مستند شهر اندوه، سربرنیتسا؛ روایتی از نقش غرب در نسل‌کشی بیش از 8000 مسلمان

در‌ماه جولای سال ۱۹۹۵ و در جریان جنگ بوسنی و هرزگوین، صرب‌ها بیش از ۸ هزار نفر از ساکنان شهر مسلمان‌نشین «سربرنیتسا» را طی 3 روز قتل عام کردند. جنایتی که نیروهای حافظ صلح سازمان ملل و آمریکایی‌ها تماشاچی آن بودند.
در تقویم رویدادها یازدهم جولای سالگرد فاجعه دهشتناکی برای مردم بوسنی هرزگوین و کل بشریت است. 11 جولای سال 1995 روز شرمساری و خجالت و ندامت برای دولتهای اروپایی مدعی بشر دوستی است. در این روز فاجعه بزرگ انسانی در قلب اروپای متمدن روی داد که دولتهای اروپایی نظاره گر آن بودند. فاجعه ای که دولتهای اروپایی تمام تلاششان بر سرپوش گذاشتن و گذر کردن از کناراین فاجعه انسانی است. جنایتی که بعد از جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین نسل‌کشی در اروپا به‌شمار می‌آید.
صربهای بوسنی هرزگوین در جریان نسل کشی مسلمانان بوسنی در فاصله سالهای 1992 تا 1995 جنایات بزرگی مرتکب شدند دهها هزار زن و کودک و مرد و جوان مسلمان بوسنیایی را به قتل رساندند. به دهها هزار دختر و زن بوسنیایی به صورت گروهی تجاوز کردند. سربرنیتسا نقطه اوج جنایت صربهای جنایتکار تحت رهبری «رادوان کارادزیچ» و «راتکو ملادیچ» و حمایت «اسلوبودان میلوشویچ» دیکتاتور یوگسلاوی است.
در ماههای پایانی نسل کشی مسلمانان بوسنی و در سومین سال این نسل کشی سازمان ملل سه شهر بوسنی هرزگوین را برای ایمن نگه داشتن غیر نظامیان مسلمان از دست جنایتکاران صرب بوسنی منطقه امن اعلام کرد. یکی از این شهرها سربرنیتسا بود. 400 صلح‌بان هلندی کلاه آبی سازمان ملل از سربرنیتسا حفاظت می کردند. هزاران آواره بوسنیایی با توجه به امن بودن سربرنیتسا به سمت این شهر آمدند. اما راتکو ملادیچ از رهبران جنایتکار صرب بوسنی بدون توجه به قوانین بین المللی سربرنیتسا را با دو هزار صرب جنایتکار به محاصره در آورد. صربها 14 صلح‌بان هلندی را به گروگان گرفتند تا فرماندهانشان را برای خلع سلاح و تحویل مسلمانان تحت فشار قرار دهند. راتکو ملادیچ فرمانده صربها، پای میز مذاکره با هلندی ها نشست اما معامله وقتی شرم‌آور شد که هلندی ها برای نجات 14 هموطنشان 5000 مسلمانی را که به آنها پناه آورده بودند به صربها فروختند. تحقیر و تجاوز سهم زنان شد و گورهای دسته جمعی سهم مردان. بیش از 10000 نفری که در جنگلهای اطراف پایگاه های هلندی ها پناه گرفته بودند از گلوله باران مداوم صربها جان به در نبردند. ملادیچ در شرایطی دست به این اقدام زد که صلح‌بانان هلندی سازمان ملل این فرصت را داشتند که به دولتهایشان و مقامات سازمان ملل گزارش داده و درخواست کمک کنند.
از سوی دیگر دولتهای غربی به خصوص دولتهای هلند، فرانسه و بریتانیا از وخامت اوضاع سربرنیتسا با توجه به تجربه جنایات صربها علیه مسلمانان اطلاع کامل داشتند. اما هیچ یک از مقامات سازمان ملل و دولتهای غربی اقدامی برای جلوگیری از ورود صربهای جنایتکار به سربرنیتسا نکردند. برعکس صلح‌بانان هلندی سازمان ملل اسلحه های خود را به زمین گذاشته و شهر با غیرنظامیان بی دفاعش را در اختیار جنایتکاران صرب گذاشتند. این در حالی است که جنگنده های ناتو آماده برای هدف قرار دادن مواضع صربها بودند. اما آنها هیچ دستوری دریافت نکردند. جنایتکاران صرب با اطمینان خاطر از بی تفاوتی دولتهای اروپایی از نسل‌کشی مسلمانان بیش از 8000 مرد و جوان بوسنیایی را از خانواده‌هایشان جدا کرده و قتل عام کردند. آنها اجساد قربانیشان را در گورهای جمعی دفن کردند.
