیابی مناسب برای عملکرد مدیران و مسئولین حسابداری تدوین کند آن گاه شاهد کاهش ریسک مالیاتی و مشکلات ناشی از آن خواهیم بود.

پی نوشتها