قرارداد اختیار معامله

تصور کنید که شما پارکینگ یک مرکز تجاری را برای یکسال اجاره می کنید. در این حالت شما به صورت تمام وقت می توانید از پارکینگ استفاده کنید اما این اختیار را هم دارید که استفاده نکنید. به صورت کلی کسی برای شما مزاحمت ایجاد نخواهد کرد و حق ندارد که در جای شما پارک کند. صاحب پارکینگ نیز متعهد است که طبق خواسته شما هر زمانی که خواستید پارکینگ را در اختیار شما قرار بدهد.

با این کار شما حق استفاده از امکانات پارکینگ را منحصر به خود کرده اید. در بازار بورس اوراق بهادار نیز مشابه چنین معامله ای وجود دارد که شما را از ابهام نجات داده و کمک می کند تا آینده را بهتر پیش بینی و برنامه ریزی کنید. این قرارداد با نام اختیار معامله شناخته می شود.

اختیار معامله چیست؟

قراردادی که به خریدار آن امکان می دهد تا یک دارایی معین را در یک زمان مشخص خریداری کرده یا بفروشد. طرف حساب قرارداد اختیار معامله نیز موظف است که پیش از انقضای مهلت سررسید، به مفاد قرارداد عمل کرده و هر زمانی که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت آن را در قیمت تعیین شده معامله بکند.

بنابرین براساس این قرارداد دوطرف توافق می کنند که در آینده معامله ای انجام دهند که در ازای پرداخت مبلغی معین، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص و قیمتی معین، به دست بیاورند. طبق قرارداد اختیار معامله، خریدار قرارداد، در اعمال و اجرای حق خود مختار بوده و اگر از اجرای قرارداد صرف نظر کند، مبلغی را که برای خرید سهم یا قرارداد پرداخت کرده است از دست می دهد. (1)

مزایای قرارداد اختیار معامله

صرفه جویی در زمان

شما به عنوان یک سرمایه گذار می توانید با خرید قرارداد اختیار معامله فرصت کافی برای تصمیم گیری مناسب خود را خریداری کنید. همچنین تصمیم خود را مبنی بر خرید و فروش تثبیت کرده و در مدت زمان باقی مانده تصمیم بگیرید که چه زمانی سهم خود را بفروشید یا نگه دارید.

کسب درآمد

شما از طریق فروش قرارداد اختیار معامله سهام، می توانید سود کسب کنید. اگر شما به عنوان خریدار در این معامله سود کنید و یا به گونه ای برنامه ریزی کنید که سهام هایی را بخرید که سود چند برابر داشته باشد؛ سود نهایی شما بیشتر خواهد بود. و اگر متحمل ضرر شوید فقط به میزان آورده اولیه زیان خواهید دید. توانایی پیش بینی آینده بازار و استمرار در انجام این مدل از معاملات موجب می شود که در دراز مدت سود خوبی کسب کنید و قدرت ارزش گذاری ابهامات آینده را در خود تقویت نمایید.

کاهش ریسک معاملات

اختیار معامله به شما امکان می دهد که از طریق پیش بینی اتفاقات آینده؛ ابهام را به حداقل رسانده و میزان ریسک پذیرفته شده را ارزش گذاری کنید. در قرارداد اختیار معامله، خریدار فقط به میزان هزینه ای که برای خرید حق اختیار خود پرداخت کرده است متحمل ضرر می شود. (1)

قراردادهای اختیار معامله به دو دسته تقسیم می شوند. این دو دسته مدل های آمریکایی و اروپایی اختیار معامله بوده و به شرح زیر است:

اختیار معامله اروپایی

اختیار معامله اروپپایی فقط در زمان سررسید و در دوره کوتاه مدت سررسید، قابل اجرا است و خریدار تنها در دوره سررسید می تواند آن را اجرا کند.

اختیار معامله آمریکایی

برخلاف مدل اروپایی، این معامله از هنگام عقد قرارداد تا زمان سررسید قابل اجرا است و در طول دوره هر زمانی که خریدار مایل باشد، می تواند آن را اجرا کند و امکان اعمال قبل از سررسید وجود دارد. (2)

اختیار خرید (Call Option) چیست؟

اختیار خرید به شما این حق را می دهد که یک سهم را در قالب یک قرارداد و زمانی معین خریداری کنید. شما با خرید این سهم، اختیار دارید که سهام مربوطه را به قیمت اعمال شده تا تاریخ انقضا خریداری کنید. مبلغ این سهام حداکثر ریسکی است که خریدار این قرارداد متحمل می شود. هنگامی که قیمت سهام مربوط به یک قرارداد اختیار خرید بالاتر از قیمت اعمال برسد، سود ایجاد خواهد کرد در غیر این صورت شما متحمل ضرر خواهید شد.

