قصه‌ی اعرابیِ درویش و ماجرای زن او از حکایت‌های پر مضامینی است که مولانا برای طرح اندیشه و افکار بلند خویش مطرح کرده است. به نظر می‌رسد در این داستان، زن نمادی از نفس آدمی و مرد اعرابی نمادی از عقل باشد....

در زبان تازیان، جان (کلمه روح) مؤنث حساب می‌شود، اما این تأنیث مجازی نشانه‌ی مردی و زنی نیست. روحی که به سوی خدا می‌رود فراتر از این تفاوت‌ها و مقایسه‌هاست. آن روح متعالی غیر از جانی است که حیات مادی و...

«اهل دل»، یعنی کسانی که از درون خود راهی به حق دارند. «علم‌های اهل دل» نیز دانشی است که بی‌واسطه از حق می‌آموزند. این‌گونه آگاهی، انسان را از خود و وابستگی مادی‌اش می‌گیرد و به اشارت حق به سوی حق می‌کشاند....

نظر مولانا نسبت به فلاسفه و حکما و به طور کلی اهل استدلال این است که «سخن‌های دقیق» و مستند به دلیل و برهان می‌گویند و ولع دارند که با این سخن‌ها گرهی از کار جویندگان بگشایند اما به جایی نمی‌رسند. در ابیات...

مولانا برای بیان موضوع و قداست و اهمیت دانش و معرفت، داستان تاریخی را نقل می‌کند که در شاهنامه‌ی فردوسی آمده است. خلاصه‌ی داستان از این قرار است: انوشیروان می‌شنود که در هندوستان اکسیر زندگی جادوان را...

مولانا می‌گوید: در درجه اول آن‌چه جوینده حکمت و معرفت باید بداند این است که حکمت یا همان باطن دین را باید از کجا و از چه کسی آموخت. اگر نزد علمای دنیا دوست و مقید به هوای نفس رود و از آنها سراغ مطلوب و...

در برابر سگ اصحاب کهف، شیران عالم سر افکنده و احساس حقارت نموده‌اند، چون جان او به اصحاب کهف پیوسته است، لذا صورت نفرت‌انگیز یک سگ برای او زیان‌آور نیست. در خامه‌ها (قلم‌ها) توصیف و تظاهر مفاهیم کلمات...

مطابق روایات، نفوذ فرمانروایی حضرت سلیمان به انگشتری بوده است. با توجه به تشبیه علم به خاتمِ سلیمان فهمیده می‌شود که علم هم خاصیت فرمانروایی دارد و اگر همه آفرینش و گیتی را یک پیکر و صورت بدانیم، جانش...

مولانا از عقل تعبیرهای گوناگون دارد: عقلی که عوام می‌پسندند، حافظ منافع مادی است و عقلی که مردان کامل به آن تکیه می‌کنند، عقلی است که نور خدا را در دلِ بنده می‌تاباند. در این ابیات عقل مادی و حسابگر مورد...

حسین ممتحنی مشهور به حمید سبزواری در سال 1304 در سبزوار در خانواده ای مسلمان و معتقد چشم به جهان گشود.