اهمیت دوران بلوغ
یکی از مهمترین و البته سخت‌ترین مراحل رشدی هر فرد، دوران بلوغش می‌باشد. دوره‌ای که فرد بین کودکی و نوجوانی قرار می‌گیرد و زندگی‌اش دستخوش تحولی اساسی می‌شود و این تحول او را برای زندگی آینده آماده می‌سازد.
برای آشنایی با شیوه و روش رفتار با نوجوانها باید قبل از هر چیز با ویژگی‌های فیزیولوژیک دوران بلوغ آشنا شویم تا بتوانیم بر اساس این تغییرات جسمی، بهترین برخورد را با آنها داشته باشیم.
1.ویژگی‌های فیزیولوژیک دوران بلوغ:
آغاز نوجوانی معمولا از سن 12 سالگی است و تا آخرین سال‌های دهه‌ی دوم زندگی که رشد جسمانی کم و بیش کامل می‌شود ادامه می‌یابد و تظاهر آن در دختران به شکل بزرگ شدن تخمدان‌ها و سینه‌ها و در پسرها با بزرگ شدن بیضه‌ها و درآوردن ریش و غیره بروز می‌کند.
2.ویژگی‌های روان شناختی دوران بلوغ:
عوامل انقلابی بلوغ نه تنها بر بدن بلکه بر روان نوجوان نیز موثرند، افکار و اخلاق آنان را دگرگون می‌سازند و انقلاب عمیقی در روحشان پدید می‌آورند.[1]
برای آشنایی با شیوه و روش رفتار با نوجوانها باید قبل از هر چیز با ویژگی‌های فیزیولوژیک دوران بلوغ آشنا شویم تا بتوانیم بر اساس این تغییرات جسمی، بهترین برخورد را با آنها داشته باشیم.
1.ویژگی‌های فیزیولوژیک دوران بلوغ:
آغاز نوجوانی معمولا از سن 12 سالگی است و تا آخرین سال‌های دهه‌ی دوم زندگی که رشد جسمانی کم و بیش کامل می‌شود ادامه می‌یابد و تظاهر آن در دختران به شکل بزرگ شدن تخمدان‌ها و سینه‌ها و در پسرها با بزرگ شدن بیضه‌ها و درآوردن ریش و غیره بروز می‌کند.
2.ویژگی‌های روان شناختی دوران بلوغ:
عوامل انقلابی بلوغ نه تنها بر بدن بلکه بر روان نوجوان نیز موثرند، افکار و اخلاق آنان را دگرگون می‌سازند و انقلاب عمیقی در روحشان پدید می‌آورند.[1]
شیوه رفتار با نوجوانانِ در دوران بلوغ
یکی از کلیشه‌های رایج در دوران نوجوانی تعامل غلط میان نوجوان و والدین است که عموما به بحث و سر و صدا و دلخوری منجر می‌شود. از همین رو نحوه‌ی برخورد با او بسیار حائز اهمیت است، چرا که اگر والدین شیوه‌ی صحیح رفتار با نوجوان را ندانند، ناخودآگاه او را از محیط گرم و مطمئن خانواده رانده‌اند و در نتیجه پیامدهای بسیاری را متحمل می‌شوند.
در زیر به راهکارهایی برای رفتار درست با نوجوانان اشاره می‌کنیم:
1.حفظ عزت نفس و تعظیم شخصیت نوجوان
پیامبر(ص) در روایتی مراحل تربیت را به سه مرحله هفت سال( از تولد تا 7 سالگی، از 7 تا14 سالگیو از 14 سالگی به بالا) تقسیم نموده و به والدین و مربیان توصیه می‌کنند که در هفت سال سوم زندگی که همان دوران بلوغ و نوجوانی است به او به عنوان یک شخصیت بزرگسال بنگرند و به او اعتماد نموده و در کارها با وی مشورت کنند: الوَلَدُ سَیِّدٌ سَبعَ سِنینَ وَ عَبدٌ سَبعً سِنینَ وَ وَزیرٌ سَبعَ سِنینَ. [2]
2.حسن خلق در تعامل با نوجوان
داشتن حسن خلق در رفتار با نوجوان موجب دلگرمی او در محیط خانواده می‌شود و قرآن این ویژگی را عامل جذب در جامعه می‌داند و خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: " فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ.[3] "به سبب رحمت خداست که تو با آنها این چنین نرمخوی و مهربان هستی. اگر تندخو و سخت دل بودی آنها از گرد تو پراکنده می‌شدند.
