آداب روزه و ماه رمضان
امام صادق علیه‌ السلام فرمودند:
إنّ مِن تَمامِ الصَّومِ إعطاءَ الزَّکاةِ -یعنی الفِطرَةَ - کما أنَّ الصَّلاةَ على النبِی صلى الله علیه وآله مِن تَمامِ الصّلاةِ، لأ نّه مَن صامَ ولَم یؤَدِّ الزَّکاةَ فلا صَومَ لَهُ إذا تَرَکَها مُتَعَمِّداً.
از شرایط درستىِ روزه، دادن زکات - یعنى فطریه - است؛ هم‌چنان که تمامیت نماز به صلوات فرستادن بر پیامبر صلّى الله علیه و آله مى‌‏باشد؛ چه، اگر کسى روزه بگیرد و عمداً فطریه ندهد، روزه‌‏اش بى‏‌فایده است.
الفقیه: 2/ 183/ 2085
جابر بن عبد اللّه انصارى گوید:
دَخَلتُ عَلى رَسولِ اللّهِ صلّى الله علیه و آله فی آخِرِ جُمُعَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ، فَلَمّا بَصُرَ بی، قالَ لی: «یا جابِرُ، هذا آخِرُ جُمُعَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ، فَوَدِّعهُ وقُل: اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن صِیامِنا إیاهُ، فَإِن جَعَلتَهُ فَاجعَلنی مَرحوماً، ولا تَجعَلنی مَحروماً. فَإِنَّهُ مَن قالَ ذلِک ظَفِرَ بِإِحدَى الحُسنَیینِ، إمّا بِبُلوغِ شَهرِ رَمَضانَ [مِن قابِلٍ]، وإمّا بِغُفرانِ اللّهِ ورَحمَتِهِ».
در آخرین جمعه ماه رمضان، خدمت پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله رسیدم. چون مرا دیدند، به من فرمودند: «اى جابر! این آخرین جمعه ماه رمضان است. با آن خداحافظى کن و بگو: خداوندا! آن را آخرین روزه دارىِ ما در این ماه قرار مده، و اگر چنین قرار دادى، مرا آمرزیده قرار بده و محرومم مگردان!. هر کس چنین بگوید، به یکى از دو نیکى مى رسد: یا به ماه رمضان آینده مى رسد، یا به آمرزش و رحمت خدا نایل مى شود».
فضائل الاشهر الثلاثه: ص ۱۳۹ ؛ بحارالانوار: ج ۹۸ ص ۱۷۲
امام صادق علیه السلام فرمودند:
إذا کانَتَ آخِرُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ، فَقُل: اللّهُمَّ هذا شَهرُ رَمَضانَ الَّذی أنزَلتَ فیهِ القُرآنَ وقَد تَصَرَّمَ، وأعوذُ بِوَجهِک الکریمِ یا رَبِّ، أن یطلُعَ الفَجرُ مِن لَیلَتی هذِهِ أو یتَصَرَّمَ شَهرُ رَمَضانَ، ولَک قِبَلی تَبِعَةٌ أو ذَنبٌ تُریدُ أن تُعَذِّبَنی بِهِ یومَ ألقاک.
امام صادق علیه السلام:چون آخرین شب ماه رمضان شود، بگو: «خداوندا! این ماه رمضان که در آن قرآن را نازل کرده اى، سپرى شد. پروردگارا! به ذات بزرگوار تو پناه مى برم از این که سپیده این شب بر من بدمد یا ماه رمضان به پایان رسد و تو را پیش من، کیفر یا گناهى مانده باشد که بخواهى مرا در روزى که تو را دیدار مى کنم، به سبب آن، عذاب کنى».
