پنجمین دوره اعطای «جایزه ابن سینا» جایزه اخلاق در علم یونسکو به نام ابتکار ایران
مستند های اجتماعی، فرهنگی
دانشمندان
علم و فن آوری
یونسکو
ابن سینا
جایزه
اقتدار علمی
وزارت علوم
جایزه علمی
جایزه ایرانی
اخلاق در علم
آیین اعطای پنجمین جایزه اخلاق در علم به نام «جایزه ابن سینا» در پاریس
جایزه بین‌المللی ابن‌سینا برای اخلاق در علم، یونسکو
«جایزه ابن‌سینا برای اخلاق در علم» از سال ۱۳۸۲ ( ۲۰۰۳)، به ابتکار و پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسمیت یافت. این نوشته گزارش کوتاهی است در باب تاسیس، اهمیت، مراحل باز نگری و حفظ و تداوم این جایزه، و نیز برندگان ادوار آن از آغاز تا این دوره:
این جایزه که هر دو سال یک بار اعطا می‌شود، به افراد یا گروه‌هایی تعلق می‌گیرد که اولا پژوهش‌های علمی آنان در زمینه «اخلاق در علم و فناوری» مرجعیت آکادمیک یافته و مورد استناد علمی قرار بگیرد، و ثانیا همراه با فعالیت‌هائی باشد که منشاء توجه و تحرک محافل علمی و دانشمندان و نخبگان و افکار عمومی نسبت به ارتباط وثیق مولفه اخلاق در توسعه علمی شود و به تفکر عمیق در این باره بینجامد.
طبق مقررات جوایز رسمی یونسکو، دبیرخانه یونسکو و کشور حامی و موسس جایزه در بررسی صلاحیت علمی نامزدهای دریافت این جایزه دخالتی ندارند. انتخاب برنده با هیات داوران بین المللی است که مرکب از سه عضو با ملیت‌های مختلف است که از سوی مدیرکل یونسکو از میان اعضای «کمیسیون جهانی اخلاق در علم و فناوری»(COMEST) [۱] منصوب می‌شوند و یکی از آنها باید از منطقه جنوب‌غربی و مرکزی آسیا باشد.
در باب اهمیت جایزه ابن سینا:
– این تنها جایزه‌ای در موضوع «اخلاق در علم» است که در سطح سازمان ملل رسمیت دارد، و نیز تنها جایزه‌ای است که ایران در نظام سازمان ملل تاسیس کرده و به برجسته کردن موضوع آن در یونسکو همت گمارده است. سند تاسیس و توالی سه رکن عنوان جایزه (ابن سینا + اخلاق + علم) معنای نمادین بسیار پرقدرتی دارد. ارتباط این اجزاء، تداعی‌کننده تاریخ علم و تمدن در کشوری است که از پیشتازان دانش در جهان بوده، ستایش علم را به اخلاق پیوند می‌دهد، و خاستگاه ابن‌سینا، این نابغه جامع الاطراف و چهره جهانی ماندگار علم و اندیشه و اخلاق است. نفس ذکر عبارت (Avicenna of Persian Origin) در یک سند ملل متحد که موضوعش رابطه علم و اخلاق است گویای تداعی معانی بسیار ارجمند بوده و خواهد بود. استدلال اصلی ما در لزوم تاسیس آن در یونسکو، این بود که مجموعۀ ملل متحد باید برای ارتقاء اخلاق علمی و بها دادن به موضوع «اخلاق در علم» پرچمی نمادین برافرازد. نامی که برای جایزه انتخاب کردیم، ابن سینا، قرن‌هاست نمادِ جهان شمولِ نبوغ و فرزانگی است. تحولات احوال زمانه، هیچگاه نمی‌تواند بر آینه عظمت و شوکت این نام غباری بنشاند.
کو دل که بداند نفسی ز اسرارش
کو گوش که بشنود دمی گفتارش
معشوق جمال می‌نماید شب و روز
کو دیده که تا برخورد از دیدارش (ابن سینا)
– تاسیس رسمی این جایزه در مجموعه سازمان ملل با این کیفیت و عنوان چندان آسان نبود. مراحل تاسیس و تصویب آن دو سال طول کشید زیرا لازم بود ابتدا اسناد توجیهی از جهت ساز و کار داخلی یونسکو مورد قبول دبیرخانه واقع شود و سپس قطعنامه تاسیس آن در دستور کار شورای اجرایی مورد بحث قرار بگیرد و از تصویب بگذرد و نهایتا در کنفرانس عمومی یونسکو در سطح وزیران مصوب شود. پیشنهاد را در زمانی ارائه کردیم که ریاست کنفرانس عمومی یونسکو با اینجانب بود و عضو شورای اجرایی نیز بودیم. این جایگاه کمک کرد تا با اشراف بیشتر بر سازوکار یونسکو، از مشکلات تایید دبیرخانه و مراحل تصویب آن در شورای اجرایی در ۲۰۰۲ بگذریم و سپس از تصویب کنفرانس عمومی ۲۰۰۳ بگذرانیم. اصل ایده ابتدا در اجلاس وزرای علوم جهان در یونسکو در ۲۰۰۱ از طرف دکتر مصطفی معین وزیر محترم وقت علوم مطرح شد و سپس نمایندگی کشورمان در یونسکو دست به کار تهیه مقاله مفهومی و اسناد توجیهی و پیگیری مراحل کار شد.
