ربع رشیدی بزرگترین شهر دانشگاهی تمدن اسلامی در یک نگاه (با کیفیت HD)
هنر
تمدن اسلامی
تبریز
جهان اسلام
ربع رشیدی
مقام معظم رهبرى
دانشگاه های ایران
افتخار ایران
فرهنگ ایران
معرفی حوزه
دانشگاه های جهان اسلام
در این ویدئو با عنوان ربع رشیدی در یک نگاه، در ابتدا می توانید سخنان رهبر انقلاب درباره ربع رشیدی را بشنوید و سپس از ربع رشیدی بزرگترین شهر دانشگاهی تمدن اسلامی در یک نگا، نقشه و تصاویر آن دیدن فرمایید.
تاریخچه ربع رشیدی:
با تشرف محمود غازان به دین اسلام دراواخر قرن هفتم هجری و اتخاذ یک ساختار حکومتی با مشارکت رجال ایرانی و در راس آنها دانشمندی چون خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، دولت ایلخانان عملا به یک حکومت ایرانی مبدل گردید و شهر تبریز پایتخت قلمرو وسیعی گردید که از رود سند وماوراءالنهر درشرق تا دریای سیاه و مدیترانه سرحدات غربی را در برمی گرفت و بدلیل وسعت قلمرو حکومتی دراین دوره بوده که در پشت و روی سکه های ضرب شده درربع رشیدی نوشته ها را به سه زبان مشاهده می کنیم بدین معنی که نام پادشاه به زبان اویغوری، شناسه سکه به زبان فارسی و مضمون آیات ومضامین مذهبی به زبان عربی نگاشته شده اند. دراین دوره اصلاحات وسیعی درعرصه های سیاسی، اقتصادی وفرهنگی کشور آغاز گردید، ازجمله صدور فرمان یرلیغ و آزادی دهقانان از سیطره خان‌های مغول بقصد احیاء کشاورزی، اصلاح نظام مالیاتی و توسعه علوم وفنون از اقدامات مهم بشمارمی رود. بنا به گفته اندیشمندان، تبریز درقرن هفتم هجری با توجه به سیطره کلیسا و تاریکی قرون وسطی در اروپا، کانون فرهنگ و تمدن دنیای آن‌روز بوده و ظرفیت های عظیم علمی و فرهنگی آن موجب گردید تا خواجه رشیدالدین فضل الله، ربع رشیدی را به عنوان نخستین شهر دانشگاهی دنیا درشرق تبریز بنا نهد و این درحالی است که روس‌ها پس از جنگ جهانی دوم خودرا مبتکر تاسیس " آکادم گراد" یا شهر دانشگاهی می دانند. منبع اصلی اطلاعات ما درمورد ربع رشیدی وقفنامه ای است که در سال ۲۰۱۰ میلادی درحافظه جهانی به ثبت رسید و اکنون نسخه اصلی آن همراه با دستخط خواجه رشیدالدین فضل الله درمخزن آثار خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود. نکته حایز اهمیت و درخور تامل این است که وقفنامه ربع رشیدی تنها نسخه بازمانده از مجموعه شصت هزارجلدی کتابخانه ربع رشیدی است که در واقع یک نظامنامه دقیق و مفصل تشکیلاتی و برنامه ریزی شده در زمینه‌های مدیریت آموزشی، برنامه‌ریزی شهری و مسائل انگیزشی و رفاهی برای یک شهر دانشگاهی است که اولاً در هر زمانی قابل تحقق و پیاده‌شدن است و در عین حال سخن از مجموعه ای بسیار منظم و پیشرفته ای است که اگر شواهد و مستندات تاریخی نبود، استنباط می‌شد که یک پدیده دست‌نیافتنی در آن‌روزها بوده و یا احتمالاً بخشی از آن به مرحله عمل رسیده بود ولی نه تنها وقفنامه به صورت گزارش‌گونه است و نشان می‌دهد که خواجه رشیدالدین فضل‌الله پس از طراحی و احداث مجموعه آن را نوشته، بلکه مکاتبات رشیدی و گزارش مورخین و مستشرقین معروف و منظومه زیبای اوحدی مراغه‌ای که ربع رشیدی را ازنزدیک دیده و تحت تأثیر آن شعر خود را سروده، حاکی از تحقق چنین مجموعه عظیمی با نیات اصلاحی غازان خان و اهتمام خواجه رشیدالدین فضل الله بوده است. دولت شاه سمرقندی در تذکرة الشعرای خود دربارهی ربع رشیدی مینویسد: «خواجه رشیدالدین که در اصل همدانی بوده، در تبریز عمارت رشیدیه را او ساخته و از آن عالیتر عمارتی در عالم نشان نمیدهند که بر کتابه آن عمارت نوشته که همانا ویران‌کردن این عمارت، از ساختن عمارت دیگر مشکلتر باشد.»