به بیان ساده تر، خریدار این نوع اختیار معاملی می تواند مقدار معیتی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بخرد. تصور کنید که شما قصد خرید و سرمایه گذاری در یک شرکت خودرو را دارید. این شرکت خودروسازی 10 سهم با قیمت صد هزار تومان به شما ارائه می کند و قیمت جاری هر سهم 95 هزار تومان است. یعنی شرکت خودروسازی سهم خود را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی ذکرشده روی قرارداد به شما می فروشد. طبق قرارداد، تاریخ انقضا شش ماه و قیمت قرارداد اختیار معامله بابت هر سهم پانزده هزار تومان است.

بنابرین شما به عنوان سرمایه گذار، باید برای خرید این سهم ها صد و پنجاه هزار تومان پرداخت کنید. اگر قیمت هر سهم در تاریخ انقضای قرارداد کمتر از صد هزار تومان باشد، بدیهی است که شما قرارداد را اجرا نمی کنید و صبر می کنید. خرید سهمی که قیمت اسمی آن کمتر از صد هزار تومان است در حالی که به همان مبلغ آن را سرمایه گذاری کردید کار عاقلانه ای نیست و شما متحمل ضرر خواهید شد. اما در صورتی که قیمت سهم بیشتر صد هزارتومان باشد یعنی شرکت خودروسازی سود کرده است و آن گاه شما می توانید قرارداد را اجرا کنید.

توجه کنید درصورتی که قرارداد شما از نوع آمریکایی باشد، به محض سوددهی شرکت می توانید آن را اجرا کنید اما اگر قرارداد شما اروپایی باشد باید تا زمان سررسید صبر کنید. (2)

اختیار فروش (Put Option) چیست؟

اختیار فروش به شما امکان می دهد که سهم مربوطه را با قیمت اعمال شده و در سومین جمعه از ماه انقضا به فروش برسانید. همانند اختیار خرید، اختیار فروش نیز در قیمت های متنوع و تاریخ انقضاهای گوناگونی معامله می شود و می تواند از یک ماه تا یکسال و بیشتر تغییر کند. در صورتی که شما اختیار فروش را خریداری کنید، می توانید سهام مربوطه را با قیمت اعمال شده در قرارداد تا تاریخ انقضا به فروش برسانید. برخلاف اختیار خرید، مبلغ پرداخت شده برای هر معامله، ریسکی است که شما پرداخت می کنید. بنابرین شما با خروج از معامله یا جبران کردن آپشن، می توانید به سود دست یابید.

به بیانی دیگر، این قرارداد به شما امکان می دهد تا مقدار معیتی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمتی توافقی در دوره زمانی مشخص به فروش برسانید و برخلاف قرارداد خرید، شما با پیش بینی کاهش قیمت در آینده آن را خریداری می کنید. مثلا شرکت خودروسازی در مثال قبلی را در نظر بگیرید. شما ده سهم این شرکت را با همان قیمت توافق شده، یعنی صد هزارتومان خریداری می کنید.

قیمت قعلی سهم 95 هزار تومان است و تاریخ انقضای آن سه ماه آینده است. قیمت قرارداد برای هر سهم پانزده هزار تومان است. بنابرین شما برای خرید این قرارداد باید 150 هزار تومان پول پرداخت کنید. اگر قیمت سهم در زمان انقضای قرارداد کمتر از صد هزار تومان باشد، به اجرا درمی آید (برخلاف اختیار خرید) و شما در نهایت از این معامله سود خواهید کرد. اما اگر قیمت سهام در هنگام انقضا بیشتر از قیمت ذکرشده روی سهام باشد (یعنی کمتر از صد هزارتومان)، آن گاه قرارداد اختیار فروش ندارد و شما متحمل ضر خواهید شد.

توجه کنید که در این معامله نیز اروپایی بودن یا آمریکایی بودن آن اهمیت دارد. درصورتی که قرارداد اروپایی باشد، فقط در زمان اجرای سررسید قابلیت اجرا دارد؛ اما اگر آمریکایی باشد، به محض سقوط بازار و کاهش ارزش سهام قابل معامله و اجرای قرارداد است. (2)

انواع قراردادهای اختیار معامله با توجه به بازارهای معاملاتی

از نظر اینکه هر یک از انواع قراردادهای در کدام یک از بازارهای بورسی ارائه و خریداری شوند به انواع گوناگونی تقسیم می شود:

