آشنایی با مفهوم تولید ناب (Lean Production)

احتمالا اولین سوالی که در اینجا به ذهن شما می رسد این است که تولید ناب چیست؟ به طور ساده و خلاصه اگر بخواهیم بگوییم، تولید ناب ایجاد یک زنجیره در پیش تولید یک محصول است که باعث می شود محصول به شکل کاملا حرفه ای و با توجه به نیاز جامعه تولید شود. بگذارید برای درک این مفهوم از یک مثال استفاده کنیم.

تصور کنید که یک کارخانه تولید ماشین دارید. در حالت سنتی رابطه شما با خریدار و رابطه شما با تامین کننده قطعات کاملا رابطه های جدا از هم است. یعنی شما معمولا بدون توجه به تعداد فروش و تعداد سفارش هایی که دارید اقدام به خرید قطعات خواهید کرد و بدون توجه به قطعاتی که دارید اقدام به فروش می کنید. البته این روش سنتی بر اساس پیش بینی نیاز بازار است. یعنی شما بر اساس پیش بینی که دارید خرید و فروش خود را انجام می دهید.

اما این اتفاق چند ایراد اساسی دارد. اول ایراد این داستان این است که شما انباری برای نگهداری قطعات و انباری برای نگهداری محصولات تولید شده خود نیاز دارید. داشتن انبار از نیازهای اساسی این روش سنتی است و عملا نمی توانید بدون انبار به کار خود ادامه دهید. ایراد دوم این است که اگر پیش بینی شما از فروش درست نباشد و محصول در نظر گرفته و ساخته شده فروش نرود و از طرفی قطعات لازم برای ساخت این محصول نیز خریداری شده باشد، عملا شما یک بازی دو سر باخت دارید.

چرا که هم محصولات ساخته شده شما فروخته نمی‌شود و هم این که قطعات خریداری شده عملا بی فایده خواهد بود. از طرف دیگر احتمالا طرف قطعه ساز شما هم بر اساس پیش بینی که از خرید شما دارد در حال انبار کردن قطعات آماده خود خواهد بود! بنابراین یک تغییر روند در بازار عملا شما و گروه های وابسته به شما را با شکست بزرگی مواجه می کند.

از طرف دیگر به هر حال تغییر روند بازار با مصرف نوع محصول دیگر همراه است. حال شما تا بخواهید خط تولید خودتان را تجهیز کنید و آن را عوض کنید و قطعات جدید و مناسب را سفارش بدهید و منتظر ساخت آن ها باشید، بخش عمده ای از بازار را از دست داده اید.

این مسئله در بازارهای جهانی که تنوع محصولات بسیار بالاست و همیشه تغییر روند در بازار وجود دارد بسیار زیاد دیده می شود. از این رو با استفاده از روش سنتی یا همان روش FORD که بر اساس پیش بینی بازار بود، نمی توان رو به جلو حرکت کرد. تولید ناب می تواند مسیر جذاب تری برای ما ایجاد کند. (1)

کاری که تولید ناب می کند!

اما سیستم تولید ناب چگونه کار می کند؟ در واقع همانطور که گفتیم سیستم تولید ناب یک نوع رابطه و شبکه در پشت پرده تولید محصول میان تولید کننده و تامین کننده های مواد اولیه یا قطعات اولیه بر اساس نیاز مشتری برقرار می کند. بگذارید در همان مثال بالا سیستم تولید ناب را توضیح دهیم.

این بار شما در کارخانه تولید ماشین خود می خواهید به شکل هوشمندانه تر و هدفمندانه تری عمل کنید. یعنی این که بر اساس نیاز مشتری اقدام به خرید قطعات مورد نیاز کنید و دقیقا همان تعداد سفارش که انجام دارید، تولید کنید. این اتفاق منجر می شود که قطعات خریداری شده درست به اندازه نیاز مشتری و سفارش های ثبت شده باشد و از طرف دیگر محصولات تولید شده نیز درست به اندازه نیاز مشتری و سفارش های ثبت شده باشد.