ربع رشیدی اکنون نیز موضوع مطالعات محافل علمی دنیاست و در مجله اوقاف کشور کویت، یک مقاله ۲۷ صفحه ای در مورد ربع‌رشیدی ترجمه و به چاپ رسیده و در سال ۲۰۰۲، پایان نامه فوق دکترای خانم بیرگیت هوفمن در کشور آلمان در مورد ربع رشیدی در قالب کتاب منتشر شده است. دربخشی از نامه ۵۱ از مکاتیب رشیدی درباره وسعت و عظمت ربع رشیدی آمده است «...در او (ربع رشیدی ) بیست و چهار کاروانسرای رفیع که چون قصر خورنق منیع است و هزاروپانصد دکان ..وسی هزارخانه دلکش درو بناکردیم و حمامات خوش هوا و حوانیت و طواحین و کارخانه‌های شَعربافی و کاغذسازی و رنگ و دارالضرب و غیره احداث وانشاء رفته وازهرشهری و ثغری جماعتی آوردیم ودرربع مذکور ساکن گردانیدیم.»
این مجتمع به طور کلی شامل تاسیسات مجهز آموزشی بوده که کلیه قسمتهای دیگر حول محور آن به وجود آمده بودند، بعلاوه در وقفنامه به دو قسمت بزرگ دیگر غیر از ربع رشیدی به نامهای «ربض رشیدی» و«شهرستان رشیدی» برمی‌خوریم که درحقیقت محله های معروف وبزرگ «رشیدیه» ویابه قول خودش «رشیدآباد» و یا همان ربع رشیدی بوده اند. ساکنان این مجتمع، اساتید، پزشکان، دانشجویان و کارکنان ربع رشیدی بوده اندکه برطبق اشل‌های دقیق حقوق و دستمزد، حقوق ماهیانه دریافت می‌کردند. گنبد بزرگ محل سکونت سه مقام ارشد ربع رشیدی (متولی، مشرف، وناظر ) بوده است .
۱ـ کارکرد بین المللی ربع رشیدی: علاوه بر زبانهای فارسی و عربی، دروس عالی به زبانهای هندی، چینی، ترکی و حتی سانسکریت تدریس می شدند و گزارشی از برنده‌شدن یک دانشمند تونسی در مسابقه کتاب سال ربع رشیدی گزارش شده است .
۲ـ توأم بودن هرسه فرایند آموزش، تحقیق و تولید
به نوشته پطروشفسکی، بذر گیاهان دارویی از کشورهایی مانند چین و هندوستان آورده شده و در مزارع نمونه کشت می شدند و سپس خواص و ترکیبات دارویی آنها به دانشجویان پزشکی آموزش داده می‌شد و عملاً در دارالشفای ربع رشیدی به بیماران تجویز می شدند.
۳ـ خودکفایی مجموعه: تقریباً همه نیازهای پشتیبانی در خود شهرستان تأمین می‌شد حتی کارخانه کاغذسازی که صرفاً برای تأمین کاغذ دانشگاه و کتابخانه بزرگ توسط خواجه رشیدالدین فضل الله تأسیس شده بود .
۴ـ نظام پیشرفته آموزشی: فرایندهای استعداد سنجی، تخصّصی کردن رشته ها، تعیین تعداد دانشجویان و زمان فارغ التحصیلی معین برای اولین بار در تاریخ در ربع رشیدی به مورد اجرا گذاشته شده، بعنوان مثال: استدلال خواجه رشیدالدین این بود که سرفصل‌های پزشکی برای یک دوره پنج ساله تنطیم شده و اگر کسی نمی‌توانست در این مدت فارغ التحصیل بشود بدلیل عدم‌استعداد برای پزشکی، از اعطاء گواهی محروم می شد .
۵ـ برنامه‌ریزی شهری و رفاهی: احداث مجتمع های مسکونی و بهداشتی با شبکه آبیاری برای ۳۵۰۰۰ خانوار شهرستان رشیدی همراه با مغازه‌ها و کارخانه‌های نساجی و غیره که به تفصیل در وقفنامه آمده و ایجاد نظام بازنشستگی، درمان رایگان و نظام تأمین اجتماعی برای هرنوع حادثه غیرمترقبه به استناد وقفنامه ربع رشیدی از اقدامات مؤسس آن بوده است؛ ضمناً با توجه به اینکه شهر تبریز بارها از سوی قوای روس و عثمانی اشغال شده و برخی منابع کتابخانه‌ای به این دو کشور منتقل شده‌اند، امید است بزودی بتوانیم از نزدیک به این آثار نیز دسترسی پیدا کنیم .
