امام باقر علیه السلام آفتاب عالم تاب دانش بود. در بیان برتری و بزرگی جایگاه علمی امام باقر علیه السلام، همین بس که بیشترین حدیث در بین جوامع حدیثی شیعه، از آن امام همام و فرزند برومند و خردمندش امام صادق علیه السلام است و این خود بزرگ‌ترین گواه در برجستگی شخصیت علمی ایشان به شمار می‌رود.
بسیاری از دانشمندان بزرگ اسلامی مانند؛ «ابن مبارک»، «زهری»، «اوزاعی»، «مالک»، «شافعی»، «زیاد بن منذر نهدی» درباره جایگاه علمی امام باقر علیه السلام، جمله‌های بسیار زیبایی بر زبان رانده و یا نگاشته‌اند که همچنان تاریخ، آن را در خاطر خود نگاه داری می‌کند1.
آوازه شهرت علمی امام باقر علیه السلام تا سرزمین‌های دوردست اسلام رسیده بود. امام باقر علیه السلام در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده، نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت‌های آن طراحی کرد تا جایی که این جنبش دامنه‌دار به بنیانگذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق علیه السلام به اوج خود رسید2.
امام باقر علیه السلام با تکیه بر قرآن، رهبری شیعه و تقویت مبانی پیروی از آن را معرفی می‌کرد و می‌کوشید تا امامت را نیز مانند نبوت، امری الهی و مبتنی بر قرآن تبیین کند. ایشان با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی‌ها، زدودن چالش‌های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی به وسیله تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن، مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه‌ای که دانشمندی چون «جابر بن یزید جعفی» هر گاه می‌خواست سخنی در باب علم به میان آورد، با آن توشه‌ای که از دانش داشت می‌گفت: «جانشین خدا و میراثدار دانش پیامبران محمد بن علی علیه السلام برایم این گونه گفت» و به دلیل ناچیز دیدن موقعیت علمی خود در برابر جایگاه امام، از خود نظری به میان نمی‌آورد3.
امام باقر علیه السلام، در دوران حیات خویش دانشمندان برجسته‌ای را در رشته‌های گوناگون معارف چون فقه، حدیث، تفسیر و دیگر شاخه‌های علوم اسلامی تربیت کرد که هر یک وزنه‌ای در دانش به شمار می‌رفتند. ایشان با درایت و هوشیاری تمام توانست شکافی را که در گذر سال‌های متمادی بین قرآن و عترت در باورهای دینی بخش عظیمی از مردم پدید آمده بود، از میان بردارد، و اسلام و مسلمین را در پرتو الطاف خداوندی حفظ کند.
سالروز شهادت گنجینه علوم را به پیشگاه حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف تسلیت می‌گوییم.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) مناقب آل ابی طالب، انتشارات ذوی القربی، چاپ اول، 1421 ق، ج 4، ص 211.
2) بحار الانوار، جلد 42، ص 357
3) الارشاد، محمد بن محمد نعمان شیخ مفید، قم، مؤسسه ی آل البیت، جلد 2، ص 231.