– مراسم رسمی اعطای آن هر دو سال یکبار در حاشیه کنفرانس عمومی در مقر یونسکو توسط مدیرکل این سازمان، با حضور وزیر علوم یا نماینده کشورمان انجام می شود. چنین فرصتی تحت چنین عنوانی در سازوکار سازمان ملل، برای کشور ما بسیار مغتنم است. علاوه بر این، کمیسیون ملی یونسکو- ایران، میزبان برنده جایزه در ایران است تا نتایج تحقیقات خود را در دانشگاه‌های ما عرضه کند و با اساتید و صاحبنظران ما تبادل‌نظر نماید. این سفر و مشارکت علمی، خود بخشی از جایزه است.
متاسفانه، از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳) دولت ما که موسس و بانی و حامی «جایزه ابن سینا» بود، انجام تعهدات خود را وانهاد و اصل تداوم آن در مخاطره افتاد تا بدانجا که موضوع حذف آن از یونسکو در دستور کار شورای اجرایی بهار ۱۳۹۳ (۲۰۱۴) قرار گرفته بود. با حمایت عاجل دکتر فرجی‌دانا، وزیر محترم وقت علوم، و تلاش سنگین این نمایندگی، با وجود تعلیق چندساله، این جایزه در اجلاس شورای اجرایی احیاء شد و مدیرکل یونسکو فراخوان بین‌المللی داد و در کنفرانس عمومی ۲۰۱۵ به چهارمین برنده آن، پروفسور شینواری از پاکستان، با حضور دکتر فرهادی وزیر محترم وقت علوم اعطا شد.
بازنگری و حفظ جایزه
از سال ۲۰۱۵ بر اساس مصوبه شورای اجرایی یونسکو مبنی بر بازنگری کیفی و کمی همه جوایز یونسکو به‌منظور بهینه‌سازی و کاهش تعداد این جوایز، جایزه ابن‌سینا نیز مشمول این بازنگری قرار گرفت که علاوه بر بررسی توسط سازوکارهای داخل یونسکو، از ارزیابان تخصصی خارج از یونسکو نیز بهره گرفته شد. ارزیاب خارجی جایزه ابن‌سینا در اخلاق، خانم دکتر فرانسواز بیلیس (Françoise Baylis) استاد فلسفه و اخلاق پزشکی از کانادا تعیین شده بود که در طول حدود یک‌سال از طریق منابع مختلف به ارزیابی علمی و حرفه‌ای پرداخت. ایشان پس از بررسی از طریق منابع ذیصلاح بین‌المللی، نهایتا در گفتگویی مفصل با اینجانب مباحثی را مطرح کرد که طی آن استدلال های ما در انگیزه کشورمان در ایجاد این نماد معنادار بین‌المللی تشریح و فلسفه وجودی و اهمیت روزافزون آن را از جهت توجه به مولفه اخلاق در موضوعات مبتلابه جامعه جهانی تبیین کرد و موثر هم افتاد. ایشان فهرستی نیز از سووالات کتبی برای این نمایندگی ارسال کرد که به‌طور تشریحی به آنها پاسخ دادیم. دکتر فرانسواز بیلیس به من گفت که در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که کلا در همه دنیا، پنج جایزه در باب رابطه علم و اخلاق وجود دارد اما هیچ‌کدام از آنها بین‌المللی نیست و در سطح موسسات سازمان ملل تعریف نشده و رسمیت ندارد. بنابراین، «جایزه ابن سینا برای اخلاق در علم» که ایران بانی تاسیس آن در یونسکو است، از جهت بین‌المللی بالاترین وجهه و اعتبار را در این موضوع به خود اختصاص داده است.
ناگفته نماند که در این میان گاهی حاشیه‌هایی هم از این سو و آن سو مطرح می شد؛ مثلا اینکه: آیا بهتر نیست این جایزه چند ملیتی باشد تا بیشتر دیده شود؟ این بدان معنی بود که فقط ایران متولی و صاحب جایزه نباشد و دیگرانی هم به آن بپیوندند! ما هم البته ضمن مخالفت، به‌طور مشروح و مستند و به شواهد و رویه‌های پیشینی یونسکو، استدلال می‌کردیم که این نوع پیشنهادها برای جوایز جدید قابل بررسی است اما برای جایزه‌ای که سال‌ها پیش تاسیس شده و موثر و موفق هم عمل کرده و مصوبه کنفرانس عمومی هم دارد، دلیلی ندارد از چارچوب و سنت فعلی خارج شود! از طرفی هم، آن وقفه چندساله در اعلام و اهدا جایزه (که در بالا بدان اشاره کردم) اسباب بهانه‌های جدی شده بود با این استدلال که اعتبار یونسکو در این تعلیق‌ها آسیب می‌بیند. البته این حرف اساسا درست است، اما کسانی هم در منطقه ما بودند که چندان خوش نداشتند چنین عنوان معتبری (ابن سینا + اخلاق + علم) صرفا به نام ایران مطرح باشد، و می‌خواستند مبالغ بسیار زیادی را در چارچوب این جایزه اختصاص دهند تا به بهانه‌های مختلف اختصاص افتخار تاسیس و حمایت آن به ایران را بردارند و چند بانی دیگر بر آن بیفزایند. این داستان را مجمل گفتم. تو خود حدیث مفصل بخوان!
