قرارداد سلف (Forward)

در یک تعریف کوتاه می توان این گونه بیان کرد که در قرارداد سلف، کل مبلغ در هنگام انجام معامله از طرف خریدار پرداخت خواهد شد و فروشنده متعهد خواهد بود که در زمان و تاریخ تعیین شده، کالا را به قیمتی که در قرارداد توافق شده است تحویل خریدار دهد. در واقع قرارداد سلف یک قرارداد سفارشی بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی با قیمت مشخص در تاریخ آینده است.

در امور مالی قرارداد فوروارد یا قرارداد سلف به یک قرارداد غیر استاندارد بین دو طرف به جهت خرید یا فروش دارایی در زمان معین شده در آینده اشاره دارد که در زمان انعقاد قرارداد، در مورد قیمت آن توافق شده است و آن را به نوع مشتق تبدیل می کند. (1)

مبانی قراردادهای آینده چیست؟

برخلاف قرارداد آتی استاندارد، یک قرارداد سلف می تواند برای یک کالا، مبلغ و تاریخ تحویل تنظیم شود. کالاهای مورد معامله می توانند غلات، فلزات گرانبها، گاز طبیعی، نفت و یا حتی طیور باشند. تسویه حساب قرارداد سلف می تواند به صورت نقدی یا تحویلی صورت گیرد.

قراردادهای حمل و نقل در بورس متمرکز تجارت نمی شوند، بنابراین به عنوان ابزارهای بدون نسخه یا خارج از بورس (OTC) در نظر گرفته می شوند. در حالی که ماهیت OTC سفارشی سازی شرایط را آسان تر می کند، نبود یک مرکز ترخیص کالا نیز باعث ایجاد درجه بالاتر ریسک پیش فرض می شود، در نتیجه قراردادهای سلف به آسانی در دسترس سرمایه گذار خرده فروش نخواهد بود. (1)

اوراق سلف چیست؟

در امور مالی، اوراق سلف یک قرارداد حقوقی استاندارد برای خرید یا فروش چیزی با قیمت از پیش تعیین شده در یک زمان مشخص در آینده و در بین طرفین است که برای یکدیگر شناخته نشده اند. دارایی که در این بین معامله می شود معمولا یک کالا یا ابزار مالی است. قیمت از پیش تعیین شده طرفین برای خرید و فروش دارایی به عنوان "قیمت فوروارد" شناخته می شوند و زمان مشخص شده در آینده که زمان تحویل و پرداخت است به عنوان "تاریخ تحویل" شناخته می شود. از آنجایی که این تابع یک دارایی اساسی است، بنابراین اوراق سلف محصول مشتق شده هستند.

این قراردادها در بورس های آتی صورت می گیرند که به عنوان یک بازار بین خریداران و فروشندگان عمل می کنند. گفته می شود خریدار یک قرارداد، دارنده موقعیت طولانی است و طرف فروش، دارنده موقعیت کوتاه است. از آنجایی که هر دو طرف در صورت مخالفت با قیمت ریسک می کنند، در این قرارداد ممکن است طرفینی که حاشیه ارزش قرارداد را با شخص ثالث متقابل درج می کنند درگیر شوند. به عنوان مثال در معاملات آتی طلا، حاشیه بسته به نوسانات بازار نقطه ای بین 2 تا 20 درصد متغیر است. (2)

اولین اوراق سلف برای کالاهای کشاورزی مورد مذاکره قرار گرفت و بعد از آن اوراق سلف برای منابع طبیعی مانند نفت نیز استفاده شد. معاملات اوراق سلف در سال 1972 معرفی شد و در دهه های اخیر، معاملات سلف ارز، معاملات سلف نرخ بهره و معاملات سلف شاخص بورس نقشی فزاینده در کل بازارهای سلف داشته اند.

استفاده اصلی از قراردادهای سلف برای کاهش خطر تحرک قیمت یا نرخ ارز از طریق اجازه دادن به طرفین برای تعیین قیمت یا نرخ از قبل تعیین شده برای معاملات آینده بوده است. این امر می تواند زمانی سودمند باشد که برای مثال طرفی انتظار داشته باشد در آینده مبلغی را به ارز خارجی دریافت کند و مایل است قبل از دریافت پرداختی، از حرکت نامطلوب ارز در بازه زمانی جلوگیری کند.

