سالیان زیادی است که تکنولوژی‌های نوین خصوصا در حوزه ارتباطات در خدمت انسان بوده و خدمات گسترده‌ای را به او ارائه نموده‌اند. تکنولوژی یا همان فناوری‌های نوین در جای جای زندگی انسان وارد شده‌اند؛ از فناوری‌های به کار رفته در یک تلفن همراه، تبلت و به طور کلی وسایل ارتباط جمعی گرفته تا فناوری‌های استفاده شده در انواع خودروهای سواری و لوازم خانگی که بخش قابل توجهی از نیازهای بشر را تأمین می‌کنند، همگی از جمله تکنولوژی‌های نوین به حساب می‌آیند.
هر تکنولوژی سبک زندگی خود را می‌طلبد
آنچه برای ما مهم است که در اینجا بدان پرداخته شود بیان این مطلب است که «تکنولوژی، تأثیراتی ـ بعضاً شگرف ـ بر انسان می‌گذارد و قادر است در میان افراد و جامعه تغییراتی گوناگون ایجاد کند. برخلاف تصور رایج، تکنولوژی پدید‌ه‌ای خنثی نیست، بلکه در شاکلة خود واجد جهت‌گیری‌ها و اقتضائات فراوانی است[2]».تکنولوژی‌ها همین که پدیده‌های خنثایی نباشند باید نسبت به آنها حساس بود چرا که بر فرهنگ و سبک زندگی انسان‌ها اثرگذار هستند. امروزه ما شاهد آن هستیم که حضور برخی محصولات که از ترکیب چند تکنولوژی به دست آمده‌اند، دنیای جدیدی را برای ما خلق کرده‌اند که تا چندی پیش خبری از آنها نبود.
دنیای مجازی که یکی از مهم‌ترین محصولات تکنولوژی‌های نوین است، گاه آن‌قدر جدی گرفته می‌شود که مدیریت زندگی در عالم خارج را نیز به عهده می‌گیرد و این یعنی تأثیر شگرف تکنولوژی بر سبک زندگی انسان.
تأثیرات تکنولوژی‌ها بر روی سبک زندگی انسان‌ها بسیارند که در این نوشتة کوتاه امکان پرداختن به همة آنها نیست؛ اما برای نمونه باید گفت: «ده‌ها پژوهش صورت گرفته توسط روان‌شناسان، عصب‌زیست‌شناسان، مدرسان و طراحان وب همگی به نتیجه مشابهی رسیده‌اند: وقتی برخط می‌شویم، وارد محیطی شده‌ایم که تشویق به مطالعه سرسری، تفکر عجولانه و بی‌حواس و یادگیری سطحی می‌کند. هر چند در گشت و گذار در اینترنت هم می‌توان ژرف‌خوانی کرد، همان طور که کتاب را می‌توان سطحی خواند، اما، ژرف اندیشی شیوه‌ای نیست که این فناوری کسی را به آن ترغیب کند.»[3]
لذتی به نام سرعت
یکی از آثار بسیار مهم تکنولوژی‌های نوین، سرعتی است که به زندگی‌ها داده است. در نگاه اول شاید برخی بگویند سریع بودن افراد و سرعتی شدن امور چندان هم چیز بدی نیست؛ خصوصا در زمان‌هایی که وقت محدودی در اختیار داریم اما این تازه یک روی سکة این ماجراست روی دیگر آن که ستیزه‌جویانه خواهد شد آن زمانی رخ می‌نماید که ما بفهمیم برای انجام برخی کارها و کیفت‌بخشی به آنها به صبر، آهستگی و اموری از این قبیل نیاز داریم.«تکنولوزی برای ما هم دوست است و هم دشمن[4]» که عموم مردم به دوستیش بیشتر توجه دارند تا به دشمنیش؛ و این همان غفلتی است که می‌تواند آثار مخربی را به دنبال داشته باشد.
در این سال‌ها سرعت بالای جامعه، ساعت درونی ما را که به طور طبیعی دارای تنظیماتی بوده است دست‌خوش تغییراتی کرده است و انتظارات جدید و البته غیر معقولی را برای ما به وجود آورده است. ساعت درونی ما که پیشتر با حرکت خورشید و تغییرات آهستة روز و شب و حتی فصل‌ها خود را تنظیم می‌نمود، اکنون تنظیماتش به نحوی تغییر پیدا کرده است که دیگر مثل سابق حوصلة کارهای زمان‌بر را ندارد.
«هارتموت رُزا در کتاب خود، "شتاب اجتماعی: نظریه‌ای جدید دربارۀ مدرنیته[5]" به ما می‌گوید که سرعت حرکت بشر از دوران پیشامدرن تاکنون ۱۰۰ برابر افزایش یافته است. سرعت ارتباطات در قرن بیستم به‌طور سرسام‌آوری ۱۰ میلیون برابر شده است و سرعت انتقال داده به نرخ شگفت‌انگیز ۱۰ میلیارد برابر رسیده است[6].»
داده‌ها و ستانده‌های سرعت در زندگی
«پژوهشگران نشان داده‌اند که شتاب فزایندۀ جامعه، طاقتمان را طاق می‌کند؛ روان‌شناسان و اقتصاددانان، در آزمایش‌هایی، از آزمودنی‌ها پرسیدند آیا ترجیح می‌دهند مقداری اندک از چیزی را اکنون دریافت کنند یا مقدار زیادی از همان چیز را در آینده به دست آورند؟ برای نمونه، ۱۰ دلار امروز در مقابل ۱۰۰ دلار در سال آینده یا دو تکه غذا همین الان در برابر شش تکه، ۱۰ ثانیۀ دیگر؟ آزمودنی‌ها (هم انسان‌ها و هم حیوانات) اغلب گزینۀ اول (زمان حال) را انتخاب کردند، حتی در مواقعی که بهترین گزینه نبود.[7]»بی‌طاقتی و کم حوصلگی یکی از ثمرات دنیای مدرنی است که ما در آن زندگی می‌کنیم. شاید در این دنیا ما به بسیاری از خواسته‌های خود برسیم اما توجه به چیزهای مهمی که ممکن است در این میان از دست دهیم هم بسیار پر اهمیت است.