بنابراین عملا نیاز به انبار در این روش حذف می شود یا در واقعی بینانه ترین حالت تنها به انبار موقتی برای تبدیل قطعات به محصول نهایی و انبار موقتی برای انتظار محصول تا رسیدن به دست مشتری نیاز است.

نکته جالب این روش این است که شما بر اساس نیاز و روند بازار می توانید مسیر خودتان را تغییر بدهید و دقیقا آن گونه که باید، محصولات جدید را تولید می کنید. در کلام بهتر شما در تولید ناب هیچ نگرانی نسبت به تغییر سفارش های مشتریان خود ندارید زیرا اصلا پیش بینی در این باره انجام نمی دهید تنها چیزی که شما انجام می دهید این است که بر اساس سفارش های گرفته شده، اقدام به تولید محصول نهایی خود می کنید.

این موضوع باعث می شود که زنجیره پشت سر کارخانه شما مانند کارخانه تامین کننده قطعات نیز در تولید محصولات خود هوشمندانه عمل کند. زیرا او می داند که شما بر اساس نیاز مشتری اقدام به خرید می کنید، پس تا زمانی که شما سفارش جدیدی نداشته باشید او اقدام به تولید نخواهد کرد. این موضوع در بعد بازارهای جهانی اهمیت فراوانی دارد.

تولید ناب از لحاظ کنترل هزینه ها و تبدیل آن به سودآوری اهمیت بالایی دارد. اما این روش یک اشکال اساسی نسبت به روش سنتی دارد و آن این است که از نظر زمانی کندتر از روش قدیمی است. شما در روش قدیمی همیشه محصولی آماده عرضه خواهید داشت. در حالی که در روش جدید، مشتری باید صبر کند تا سفارشات جدید گرفته شود و سپس قطعات جدید خریداری شود و در انتهای محصول او آماده شود.

این فاصله زمانی در اقتصاد امروز کمی اذیت کننده است اما این موضوع باعث نشده است که تولید ناب از اقتصاد نوین حذف شود. بلکه کاملا برعکس، برندهای بزرگ با ادغام دو روش سعی کرده اند که هم محصولاتی آماده برای عرضه داشته باشند و هم همیشه آماده تغییر باشند. این گونه می توان روندی درست تر در بازار داشت و امیدوار به موفقیت بود. (2)

تاثیر تولید ناب بر جهش تولید

اما سوال اصلی این است که تولید ناب چه تاثیری می تواند بر جهش تولید داشته باشد؟ همانطور که در ابتدای این مقاله بیان کردیم، جهش تولید لزوما تنها به معنی فروش بیشتر و تولید بیشتر نیست. بلکه جهش تولید به معنی این است که ما بتوانید هدفمند کار کنیم. کار کردن و تولید کردن هدفمند یعنی این که یاد بگیریم چگونه هزینه های خود را کاهش دهیم و به بهترین شیوه سودآوری داشته باشیم.

همانطور که در مثال های زده شده دیدید، مهمترین عاملی که در تولید ناب از میان برداشته می شود، حذف انبارها و هزینه های مربوط به آن است. در واقع شما با حذف دقیق و درست انبارها و تبدیل قطعات خریداری شده به محصول و تحویل سریع آن، عملا هزینه بالایی را از روی دوش تولیدات بر می دارید. این کم شدن هزینه باعث می شود که قیمت تمام شده محصولات شما نیز کاهش پیدا کند و عملا از نظر قیمتی برگ برنده ای برای رقابت در بازار پیدا خواهید کرد.

یعنی شما می توانید با تولید همان کیفیت قبلی، قیمتی کمتر برای آن در نظر بگیرید و این یعنی فروش بیشتر و البته هدفمندانه تر؛ اما این تمام مزیت تولید ناب در جهت ایجاد جهش تولید نیست.