1.اختیار معامله سهام

2.اختیار معامله اوراق قرضه

3.اختیار معامله نرخ بهره

4.اختیار معامله شاخص بازار سهام

5.اختیار معامله قراردادهای آتی

معاملات ممکن است خارج از بازار بورس نیز رخ بدهد. مثلا دو شرکت یا بخش های خصوصی تصمیم می گیرند تا به صورت محدود و اندک، سهام ها یا کالاهایی را برای خرید یا فروش عرضه کنند. این مدل از معاملات با توجه به نیاز هر کسب و کار طراحی می شود و در سه دسته زیر قرار می گیرد:

1.اختیار معامله نرخ بهره

2.اختیار معامله نرخ ارز

3.اختیار معامله سواپ: سواپ توافقی بین دو طرف قرارداد است و به موجب آن مجموعه ای از جریان های نقدی آتی بازاررا با یکدیگر معاوضه می کنند. در اکثر مواقع یکی از طرفین سواپ، مبلغی را برحسب یک متغیر تصادفی مانند نرخ بهره، نرخ ارز، بازده سهام یا قیمت یک کالا پرداخت می کند که به آن ها پرداخت های شناور یا متغیر می گوییم.

خروج از قرارداد چیست و چگونه اجرا می شود؟

شما به عنوان یک خریدار قرارداد اختیار معامله، این حق را دارید که از قرارداد خارج شوید. این فرایند به سه روش می تواند رخ دهد:

مسدود کردن موقعیت

شما می توانید موقعیت خود را در قرارداد، مسدود کنید یا ببندید. شما به عنوان خریدار قرارداد اختیار، چون قبلا یک معامله را خریده اید بنابرین می توانید با فروش آن به شخصی دیگر موقعیت خود را ببیندید و از بازار خارج شوید.

استفاده از حق خود برای خرید یا فروش کالا

شما به عنوان خریدار قرارداد می توانید از حق خود استفاده کرده و کالاها یا سهام هایی را در بازار بخرید یا به فروش برسانید. بر این اساس، قرارداد اجرا شده و شما با اتمام آن، از معامله خارج می شوید. البته توجه داشته باشید که در معامله اروپایی شما باید تا تاریخ سررسید قرارداد صبر کنید.

عدم استفاده از مفاد قرارداد

در صورتی که شما به عنوان خریدار معامله در تاریخ سررسید به هر دلیلی آن را اجرا نکنید (مثلا چون به سود شما نیست)، آن معامله خود به خود باطل خواهد شد.

در قرارداد اختیار فروش نیز اوضاع به همین منوال است. یعنی شما به عنوان فروشنده می توانید برای خروج از قرارداد یکی از سه روش بالا را اعمال کنید. در طول دوره معاملاتی و تا قبل از تاریخ انقضای سررسید، می توانید قرارداد را به شخص دیگری واگذار کنید (اخد موقعیت معکوس) ، موقعیت را ببندید یا از بازار خارج شوید. (3)

جمع بندی و نتیجه گیری

اختیار معامله قراردادی است که به موجب آن حق خرید یا فروش دارایی یک مجموعه در یک تاریخ خاص، به شخص خریدار یا فروشنده واگذار می شود. این دارایی می تواند در قالب های گوناگون سهام، کالا یا بین دو شرکت خصوصی و با توجه به نوع خدمات رخ بدهد. قرارداد اختیار معامله انواع گوناگونی دارد اما پرکاربردترین آن ها اختیار فروش و اختیار خرید است.

همان طور که در این مقاله اشاره کردیم، اختیار خرید به شما امکان می دهد که دارایی یا سهم را به قیمت مشخصی خریداری کنید و سپس در زمانه انقضای سررسید آن را به فروش برسانید. در مقابل اختیار خرید، اختیار فروش قرار دارد که شما امکان می دهد تا دارایی را به قیمت مشخصی به فروش برسانید. هر دو نوع این اختیارات به صورت رایج معامله می شود.

فروشنده ممکن است اختیار خرید را برای خریدار به عنوان بخشی از یک معامله دیگر مثل انتشار سهام یا بخشی از طرح انگیزش کارکنان اهدا کند؛ در غیر اینصورت خریدار باید مبلغی را به فروشنده برای اختیار بپردازد. هنگامی که قیمت اعمال شده بیشتر از ارزش بازار دارایی پایه باشد، معامله اختیار فروش اعمال می شود. اما برخلاف اختیار فروش هنگامی که قیمت اعمال شده کمتر از ارزش بازار دارایی باشد، اختیار خرید معامله خواهد شد.

به صورت کلی ارزش معاملات اختیار در حال حاضر بسیار مهم است و تفاوت بین ارزش بازار دارایی و قیمت اعمال دارایی را مشخص می کند. علاوه بر این، ارزش زمانی آن که به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد، دومین عامل اهمیت قرارداد اختیار معامله است. اختیار معاملات در حال حاضر موضوع تحقیقات امور مالی و علمی بسیاری از دانشگاه های دنیا است.

پی نوشتها