از دست دادن صبر و خویشتن‌داری که نتیجه آن بروز هر چه بیشتر عصبیت‌ها و پرخاشگری‌هاست را بی‌شک باید ثمرة دنیای مدرن دانست. در سال‌های اخیر ظهور و بروز رفتارهای خودخواهانه و پرخاشگرانه، انسان را که موجودی اجتماعی است به انزوای هر چه بیشتر کشانده است و زنگ خطر آن در کشورهای اروپایی نظیر انگلستان با قرار دادن وزارت‌خانه مستقلی به نام "وزارتِ تنهایی" تو نصب وزیری به عنوان "وزیر پیشگیری از خودکشی"[8] به صدا درآمده است.
خویشتن‌داری، محور اصلی روابط سالم در زندگی اجتماعی است. انسان برای تنظیم بهتر روابط اجتماعیش به رفتارهای عاقلانه نیازمند است، رفتارهایی که بتواند تن دادن به لذت‌های زودگذر را در او مهار کند و او را به سوی لذت‌های ماندگار و البته باکیفیت سوق دهد؛ این مهم وقتی به دست خواهد آمد که انسان بتواند در مسیر خویشتن‌داری گام بردارد.
«خودمهارگری و خودکنترلی، به عنوان توانایی پیروی از درخواست معقول، تعدیل رفتار مطابق با واقعیت، به تاخیر انداختن ارضای یک خواسته در چارچوب پذیرفته شدة اجتماعی، بدون مداخله و هدایت مستقیم فردی دیگر، تعریف شده است.»[9]
برای اینکه از مشکلات ایجاد شده توسط تکنولوژی‌های دنیای مدرن رهایی یابیم باید منطق لذت‌ها را بشناسیم و برای فهم آن چه زیبا امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «رُبّ لَذَّهِ ساعَةٍ اَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَوِیلَةً؛[10] بسا یک ساعت خوش گذرانی که اندوهی دراز در پی آورد!»
برای تربیت عزتمندانه یک فرزند، داشتن یک ارتباط سالم، همراه با احترام و محبت با همسر، کسب رضایت پدر و مادر و... که لذت‌هایی پایدار را برای ما به ارمغان خواهند آورد، لازم است بسیاری از لذت‌های کم‌ارزش و ناپایدار زندگی‌مان را کنار بگذاریم و از خودمان بپرسیم، آیا ساعت‌ها چک کردن شبکه‌ها و کانال‌های مختلف در فضای مجازی با اینترنت پر سرعت، پیگیری لحظه به لحظه محصولات جدیدی که تشنگی سیری‌ناپذیری برای داشتن آن داریم و... ارزش آن را دارد که ما در برابرش لذت‌های ماندگار زندگی‌مان را از دست دهیم؟
توجه به نتایج لذّات، آن چیزی است که دنیای مدرن با سرعت بالا و جذّابیت‌هایی که دارد، به ما اجازه نمی‌دهد به آن بیندیشیم و دربارة آن تأمل کنیم. اگر لذت ناپایداری که سرعت زندگی در دنیای مدرن برای ما ایجاد کرده است بگذارد و ما منطق لذت‌ها را بشناسیم و میان لذت‌های ماندگار با زودگذر تفاوت قائل شویم، قطعا زندگی با کیفیت‌تری را تجربه خواهیم کرد.
پینوشت:
[1] . مقاله: تاثیر تکنولوژی بر فرهنگ، رضا حسنوی، فصلنامه: مدیریت فردا سال اول پاییز و زمستان 1382 شماره 3 و 4
[2] . مقاله: انسان و تکنولوژی، مصاحبه شونده : جری ماندر، مجله: سیاحت غرب » مهر 1382 - شماره 4
[3] . «کم‌عمق‌ها: اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟»، کار، نیکلاس، ص131، مترجم: سپهرام، امیر، چاپ سوم، تهران، انتشارات مازیار، 1395.
[4] . «تکنوپولی (تسلیم فرهنگ به تکنولوژی)»، نیل پستمن، ص135، ترجمه: دکتر صادق طباطبایی، 1372
[5] . Social Acceleration: A New Theory of Modernity
[6] . این مطلب را چلسی والد نوشته است و در تاریخ ۴ آوریل ۲۰۱۹ با عنوان «Why Your Brain Hates Slowpokes» در وب‌سایت نوتیلوس منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۵ تیر ۱۳۹۸ با عنوان «زود باش لعنتی! چرا از آدم‌های کُند متنفریم؟» و ترجمۀ مجتبی هاتف منتشر کرده است.
[7] .همان
[8] . مقاله منتشر شده توسط کیهان: «از وزارتِ تنهایی تا وزیر پیشگیری از خودکشی!» کد خبر: ۱۵۶۶۲۷
[9] . قدیری، محمد حسین؛ مقاله:«خودکنترلی کودک؛ خمیرمایه خویشتن داری اخلاقی(تقوا)»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی : مطالعات فقه تربیتی، تابستان 1389 - شماره 11، ص88، به نقل از دورتی، ریچ، «کلیدهای پرورش مهارت‌های اساسی زندگی در کودکان و نوجوانان».
[10] . غررالحکم، ج 2، ص 407.