الکافی: ج ۴ ص ۱۶۴
امام صادق علیه السلام فرمودند:
مَن وَدَّعَ شَهرَ رَمَضانَ فی آخِرِ لَیلَةٍ مِنهُ وقالَ: اللّهُمَّ لاتَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن صِیامی لِشَهرِ رَمَضانَ، وأعوذُ بِک أن یطلُعَ فَجرُ هذِهِ اللَّیلَةِ إلاّ وقَد غَفَرتَ لی. غَفَرَ اللّهُ تَعالى لَهُ قَبلَ أن یصبِحَ ورَزَقَهُ الإِنابَةَ إلَیهِ.
هر کس در شب آخر ماه رمضان با آن وداع کند و بگوید: «خداوندا! این ماه را آخرین روزه دارىِ من در ماه رمضان قرار مده! پناه به تو مى‌برم از این که سپیده این شب بدمد مگر آن که مرا آمرزیده باشى»، خداوند متعال پیش از صبح او را مى‌آمرزد و توفیق توبه به درگاهش به او روزى مى‌کند.
الاقبال: ۱ / ۴۳۶
امام صادق علیه السلام فرمودند:
مَن وَدَّعَ شَهرَ رَمَضانَ فی آخِرِ لَیلَةٍ مِنهُ وقالَ: اللّهُمَّ لاتَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن صِیامی لِشَهرِ رَمَضانَ، وأعوذُ بِک أن یطلُعَ فَجرُ هذِهِ اللَّیلَةِ إلاّ وقَد غَفَرتَ لی. غَفَرَ اللّهُ تَعالى لَهُ قَبلَ أن یصبِحَ ورَزَقَهُ الإِنابَةَ إلَیهِ.
هر کس در شب آخر ماه رمضان، با آن وداع کند و بگوید: «خداوندا! این ماه را آخرین روزه دارىِ من در ماه رمضان قرار مده! پناه به تو مى برم از این که سپیده این شب بدمد، مگر آن که مرا آمرزیده باشى»، خداوند متعال پیش از صبح، او را مى آمرزد و توفیق توبه به درگاهش به او روزى مى کند.
الاقبال: ج ۱ ص ۴۳۶ ؛ بحارالانوار: ج ۹۸ ص ۱۸۱
امام رضا علیه السلام فرمودند:
شَهرُ رَمَضانَ... فیهِ لَیلَةُ القَدرِ الَّتی هِیَ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ، وفیها یُفرَقُ کُلُّ أمرٍ حَکیمٍ وهُوَ رَأسُ السَّنَةِ، یُقَدَّرُ فیها ما یَکونُ فِی السَّنَةِ مِن خَیرٍ أو شَرٍّ، أو مَضَرَّةٍ أو مَنفَعَةٍ، أو رِزقٍ أو أجَلٍ؛ ولِذلِکَ سُمِّیَت: لَیلَةَ القَدرِ.
ماه رمضان... در آن، شب قدر است که از هزار ماه بهتر است. در آن شب، هر کار حکمت آمیزى فیصله داده مى شود و آن، آغاز سال است و هر خیر و شر، یا زیان و سود، یا روزى و یا اَجَلى که در آن سال خواهد بود، در آن شب مقدّر مى شود. از این رو، «شب قدر» نامیده شده است.
عیون اخبار الرضا علیه السلام ج ٢ ص ١١٦
امام صادق علیه السلام فرمودند:
عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلاً یَسْأَلُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ عَنْ لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ کَانَتْ أَوْ تَکُونُ فِی کُلِّ عَامٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ لَوْ رُفِعَتْ لَیْلَةُ اَلْقَدْرِ لَرُفِعَ اَلْقُرْآنُ.
داوود بن فرقد گوید: یعقوب به من گفت: از مردى شنیدم که از امام صادق علیه السلام درباره شب قدر سؤال کرد و گفت: در مورد شب قدر به من بگویید. آیا شبی بوده که (در زمان رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله) گذشته یا در هر سال می‌باشد؟ امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر شب قدر برداشته می‌‌شد، البته قرآن نیز برداشته می‌شد.
