آیت الله سید محمود طالقانی، از پیشگامان جنبشِ نواندیشی دینی، در پانزده اسفند 1289 در طالقان قزوین، در روستای گیلیرد متولد شد. پدر وی آیت الله سید ابوالحسن طالقانی، از دانش آموختگان حوزه علمیه نجف و از شاگردان مجدد شیرازی و علامه سید اسماعیل صدر بود.
زندگی آیت الله سید محمود طالقانی به تمامی مبارزه، زندان و تبعید است، گویی شخصیت وی با سکوت و سکون در مقابل ظلم ناآشنا بوده است1. آیت الله طالقانی عالمی آزاداندیش و آزادی خواه بود. او توانسته بود بر بازدارنده درونی و برونی بر سر راه رشد اندیشه خود پیروز آید و در راه پدید آوردن محیطِ سالم و آزاد بکوشد و سراسر زندگی خود را در مبارزه با استبداد و ستم سپری کند2. فعالیت‌های آیت الله طالقانی در عرصه مبارزات سیاسی گسترده و متنوع است. طالقانی در غوغای فرهنگ‌ها و مکتب‌های شرقی و غربی که با داعیه آزادی و دموکراسی به صید جوانان مشغول بودند، فریاد برداشت؛ اسلام آزاداندیش‌ترین مکتب است و از شنیدن آرای دیگران رویگردان نیست3.
آیت الله طالقانی، در تمام لحظات زندگی، استبداد ستیز بوده و استبداد را به هر رنگ و لباس می‌شناخت. او با دقت نظری که داشت استبداد دینی را خطرناک‌تر از دیگر استبدادها دانسته و شمرده است و مبارزه با آن را حساس‌تر و خطرناک‌تر از دیگر مبارزه‌ها قلمداد کرده و به عالمان آزاده هشدار می‌دهد از چیرگی استبداد دینی بر جامعه بترسند و در نجات دین از دست عالم نمایان بکوشند4. شخصیتِ روحانی و ویژگی‌های اخلاقی، فکری و اجتماعی شاخص او، مورد علاقه بسیاری از مردم در قشرهای مختلف اجتماعی بود5. آیت الله طالقانی عالمی روشنفکر و مردمی بود، به زبان و ادبیات مردم سخن می‌گفت و خواست آنان را فریاد می‌زد. مردمداری او، از عمق جان وایمان او سرچشمه می‌گرفت.
آیت الله طالقانی پس از انقلاب اسلامی تا لحظه‌ای که چشم از جهان فرو بست، در راه تبعیت از امام راحل و خدمت به اسلام، انقلاب و ملت، پر تلاش بود و در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی حضور داشت. نخستین نماز جمعه را در تهران برپا نمود و در ضمن خطبه‌ها در برابر تجزیه طلبان، عوامل مشکوک و ضد انقلاب موضع می‌گرفت و به نصیحت آنان می‌پرداخت و در فرو نشاندن بحران‌هایی که در ابتدای انقلاب دامنگیر انقلاب شده بود، نقش اساسی و مؤثر داشت. این عالم ربانی پس از عمری مبارزه با استعمار، استبداد و به جان خریدن انواع شکنجه‌ها، تلخی‌ها و محرومیت‌ها، با ایمانی راسخ به خدا و هدف های اسلامی در روز 19 شهریور1359 دار فانی را بدرود گفت و به سوی معبود خویش شتافت.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) خاطرات آیت الله بدلا، آرشیو خاطرات مرکز اسناد انقلاب اسلامی استان قم.
2) پرتوی از قرآن، جلد 2، ص 207.
3) از آزادی تا شهادت، ص 149.
4) تنبیه الامة، ص23، پاورقی.
5) روزنامه جمهوری اسلامی، 17 شهریور 62، ویژه نامه / 7.