با این حال، قراردادهای سلف نیز فرصت هایی را برای گمانه زنی ها فراهم می کنند به این ترتیب که معامله گر پیش بینی می کند که قیمت دارایی در جهت خاصی حرکت می کند و می تواند قرارداد خود را برای خرید یا فروش در آینده با قیمتی که اگر پیش بینی ها صحیح باشد، منعقد کند. (2)

گواهی سلف چیست؟

گواهی سلف به قراردادی اشاره دارد که در آن، عرضه کننده بخشی از دارایی پایه را به ازای بهای نقد و مطابقت آن با قرارداد آتی به فروش می رساند تا بتواند در دوره تحویل، آن را به خریدار تقدیم کند. در این بین خریدار می تواند معادل دارایی پایه که خریداری کرده است را در یک قرارداد استاندارد به فروش برساند؛ در این صورت به این قرارداد هم در لغت سلف گفته می شود.

گواهی سلف نسبت به اوراق مشارکت دارای امنیت بیشتری بوده و در دین اسلام استفاده از این قرارداد برای بعضی از کالا همچون طلا و سکه مجاز نخواهد بود. به طور کلی گواهی سلف یک روشی اشاره دارد که به جهت تامین نیاز نقدینگی شرکت ها از طریق جذب سرمایه گذاری انجام می شود.

یکی دیگر از کاربردهایی که می توان برای گواهی سلف نام برد، کسری بودجه دولت است که در این صورت گواهی سلف می تواند در موارد سیاسی و اقتصادی منجر به ارائه محصولات، آن هم به طور مستقیم به مردم شود. (3)

تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق

در اوراق سلف برخلاف اوراق دیگر همچون اوراق سهام و مشارکت، فرد خریدار در مدیریت و یا مالکیت یک بنگاه شراکت نخواهد داشت. این اوراق می تواند امکان دامنه سود را به وجود آورد البته در صورتی که فرد اهل ریسک نباشد و در واقع اوراق سلف برای افراد ریسک گریز مناسب تر است.

اوراق سلف کف و میزان حداکثری از سود را برای افراد خریدار در نظر داشته و طبیعی است که نسبت به اوراق اجاره که شامل یک درآمد ثابت است دارای سود بیشتری باشد، البته در این صورت ریسک آن نیز بیشتر خواهد بود.

قرارداد گزینه ها به سرمایه گذار حق می دهد اما تعهدی را برای خرید یا فروش سهام با قیمت خاص در هر زمان نمی دهد؛ البته تا زمانی که این قرارداد عملی باشد. در مقابل یک قرارداد سلف به خریدار نیاز دارد تا سهام خود را خریداری کند و یک فروشنده نیز بتواند آن ها را در یک تاریخ خاص در آینده بفروشد.

گزینه ها و معاملات آتی هر دو محصول مالی هستند که سرمایه گذاران می توانند از آن ها برای کسب درآمد یا برای حمایت از سرمایه گذاری های جاری استفاده کنند. هر دو گزینه به یک سرمایه گذار اجازه می دهد تا در یک تاریخ خاص، سرمایه گذاری را با قیمت مشخص بخرد. اما بازارهای این دو محصول در نحوه کار و عملکرد آن ها برای سرمایه گذار بسیار متفاوت خواهد بود. (3)

موارد مهم در تفاوت اوراق سلف و اوراق دیگر

گزینه ها و معاملات سلف، محصولات مشابه تجاری هستند که سرمایه گذاران این فرصت را برای کسب درآمد و سرمایه گذاری های جاری فراهم می آورند.

یک گزینه به خریدار حق می دهد اما نه تعهد و امکان خرید یا فروش یک دارایی را با قیمتی خاص در هر زمان و در طول عمر قرارداد فراهم می سازد.

یک قرارداد سلف به خریدار تعهد می کند که یک دارایی خاص را خریداری کند تا فروشنده بتواند آن دارایی را در یک تاریخ در آینده خاص بفروشد و تحویل دهد مگر اینکه موقعیت دارنده قبل از انقضا بسته شود.