الکافی، ج ۴، ص ۱۵۸
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«إِنَّ عِدَّةَ اَلشُّهُورِ عِنْدَ اَللّٰهِ اِثْنٰا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتٰابِ اَللّٰهِ یَوْمَ خَلَقَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ» فَغُرَّةُ اَلشُّهُورِ شَهْرُ اَللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَلْبُ شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَةُ اَلْقَدْرِ وَ نَزَلَ اَلْقُرْآنُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَاسْتَقْبِلِ اَلشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ.
به راستى که شماره ماها در پیشگاه خداوند در کتاب خدا آن روز که آسمان‌ها و زمین را آفرید، دوازده ماه است. نخستین آن ماه‌ها، ماه خداوند - که یاد او بزرگ است - مى‌باشد و آن ماه رمضان است و قلب آن ماه، شب قدر است، و قرآن در نخستین شب از ماه رمضان نازل شده است. پس با قرآن به استقبال آن ماه برو.
الکافی: ج ۴، ص ۶۵
امام صادق علیه السلام فرمودند:
اِعتَکَفَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله فی شَهرِ رَمَضانَ فِی العَشرِ الأَوَّلِ، ثُمَّ اعتَکَفَ فِی الثّانِیَةِ فِی العَشرِ الوُسطى، ثُمَّ اعتَکَفَ فِی الثّالِثَةِ فِی العَشرِ الأَواخِرِ، ثُمَّ لَم یَزَل یَعتَکِفُ فِی العَشرِ الأَواخِرِ.
پیامبر خدا در ماه رمضان، در ده روز اوّل، معتکف شد. سال بعد، در ده روز وسط، و در سال سوم، در ده روز آخر معتکف شد. سپس پیوسته در ده روز آخر، معتکف شد.
بحار الانوار: ج ۹۸ ص ۴
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در دعاى شب هشتم ماه رمضان عرضه داشتند:
اللّهُمَّ هذا شَهرُکَ الَّذی أمَرتَ فیهِ عِبادَکَ بِالدُّعاءِ وضَمِنتَ لَهُمُ الإِجابَةَ، وقُلتَ: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»
خداوندا! این، ماه توست؛ ماهى که بندگانت را فرمان داده اى در آن تو را بخوانند و اجابت دعایشان را بر عهده گرفته اى و گفته اى: «و چون بندگان من از تو درباره من پرسند، پس به یقین، من نزدیکم؛ دعاى نیایشگر را آن گاه که مرا بخواند، اجابت مى کنم».
بحار الانوار: ج ۹۸ ص ۲۷
امام صادق علیه السلام فرمودند:
«سَمِعَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله امرَأَةً تُسابُّ جارِیَةً لَها وهِیَ صائِمَةٌ، فَدَعا رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله بِطَعامٍ فَقالَ لَها: کُلی! فَقالَت : أنَا صائِمَةٌ یا رَسولَ اللّهِ! فَقالَ: کَیفَ تَکونینَ صائِمَةً وقَد سَبَبتِ جارِیَتَکِ؟! إنَّ الصَّومَ لَیسَ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ، وإنَّما جَعَلَ اللّهُ ذلِکَ حِجاباً عَن سِواهُما مِنَ الفَواحِشِ مِنَ الفِعلِ وَالقَولِ یُفطِرُ الصّائِمَ. ما أقَلَّ الصُّوّامَ وأکثَرَ الجُوّاعَ!»
«پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله شنیدند که زنى روزه دار، کنیز خود را دشنام مى‌دهد. پس، غذایى طلب کرد و به او گفتند: «بخور». زن گفت: من روزه‌ام، اى پیامبر خدا! حضرت فرمودند: «چگونه روزه‌اى، که کنیزت را دشنام دادى؟! روزه، تنها نخوردن غذا و نوشیدنى نیست و همانا خداوند، روزه را حجابى در برابر کار و سخن زشت قرار داده، که روزه دار با آن، روزه را افطار مى‌کند. روزه داران، چه اندک اند و گرسنگان چه بسیار!».
بحار الانوار: ج ۹۶ ص ۲۹۳