سبک شمردن نماز

پرسش :

منظور از سبک شمردن نماز چیست؟

پاسخ :
در روایت معروف امام صادق علیه السلام آمده است: «إِنَّهُ لاَ یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلاَةِ»1؛ «شفاعت ما شامل کسى که نماز را سبک بشمارد، نمى شود».

مقصود از سبک شمردن نماز، این است که انسان براى نماز ارزش و اهمیت لازم و شایسته را قائل نباشد و با وجود داشتن اختیار و قدرت برخواندن آن نسبت به این فریضه الهى سستى نماید.

سبک شمردن نماز داراى مراتب و درجاتى مى باشد که در آیات و روایات متعدّدى به مراتب و مصادیق سبک شمردن نماز پرداخته شده است؛

که در اینجا به تعدادى از آنها اشاره مى نماییم:

تأخیر نماز

یکى از بارزترین و شایع ترین مصادیق سبک شمردن نماز این است که انسان بدون هیچ عذرى نماز خود را به تأخیر بیندازد به گونه اى که یا در آخر وقت خوانده شود و یا به طور کلّى نماز قضا گردد.

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه 4 و 5 سوره ماعون که خداوند متعال فرموده است: «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» فرموده اند: «مراد از بى اعتنایى به نماز در این آیه، تأخیر آن از اول وقت بدون عذر است»2.

با عجله خواندن نماز

نبى اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «أَسْرَقُ النَّاسِ فَالَّذِى یَسْرِقُ مِنْ صَلاَتِهِ تُلَفُّ کَمَا تُلَفُّ الثَّوْبُ الْخَلَقُ فَیُضْرَبُ بِهَا وَجْهُهُ»3؛ «دزدترین مردم کسى است که به خاطر سرعت و شتابزدگى از نماز خود کم کند، نماز چنین انسانى، همچون جامه مندرسى در هم پیچیده شده، به صورت او پرتاب مى گردد».

در حدیث دیگرى نقل گردیده مردى در حضور امیرالمؤمنین علیه السلام نماز خود را با شتاب بجا مى آورد حضرت نگاهى به او کرده و فرمود: چند وقت است این گونه نمازخوانى؟ او گفت: مدّت هاست.

حضرت فرمود: مَثَل تو نزد خداوند مَثَل کلاغ مى باشد (که به جاى سجده منقار بر زمین مى کوبد) اگر این گونه بمیرى بر غیر ملّت و دین پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مرده سپس فرمودند: «به درستى که دزدترین مردم کسى است که از نمازش بدزدد»4.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده: «لاَ إِیمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ وَ لاَ دِینَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ وَ لاَ صَلاَةَ لِمَنْ لاَ یُتِمُّ رُکُوعَهَا وَ سُجُودَهَا»5؛ «کسى که رعایت امانت نکند ایمان ندارد، و کسى که در بند پیمان نباشد دین ندارد، و کسى که رکوع و سجده نمازش را کامل انجام ندهد (مثل این است که) نماز نخوانده است».

نبى اکرم صلى الله علیه و آله در روایتى مى فرماید: «مَنْ أَحْسَنَ صَلاَتَهُ حَتَّى تَرَاهَا النَّاسُ وَ أَسَاءَهَا حِینَ یَخْلُو فَتِلْکَ اسْتِهَانَةٌ»6؛ «آن کس که در مقابل مردم با دقّت نماز بخواند و در خلوت بدون دقّت نماز گزارد به نماز بى اعتنایى کرده است».

کسالت و بى حالى

خداوند متعال در وصف این دسته از نمازگزاران مى فرماید:

«إِنَّ الْمُنافِقینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاةِ قامُوا کُسالى...»7؛ «منافقان مى خواهند خدا را فریب دهند؛ در حالى که او آنها را فریب مى دهد؛ و هنگامى که به نماز برمى خیزند، با کسالت برمى خیزند...».

بى توجّهى

امام باقر علیه السلام در این باره مى فرماید: «علیک بالاقبال على صلاتک فانما یحسب لک منها ما اقبلت علیه منها بقلبک و لا تعبث فیها بیدیک و لا براسک و لا بلحیتک و لا تحدث نفسک و لا تتثاءب و لا تتمطا و لا تکفر...»8؛ «بر تو باد توجّه کامل به نمازت، پس همانا، آن مقدار که در نماز حضور قلب داشته باشى، حساب مى شود، در نماز با دست و سر و ریش خویش بازى مکن، و در نماز با خودت صحبت نکن و خمیازه نکش...».

یکى دیگر از مصادیق سبک شمردن نماز که در مراتب پایین سبک شمردن نماز به حساب آورده مى شود و در روایات نسبت به آن مذمّت شده این است که انسان قبل از وقت نماز، آماده نماز نباشد مثلاً وضوى خود را به تأخیر انداخته 9.

در روایات متعدّدى به سرنوشت نافرجام کسانى که نسبت به نماز اهمیت نمى دهند پرداخته شده است. از جمله روایتى که از حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نقل شده که ایشان از پدر بزرگوارشان پرسیدند: پدر جان! زنان و مردانى که نسبت به نماز بى اعتنا هستند و نماز را سبک مى شمارند، چه عواقبى را در پیش دارند؟

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: اى فاطمه جان! هر کس از مردان و زنان نمازش را سبک بشمارد خداوند او را به پانزده بلا مبتلا مى سازد: شش مورد در دنیا، سه مورد در وقت مرگ، و سه مورد آنها در قبر و سه مورد در قیامت زمانى که از قبر خارج شود:
 

الف) اما آن شش بلاهایى که در دنیا دامنگیرش مى شود:

- خداوند برکت را از عمرش مى برد.
- خداوند برکت را از رزقش مى برد.
- خداوند عزّ و جل سیماى صالحین را از چهره اش محو مى کند.
- هر عملى که انجام مى دهد پاداش داده نمى شود.
- دعایش به آسمان نمى رود.
- بهره اى از صالحین براى او نیست.
 