- نام قصرباشکوهی درجده که به دستور پادشاه آن نعمان برای بهرام گور ساخته شد ( فرهنگ معین )
- بروشکی، محمدمهدی، بررسی روش اداری وآموزشی ربع رشیدی، مشهد، موسسه چاپ وانتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵، ص ص ۷۰-۶۹
- رجوع شود به مقاله " نظام حقوق ودستمزد در ربع رشیدی " تالیف : محمود رنجبرفخری، از مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی ایران شناسی -
تاریخچه ربع رشیدی:
با تشرف محمود غازان به دین اسلام دراواخر قرن هفتم هجری و اتخاذ یک ساختار حکومتی با مشارکت رجال ایرانی و در راس آنها دانشمندی چون خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، دولت ایلخانان عملا به یک حکومت ایرانی مبدل گردید و شهر تبریز پایتخت قلمرو وسیعی گردید که از رود سند وماوراءالنهر درشرق تا دریای سیاه و مدیترانه سرحدات غربی را در برمی گرفت و بدلیل وسعت قلمرو حکومتی دراین دوره بوده که در پشت و روی سکه های ضرب شده درربع رشیدی نوشته ها را به سه زبان مشاهده می کنیم بدین معنی که نام پادشاه به زبان اویغوری، شناسه سکه به زبان فارسی و مضمون آیات ومضامین مذهبی به زبان عربی نگاشته شده اند. دراین دوره اصلاحات وسیعی درعرصه های سیاسی، اقتصادی وفرهنگی کشور آغاز گردید، ازجمله صدور فرمان یرلیغ و آزادی دهقانان از سیطره خان‌های مغول بقصد احیاء کشاورزی، اصلاح نظام مالیاتی و توسعه علوم وفنون از اقدامات مهم بشمارمی رود. بنا به گفته اندیشمندان، تبریز درقرن هفتم هجری با توجه به سیطره کلیسا و تاریکی قرون وسطی در اروپا، کانون فرهنگ و تمدن دنیای آن‌روز بوده و ظرفیت های عظیم علمی و فرهنگی آن موجب گردید تا خواجه رشیدالدین فضل الله، ربع رشیدی را به عنوان نخستین شهر دانشگاهی دنیا درشرق تبریز بنا نهد و این درحالی است که روس‌ها پس از جنگ جهانی دوم خودرا مبتکر تاسیس " آکادم گراد" یا شهر دانشگاهی می دانند. منبع اصلی اطلاعات ما درمورد ربع رشیدی وقفنامه ای است که در سال ۲۰۱۰ میلادی درحافظه جهانی به ثبت رسید و اکنون نسخه اصلی آن همراه با دستخط خواجه رشیدالدین فضل الله درمخزن آثار خطی کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود. نکته حایز اهمیت و درخور تامل این است که وقفنامه ربع رشیدی تنها نسخه بازمانده از مجموعه شصت هزارجلدی کتابخانه ربع رشیدی است که در واقع یک نظامنامه دقیق و مفصل تشکیلاتی و برنامه ریزی شده در زمینه‌های مدیریت آموزشی، برنامه‌ریزی شهری و مسائل انگیزشی و رفاهی برای یک شهر دانشگاهی است که اولاً در هر زمانی قابل تحقق و پیاده‌شدن است و در عین حال سخن از مجموعه ای بسیار منظم و پیشرفته ای است که اگر شواهد و مستندات تاریخی نبود، استنباط می‌شد که یک پدیده دست‌نیافتنی در آن‌روزها بوده و یا احتمالاً بخشی از آن به مرحله عمل رسیده بود ولی نه تنها وقفنامه به صورت گزارش‌گونه است و نشان می‌دهد که خواجه رشیدالدین فضل‌الله پس از طراحی و احداث مجموعه آن را نوشته، بلکه مکاتبات رشیدی و گزارش مورخین و مستشرقین معروف و منظومه زیبای اوحدی مراغه‌ای که ربع رشیدی را ازنزدیک دیده و تحت تأثیر آن شعر خود را سروده، حاکی از تحقق چنین مجموعه عظیمی با نیات اصلاحی غازان خان و اهتمام خواجه رشیدالدین فضل الله بوده است. دولت شاه سمرقندی در تذکرة الشعرای خود دربارهی ربع رشیدی مینویسد: «خواجه رشیدالدین که در اصل همدانی بوده، در تبریز عمارت رشیدیه را او ساخته و از آن عالیتر عمارتی در عالم نشان نمیدهند که بر کتابه آن عمارت نوشته که همانا ویران‌کردن این عمارت، از ساختن عمارت دیگر مشکلتر باشد.»