اما تحقیقات جدید از حقایق مربوط به جنگ بوسنی خبر از فاجعه‌ای بزرگ‌تر و دخالت کشورهای غربی در این کشتار می‌دهد. مکاتبات دیپلماتیکی که به تازگی از طبقه بندی خارج شده، به همراه مصاحبه‌های انجام شده با افراد درگیر جنگ و همچنین شهادت افرادی که در مقابل دادگاه جنایات جنگی حاضر شده‌اند نشان می‌دهد خیلی قبل‌تر از اینکه ملادیچ کنترل سربرنیتسا را در دست بگیرد، دولت‌های انگلیس، آمریکا و فرانسه در جریان جنگ پذیرفته بودند که این شهر و 2 منطقه دیگری که به‌عنوان مناطق امن تعیین شده بودند، «قابل دفاع» نیستند و آنها آماده بودند تا این شهرها را تسلیم صرب‌ها کنند. این اقدام آنها با هدف دنبال کردن نقشه و حدود سرزمینی بود که رئیس‌جمهور صربستان اسلوبودان میلوشویچ برای پذیرش صلح قبول کرده بود.
درحالی‌که این کشورها بحث بر سر واگذار کردن سربرنیتسا به صرب‌ها را ادامه می‌دادند، به‌طور حتم از وجود «دستور شماره 7» ارتش صرب‌های بوسنی هم خبر داشتند که براساس آن به نیروهای صرب دستور داده شده بود مسلمانان بوسنی را «به‌طور کامل از مناطق امن بیرون کنند». آنها همچنین خبر داشتند که ملادیچ به شورای صرب‌های بوسنی گفته بود «ترجیح من این است که آنها را کاملا محو کنیم» و همچنین کارادزیچ قول داده بود درصورتی که نیروهایش بتوانند سربرنیتسا را تصرف کنند «کشتاری به راه بیندازد که همچون حمام خون باشد».
همزمان با جنگ بوسنی، «روبرت فریشر» یکی از دیپلمات‌های آمریکایی در گزارشی به واشنگتن اعلام می‌کند که میلوشویچ طرح صلح را قبول نمی‌کند مگر اینکه مناطق امن به صرب‌ها تسلیم شوند. آنتونی لیک از مشاوران امنیت ملی آمریکا که مقام مافوق فریشر محسوب می‌شد، نقشه جدیدی آماده کرد که براساس آن کنترل سربرنیتسا به صرب‌ها داده می‌شد.بر این اساس مقام‌های آمریکایی از نیروهای حافظ صلح سازمان ملل خواستند «از مناطق حساس عقب نشینی کنند»؛ مناطق حساسی که در واقع همان مناطق امن تعیین شده از سوی سازمان ملل بودند.
دولت‌های فرانسه و انگلیس نیز موافق این طرح بودند. «سر ملکلم ریفکیند» وزیر دفاع وقت انگلیس اعلام کرد مناطق امن سازمان ملل دیگر مثل قبل «قابل دفاع نیستند». این وقایع 6 هفته قبل از وقوع کشتار سربرنیتسا روی داده‌ است. درحالی که نیروهای ملادیچ به سمت سربرنیتسا پیشروی می‌کردند، کشورهای غربی به هشدارهای ساکنان این شهر مبنی بر سقوط آن توجهی نکردند. زمانی که کشتار 8 هزار نفر از ساکنان سربرنیتسا تقریبا به پایان رسیده بود، مذاکره‌کنندگان غربی با ملادیچ و میلوشویچ دیدار کردند اما هیچ اشاره‌ای به قتل عام رخ داده نداشتند. حتی اسناد از طبقه بندی خارج شده در آمریکا نشان می‌دهد سازمان سیا از طریق هواپیماهای جاسوسی خود تقریبا «به‌طور زنده» در حال مشاهده مناطقی بوده که قتل عام در آنها در جریان بوده است.
در ژوئیه 2014 دادگاهی در هلند حکم داد که مسئولیت حقوقی قتل بیش از 300 مرد و کودک مسلمان بوسنیایی در شهر سربرنینسا به دست صربها در سال 1995 بر عهده دولت هلند است. این افراد بخشی از 5000 نفر مسلمان بوسنیایی بودند که در ماه ژوئیه همان سال به سربازان حافظ صلح هلندی پناه آورده بودند. دادگاه هلندی در لاهه، گفت که نیروی حافظ صلح هلندی برای حمایت و حفاظت از مسلمانان بوسنیایی اقدام نکرد، در حالی که باید می‌دانست که خطر نسل‌کشی مسلمانان وجود دارد. سربازان هلندی این افراد را به صربها تحویل دادند. به گفته دادگاه، ارتش باید می‌دانست که آنها در صورت تحویل داده شدن به صربها کشته خواهند شد. دولت هلند به پرداخت خسارت به خانواده‌های این قربانیان محکوم شد.
دادگاه، دولت هلند را در رابطه با کشتار بیش از 7000 نفر مسلمان دیگر که در اطراف پایگاه نظامی سربازان هلندی در سربرنیتسا پناه گرفته بودند مسئول ندانست، چون آنها به داخل مقر سربازان هلندی پناه نیاوردند، بلکه برای فرار از صربها، به مناطق جنگلی اطراف آن فرار کردند.
روسیه همچنین با بکارگیری حق وِتو مانع از تصویب قطعنامه‌ای در شواری امنیت سازمان ملل شد که بر مبنای آن این رخداد به عنوان یک نسل‌کشی توصیف شود.
مستند «شهر اندوه؛ سربرنیتسا» برگی از این جنایت بزرگ را روایت می کند. این مستند کوتاه در «گروه مستند بسیج صدا و سیما» تهیه شده است که تقدیم مخاطبان ابنا می گردد. -