به طور کلی وقتی شما در تولید ناب با تمام زنجیره قبل از خود در ارتباط می شوید و مانند یک شبکه عمل می کنید، عملا یک تیم قوی اقتصادی می سازید. در کلام بهتر شما با ایجاد یک شبکه در تولید محصول بر اساس نیاز مشتری، موجب می شوید که تمام صنایع قبل از شما نیز از خطر حذف یا فروش کم و ضرر دور باشند. چرا که شما آن ها را در یک شبکه تولید محصول قرار داده اید که بر اساس نیاز مشتری در حال تولید خواهند بود.

نکته قابل توجه این است که این تیم همواره آماده تغییر روند و رویه است و می تواند بر اساس نیاز بازار، نوع محصولات خودش را عوض کند و به نوعی همیشه آماده رقابت در دنیای اقتصادی نوین باشد.

مسئله مهم دیگر در مورد تولید ناب و اثر آن بر جهش تولید این است که مشتری در تولید محصولات حق انتخاب و تصمیم گیری خواهد داشت. در واقع این نظر مشتری است که باعث می شود یک محصول تولید و محصول دیگر از خط تولید خارج شود. در تولید ناب اینگونه نخواهد بود که همین محصول را انتخاب کنید چون ما این محصول را ساخته ایم و در انبار داریم! این مسئله در مورد جهش تولید اهمیت بسیار بالایی دارد.

در واقع شما با تولید ناب به مشتری خود اهمیت می دهید و به او احترام می گذارید؛ در این صورت مشتری بدون نیاز به تبلیغات جالب تلویزیون! خود به خود نسبت به خرید و استفاده از محصولات شما راغب می شود. اما همانطور که گفته شد مهمترین اثر تولید ناب به عنوان یک روش هدفمند در داستان جهش تولید این است که این است که تولید ناب هزینه ها را بسیار کم می کند و قدرت مانور بیشتری به تولید کننده یا صاحب کارخانه و اگر بخواهیم بهتر بگوییم، قدرت مانور بیشتری به شبکه تولید یک محصول و یک برند می دهد. (3)

نتیجه گیری و جمع بندی

اما به عنوان نتیجه و پایان سخن، بهتر است مثال های واقعی تری از هر دو سیستم در نظام اقتصادی ایران بیاوریم و آن ها را با یکدیگر مقایسه کنیم. بارزترین مثالی که در مورد سیستم سنتی در ایران می توان از آن یاد کرد، گروه های خودروسازی ایران خودرو و سایپا هستند. این گروه ها نه تنها بر اساس نیاز مشتری خود تولید نمی کنند بلکه کاملا برعکس نوع سفارش پذیری آن ها بر اساس این است که چه محصولی را هم اکنون آماده فروش دارند.

این گروه های تولیدی همواره از تحریم ها به عنوان عامل اصلی این موضوع یاد کرده اند اما احتمالا اکنون به خوبی می دانید که علت اصلی این موضوع این است که ایران خودرو و سایپا در حال استفاده از سیستم سنتی در تولید هستند. از طرف دیگر به خاطر اقتصاد تورمی ایران که در سال های گذشته به اوج خود رسیده است، هزینه نگهداری محصولات در انبار به مراتب کمتر از سودی است که قرار است با افزایش قیمت محصول نصیب کارخانه دار شود!

اما این معضل سنگ بزرگ و مانند سیاه چاله ای در برابر ایجاد جهش تولید است که به نظر نیاز به بررسی دقیق و محکم تری دارد. اما زر ماکارون به عنوان یک گروه تولیدی غذایی توانسته است با استفاده از روند تولید ناب نه تنها خودش را در بازار ایران ثابت کند بلکه بتواند بر اساس بازارهای جهانی حرکت کند و به نوعی سودآوری ارزی نیز داشته باشد.

به نظر می آید که این گروه تولیدی توانسته با حذف هزینه های اضافی و با هدفمند کردن مسیر تولید خود گام خوبی در جهت جهش تولید بردارد. امید است که سایر واحد های تولیدی و دولت به عنوان متولی این امر توجه ویژه ای به این مسئله داشته باشند.

پی نوشتها