ربع رشیدی اکنون نیز موضوع مطالعات محافل علمی دنیاست و در مجله اوقاف کشور کویت، یک مقاله ۲۷ صفحه ای در مورد ربع‌رشیدی ترجمه و به چاپ رسیده و در سال ۲۰۰۲، پایان نامه فوق دکترای خانم بیرگیت هوفمن در کشور آلمان در مورد ربع رشیدی در قالب کتاب منتشر شده است. دربخشی از نامه ۵۱ از مکاتیب رشیدی درباره وسعت و عظمت ربع رشیدی آمده است «...در او (ربع رشیدی ) بیست و چهار کاروانسرای رفیع که چون قصر خورنق منیع است و هزاروپانصد دکان ..وسی هزارخانه دلکش درو بناکردیم و حمامات خوش هوا و حوانیت و طواحین و کارخانه‌های شَعربافی و کاغذسازی و رنگ و دارالضرب و غیره احداث وانشاء رفته وازهرشهری و ثغری جماعتی آوردیم ودرربع مذکور ساکن گردانیدیم.»
این مجتمع به طور کلی شامل تاسیسات مجهز آموزشی بوده که کلیه قسمتهای دیگر حول محور آن به وجود آمده بودند، بعلاوه در وقفنامه به دو قسمت بزرگ دیگر غیر از ربع رشیدی به نامهای «ربض رشیدی» و«شهرستان رشیدی» برمی‌خوریم که درحقیقت محله های معروف وبزرگ «رشیدیه» ویابه قول خودش «رشیدآباد» و یا همان ربع رشیدی بوده اند. ساکنان این مجتمع، اساتید، پزشکان، دانشجویان و کارکنان ربع رشیدی بوده اندکه برطبق اشل‌های دقیق حقوق و دستمزد، حقوق ماهیانه دریافت می‌کردند. گنبد بزرگ محل سکونت سه مقام ارشد ربع رشیدی (متولی، مشرف، وناظر ) بوده است .
۱ـ کارکرد بین المللی ربع رشیدی: علاوه بر زبانهای فارسی و عربی، دروس عالی به زبانهای هندی، چینی، ترکی و حتی سانسکریت تدریس می شدند و گزارشی از برنده‌شدن یک دانشمند تونسی در مسابقه کتاب سال ربع رشیدی گزارش شده است .
۲ـ توأم بودن هرسه فرایند آموزش، تحقیق و تولید
به نوشته پطروشفسکی، بذر گیاهان دارویی از کشورهایی مانند چین و هندوستان آورده شده و در مزارع نمونه کشت می شدند و سپس خواص و ترکیبات دارویی آنها به دانشجویان پزشکی آموزش داده می‌شد و عملاً در دارالشفای ربع رشیدی به بیماران تجویز می شدند.
۳ـ خودکفایی مجموعه: تقریباً همه نیازهای پشتیبانی در خود شهرستان تأمین می‌شد حتی کارخانه کاغذسازی که صرفاً برای تأمین کاغذ دانشگاه و کتابخانه بزرگ توسط خواجه رشیدالدین فضل الله تأسیس شده بود .
۴ـ نظام پیشرفته آموزشی: فرایندهای استعداد سنجی، تخصّصی کردن رشته ها، تعیین تعداد دانشجویان و زمان فارغ التحصیلی معین برای اولین بار در تاریخ در ربع رشیدی به مورد اجرا گذاشته شده، بعنوان مثال: استدلال خواجه رشیدالدین این بود که سرفصل‌های پزشکی برای یک دوره پنج ساله تنطیم شده و اگر کسی نمی‌توانست در این مدت فارغ التحصیل بشود بدلیل عدم‌استعداد برای پزشکی، از اعطاء گواهی محروم می شد .
۵ـ برنامه‌ریزی شهری و رفاهی: احداث مجتمع های مسکونی و بهداشتی با شبکه آبیاری برای ۳۵۰۰۰ خانوار شهرستان رشیدی همراه با مغازه‌ها و کارخانه‌های نساجی و غیره که به تفصیل در وقفنامه آمده و ایجاد نظام بازنشستگی، درمان رایگان و نظام تأمین اجتماعی برای هرنوع حادثه غیرمترقبه به استناد وقفنامه ربع رشیدی از اقدامات مؤسس آن بوده است؛ ضمناً با توجه به اینکه شهر تبریز بارها از سوی قوای روس و عثمانی اشغال شده و برخی منابع کتابخانه‌ای به این دو کشور منتقل شده‌اند، امید است بزودی بتوانیم از نزدیک به این آثار نیز دسترسی پیدا کنیم .
- نام قصرباشکوهی درجده که به دستور پادشاه آن نعمان برای بهرام گور ساخته شد ( فرهنگ معین )
- بروشکی، محمدمهدی، بررسی روش اداری وآموزشی ربع رشیدی، مشهد، موسسه چاپ وانتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵، ص ص ۷۰-۶۹
- رجوع شود به مقاله " نظام حقوق ودستمزد در ربع رشیدی " تالیف : محمود رنجبرفخری، از مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی ایران شناسی -
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