ب) اما آن سه بلاهایى که هنگام مرگ گرفتارش خواهد شد:

- ذلیل از دنیا مى رود.
- هنگام مرگ در حال گرسنگى خواهد بود.
- تشنه از دنیا خواهد رفت اگرچه آب همه نهرهاى دنیا را به او بدهند.
 

ج) اما آن سه بلایى که در قبر دامنگیرش مى شود:

- خداوند مأمورى از فرشتگان در قبر براى او مى گمارد تا او را زجر دهد.
- قبرش براى او تنگ خواهد شد.
- گرفتار ظلمت و تاریکى قبر خواهد شد.
 

د) اما آن سه بلایى که در روز قیامت گرفتار خواهد شد:

- خداوند ملکى را موکّل مى سازد او را با صورت بر روى زمین بکشد، در حالى که خلائق تماشا مى کنند.
- محاسبه اعمالش به سختى انجام مى شود.
- خدا به نظر لطف به او نمى نگرد و براى اوست عذاب همیشگى.10
 

علاوه بر این، روایات دیگرى نیز پیامدهاى منفى سبک شمردن نماز را برشمرده اند که تعدادى از آنها را ذکر مى نماییم:

محرومیت از شفاعت

امام صادق علیه السلام در لحظات پایانى عمر شریفشان فرمودند: «إِنَّهُ لاَ ینَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلاَةِ»11؛ «به شفاعت ما نخواهد رسید کسى که نماز خود را سبک شمارد».

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «لَیسَ مِنِّى مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاَتِهِ لاَ یرِدُ عَلَى الْحَوْضَ لاَ وَ اللَّهِ»12؛ «از من نیست کسى که نمازش را سبک بشمارد. قسم به خدا بر حوض کوثر بر من نخواهد رسید».

در روایت دیگرى امام رضا علیه السلام فرمود: «اِیاکَ أَنْ تَکْسَلَ عَنْهَا أَوْ تَتَوَانَى فِیهَا أَوْ تَتَهَاوَنَ بِحَقِّهَا أَوْ تُضَیعَ حَدَّهَا وَ حُدُودَهَا أَوْ تَنْقُرَهَا نَقْرَ الدِّیکِ أَوْ تَسْتَخِفَّ بِهَا أَوْ تَشْتَغِلَ عَنْهَا بِشَى ءٍ مِنْ عَرَضِ الدُّنْیا أَوْ تُصَلِّى بِغَیرِ وَقْتِهَا»13؛
«بپرهیزید از این که در نماز سستى و تنبلى کنید و یا حدودش را ضایع کنید یا از روى دستپاچگى رکوع و سجده نماز را آن چنان بجا آورید که گویى همچون خروس منقار مى زنید یا این که نماز را سبک بشمارید یا این که به جاى نماز به امور دنیوى مشغول شوید و یا در غیروقت نماز بخوانید».

محشور شدن با طاغوتیان

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «لاَ تُضَیعُوا صَلاَتَکُمْ فَإِنَّ مَنْ ضَیعَ صَلاَتَهُ حُشِرَ مَعَ قَارُونَ وَ هَامَانَ وَ کَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ فَالْوَیلُ لِمَنْ لَمْ یحَافِظْ عَلَى صَلاَتِهِ وَ أَدَاءِ سُنَّةِ نَبِیه»14؛

«نماز خود را تباه مکنید، زیرا کسى که نمازش را تباه سازد با قارون و هامان محشور مى گردد و بر خدا ثابت است که او را با منافقان وارد دوزخ کند. واى بر کسى که بر نماز و اداى سنّت پیامبر خود مواظبت نکند».

گرفتار شدن به گناهان کبیره

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «لاَ یزَالُ الشَّیطَانُ هَائِباً لاِبْنِ آدَمَ ذَعِراً مِنْهُ مَا صَلَّى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ لِوَقْتِهِنَّ فَإِذَا ضَیعَهُنَّ اجْتَرَأَ عَلَیهِ فَأَدْخَلَهُ فِى الْعَظَائِم»15؛ «پیوسته شیطان از پسر آدم تا هنگامى که نمازهاى پنج گانه را در وقت خود انجام دهد ترس و وحشت دارد، ولى آنگاه که نمازها را تباه ساخت بر او جرأت پیدا مى کند و او را در گناهان بزرگ وارد مى سازد».

پی نوشت:

1. الکافى، ج3، ص 270.
2. وسائل الشیعة، ج 4، ص 124.
3. ابن فهد حلى، عدة الداعى و نجاح الساعى، قم، دارالکتاب اسلامى، 1407ق، اوّل، ص 41.
4. بحارالأنوار، ج 81، ص 253.
5. بحارالأنوار، ج69، ص 198.
6. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 26.
7. نساء 4، آیه 142.
8. بحارالانوار، ج 84، ص 201.
9. بحارالأنوار، ج2، ص 154.
10. بحارالأنوار، ج 80، ص 21.
11. بحارالأنوار، ج47، ص 8.
12. بحارالأنوار، ج 80، ص 21.
13. همان، ص 20.
14. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص 31.
15. أمالى، صدوق، ص 484.