قوانین و نحوه انجام قرارداد سلف چگونه است؟

معاملات آینده قراردادهای مالی مشتقه ای هستند که طرفین را ملزم به معامله یک دارایی در تاریخ و قیمت از پیش تعیین شده در آینده می کنند. در اینجا خریدار باید خرید کند یا فروشنده باید دارایی زیربنایی را با قیمت تعیین شده بفروشد؛ آن هم صرف نظر از قیمت فعلی بازار در تاریخ انقضای محصول.

دارایی های اساسی شامل کالاهای فیزیکی یا سایر ابزارهای مالی هستند. قراردادهای آتی مقدار کمی از دارایی زیربنایی را تفصیل می دهد و به صورت استاندارد برای تسهیل معاملات در بورس آینده خواهد بود.

قرارداد آتی و آینده به همین موضوع اشاره دارند. به عنوان مثال ممکن است شما از کسی بشنوید که بگوید نفت آینده را خریداری کرده است، این به معنای همان قرارداد آتی نفت است. وقتی شخصی می گوید "قرارداد آتی" منظورشان نوع خاصی از محصولات آینده مانند نفت، طلا، اوراق قرضه یا معاملات آینده و غیره است که قرارداد آتی نیز یکی از مستقیم ترین راه های سرمایه گذاری در نفت است. اصطلاح "معاملات آتی" عمومی تر است و اغلب برای مراجعه به کل بازار استفاده می شود.

قراردادهای آتی برخلاف قراردادهای سلف، استاندارد سازی می شوند. قرارداد سلف انواع مشابهی از قراردادها هستند که قیمت کنونی آن ها در آینده قفل می شود اما قرارداد سلف به صورت بدون نسخهیا خارج از بورس (OTC) معامله می شوند و دارای شرایط قابل تنظیم هستند که بین طرف های متعلق انجام می شود. از طرف دیگر قرارداد آتی بدون در نظر گرفتن اینکه طرف مقابل چه کسانی هستند دارای همان شرایط است. (4)

مکانیک یک قرارداد آینده

تصور کنید یک تولید کننده نفت قصد دارد تا یک سال آینده یک میلیون بشکه نفت تولید کند که ظرف 12 ماه آماده تحویل خواهد شد. فرض کنید قیمت فعلی نفت 75 دلار برای هر بشکه است. در این صورت تولیدکننده می توانست نفت را تولید کند و بعد از یک سال آن را با قیمت های فعلی بازار بفروشد. با توجه به نوسانات قیمت نفت، قیمت بازار در آن زمان می تواند بسیار متفاوت از قیمت فعلی باشد.

اگر تولیدکننده نفت فکر کند که قیمت نفت در طی یک سال بالاتر خواهد رفت ممکن است اکنون تصمیم بگیرد که یک قیمت ثابت را معرفی نکرده و قیمت را قفل نکند، اما اگر فکر می کند 75 دلار قیمت خوبی است، می می تواند با ورود به قرارداد آتی، قیمت خرید تضمینی را قفل کند تا در آینده دچار تغییر نشود.

برای قیمت گذاری معاملات آتی از یک مدل ریاضی استفاده می شود که قیمت نقطه فعلی، نرخ بازده بدون ریسک، هزینه های ذخیره سازی، سود سهام، بازده سود سهام و غیره را در نظر می گیرد. فرض کنید قرارداد آتی نفتی یک ساله با هر بشکه 78 دلار قیمت گذاری شده است.

با انعقاد این قرارداد در مدت یک سال، تولیدکننده موظف است یک میلیون بشکه نفت تحویل دهد و قیمت 78 میلیون دلار نیز تضمین می شود. قیمت 78 دلار برای هر بشکه صرف نظر از زمانی است که قیمت بازار در آن زمان قرار دارد دریافت می شود؛ زیرا قراردادها به صورت استاندارد هستند. (5)

جمع بندی و نتیجه گیری

ما در این مطلب سعی داشتیم در خصوص مفهوم قرارداد سلف یا قرارداد فوروارد توضیحاتی را خدمت شما ارائه دهیم تا بتوانید بیشتر با این مبحث آشنا شده و با مبانی قرارداد آینده و اوراق سلف نیز آشنایی لازم را پیدا کنید. علاوه بر موارد ذکر شده در خصوص گواهی سلف و تفاوت اوراق سلف با دیگر اوراق نیز صحبت هایی ارائه شد تا تفاوت بین اوراق را به خوبی درک نموده و با نحوه انجام آن ها آشنایی پیدا کنید.

پی نوشتها