3.همدلی با نوجوان
نویسنده کتاب سلوک با فرزند به این راهکار مهم اشاره کرده و می‌نویسد: "بکوش تا با فرزند نوجوان و جوانت همدل باشی، اما در این همدلی باید حد و مرز آن را که عبارت است از خیرخواهی، رعایت نمایی و به او بفهمانی که من طالب سعادت تو هستم و خوشبختی دنیوی و اخروی و معنوی تو را می‌خواهم و در مواقع لزوم به تو تذکر می‌دهم که مبادا به خاطر کم تجربگی، سعادت و خوشبختی‌ات مورد تهدید واقع شود".[4]
4. اعتدال در تربیت نوجوان
در تربیت نوجوان نه بایدآنقدر به او آزادی عمل داد که تعادل زندگی‌اش به هم بخورد و نه باید با رفتار سختگیرانه باعث شد که به لاک خود فرو رود و به مشکلات روحی دچار گردد.[5]
5. نادیده گرفتن لغزش‌های نوجوان
امیرالمومنین، علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: "هر گاه نوجوانی را سرزنش کردی، از برخی از گناهان او در گذر تا سرزنش، او را به سرسختی(مقابله) وادار نکند."[6]
6. آشنایی نوجوانان با معارف اسلامی
امام صادق(ع) در روایتی در همین زمینه می‌فرمایند: "نوجوانان خود را با احادیث ما آشنا نمایید قبل از آنکه مُرجعه( یکی از گروهای منحرف عصر ایشان) بر شما پیشی بگیرند."[7]
7. عدم تحمیل آداب و رسوم بر نوجوان
معمولا نوجوان علاقه‌مند به سنت شکنی و عدم پذیرش آداب و رسوم کلیشه‌ای است و همین مساله موجب وحشت او می‌شود که مبادا مورد مواخذه‌ی جامعه‌اش قرار بگیرد.[8]
امیرالمومنین علی(ع) در روایتی به این موضوع اشاره کرده و می‌فرمایند: "آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید. زیرا آنها برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.[9]"
در زیر به راهکارهایی برای رفتار درست با نوجوانان اشاره می‌کنیم:
1.حفظ عزت نفس و تعظیم شخصیت نوجوان
پیامبر(ص) در روایتی مراحل تربیت را به سه مرحله هفت سال( از تولد تا 7 سالگی، از 7 تا14 سالگیو از 14 سالگی به بالا) تقسیم نموده و به والدین و مربیان توصیه می‌کنند که در هفت سال سوم زندگی که همان دوران بلوغ و نوجوانی است به او به عنوان یک شخصیت بزرگسال بنگرند و به او اعتماد نموده و در کارها با وی مشورت کنند: الوَلَدُ سَیِّدٌ سَبعَ سِنینَ وَ عَبدٌ سَبعً سِنینَ وَ وَزیرٌ سَبعَ سِنینَ. [2]
2.حسن خلق در تعامل با نوجوان
داشتن حسن خلق در رفتار با نوجوان موجب دلگرمی او در محیط خانواده می‌شود و قرآن این ویژگی را عامل جذب در جامعه می‌داند و خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: " فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ.[3] "به سبب رحمت خداست که تو با آنها این چنین نرمخوی و مهربان هستی. اگر تندخو و سخت دل بودی آنها از گرد تو پراکنده می‌شدند.
3.همدلی با نوجوان
نویسنده کتاب سلوک با فرزند به این راهکار مهم اشاره کرده و می‌نویسد: "بکوش تا با فرزند نوجوان و جوانت همدل باشی، اما در این همدلی باید حد و مرز آن را که عبارت است از خیرخواهی، رعایت نمایی و به او بفهمانی که من طالب سعادت تو هستم و خوشبختی دنیوی و اخروی و معنوی تو را می‌خواهم و در مواقع لزوم به تو تذکر می‌دهم که مبادا به خاطر کم تجربگی، سعادت و خوشبختی‌ات مورد تهدید واقع شود".[4]
4. اعتدال در تربیت نوجوان
در تربیت نوجوان نه بایدآنقدر به او آزادی عمل داد که تعادل زندگی‌اش به هم بخورد و نه باید با رفتار سختگیرانه باعث شد که به لاک خود فرو رود و به مشکلات روحی دچار گردد.[5]
5. نادیده گرفتن لغزش‌های نوجوان
امیرالمومنین، علی(ع) در روایتی می‌فرمایند: "هر گاه نوجوانی را سرزنش کردی، از برخی از گناهان او در گذر تا سرزنش، او را به سرسختی(مقابله) وادار نکند."[6]
6. آشنایی نوجوانان با معارف اسلامی
امام صادق(ع) در روایتی در همین زمینه می‌فرمایند: "نوجوانان خود را با احادیث ما آشنا نمایید قبل از آنکه مُرجعه( یکی از گروهای منحرف عصر ایشان) بر شما پیشی بگیرند."[7]
7. عدم تحمیل آداب و رسوم بر نوجوان
معمولا نوجوان علاقه‌مند به سنت شکنی و عدم پذیرش آداب و رسوم کلیشه‌ای است و همین مساله موجب وحشت او می‌شود که مبادا مورد مواخذه‌ی جامعه‌اش قرار بگیرد.[8]
امیرالمومنین علی(ع) در روایتی به این موضوع اشاره کرده و می‌فرمایند: "آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید. زیرا آنها برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.[9]"
پی‌نوشت:
[1]. گفتارهای فلسفی، خلاصه کتاب جوان، تلخیص و تنظیم: دکتر حسین سوزنچی، ص46
[1]. گفتارهای فلسفی، خلاصه کتاب جوان، تلخیص و تنظیم: دکتر حسین سوزنچی، ص46
[2]. بحارالانوار، ج104، ص95
[3]. آل عمران، 159
[4]. سلوک با فرزند، ص.ج، ص154
[5]. برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب: نوجوانان چه می‌گویند؟، ا.کیهان نیا
[6]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج20، ص333
[7]. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج8،ص111
[8]. روانشناسی رشد2، علی اکبر شعاری نژاد، ص46
[9]. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،ج20، ص267،ح 102