تصویب و تدوین و تثبیت یک ایده در سازمان‌های بین‌المللی روندی حرفه‌ای و زمان‌بر دارد. خوشبختانه با کوشش بسیار موفق شدیم اهمیت منحصربه‌فرد این جایزه و لزوم تداوم آن در گزارش نهایی ارزیابان خارج از یونسکو درج کنیم و مسیر برای تصویب تداوم آن در شورای اجرایی هموار شود. در این میان، برای ارتقا و دیده شدن جایزه در سطح بین‌المللی هم پیشنهادهایی در میان آمد که با حمایت دکتر فرهادی، وزیر محترم وقت علوم شرایط لازم احراز شد. سرانجام با تلاش فراوان، شورای اجرایی یونسکو سند تداوم آن را مانند قبل به‌نام جایزه تاسیسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رساند و بالاخره در سال ۲۰۱۷ از سوی کنفرانس عمومی نیز مصوب شد. به همت دکتر غلامی، وزیر و مدیران ارشد محترم وزارت علوم، پشتیبانی لازم از طرف ما محقق شد. و نهایتا بیانیه رسمی و بین‌المللی از سوی مدیرکل یونسکو برای برگزاری دوره ۲۰۱۹ این جایزه منتشر شد.
برندگان ادوار جایزه
از آغاز تاسیس این جایزه تا کنون، هیات داوران بین‌المللی، دانشمندان و پژوهشگران برجسته و فعال زیر را شایسته دریافت این جایزه دانسته است:
۱) در سال ۲۰۰۵،Professor Margaret Somerville ، از استرالیا – کانادا؛ مدیر مرکز دارو، اخلاق و قوانین دانشگاه مک گیل در مونترال؛
۲) در سال ۲۰۰۷، Professor Abdallah S. Daar ، از عمان؛ مدیر برنامه اخلاق کاربردی و فناوری زیستی و معاون برنامه ژنومی و بهداشت جهانی دانشگاه تورنتو؛
۳) در سال ۲۰۰۹، Professor Renzong Qiu ، از چین؛ پژوهشگر ارشد موسسه فلسفه و رئیس کمیته علمی مرکز اخلاق زیستی در کالج پزشکی پکن؛
۴) در سال ۲۰۱۵،Professor Zabta Khan Shinwari ، از پاکستان؛ رئیس دپارتمان فناوری زیستی دانشگاه قائداعظم اسلام آباد.
سه نفر از این چهار برنده، با برنامه‌ریزی و همت کمیسیون ملی یونسکو- ایران و حمایت وزارت علوم، برنامه‌های علمی موفق و پرثمری در دانشگاه‌های ما داشتند. خوشبختانه در مراکز علمی ایران علاقه به ورود در مبحث اخلاق در علم رو به فزونی و نهادینه شدن است و گروه‌های هیات علمی در این‌باره در حال شکل‌گیری است.
از طرفی، مجموعه برندگان این جایزه، با تکیه به موقعیت و شخصیت علمی و آثار و دامنه فعالیت‌های خود در گسترش توجه به موضوع اخلاق در علم، بالقوه شبکه‌ای خواهند بود که مُبلغ اهمیت نگاه و اقدام ایران در تقویت رابطه علم و اخلاق در جای‌جای محافل علمی جهانی خواهند بود. مثلا برنده ۲۰۱۵، پرفسور شینواری، با استفاده از این موقعیت یک نهاد علمی و پژوهشی در پاکستان بوجود آورده و تا کنون در ده‌ها همایش علمی به تشریح معنای عمیق این اقدام کشورمان پرداخته است. اخیرا نیز، در هفتم اکتبر ۲۰۱۹، تالار اصلی یونسکو شاهد میزگردی تحت عنوان: جایزه ابن سینا و اهمیت اخلاق در علم بود که پروفسور شینواری، مدیر بخش علوم اجتماعی یونسکو و اینجانب در آن سخنرانی کردیم. یکی از فواید جنبی اما مهم این فعالیت‌ها، زنده شدن یاد و نام و بزرگی ابن‌سینا است که در واقع تجلیل از تمدن ایران بزرگ و سهم آن در منظومه دانش و مدنیت بشری است.
پنجمین برنده، در چهلمین کنفرانس عمومی یونسکو از جانب هیات داوران بین‌المللی (کمیسیون جهانی اخلاق در علم و فناوری) معرفی خواهد شد. خوشبختانه هم اکنون مراسم «جایزه ابن سینا برای اخلاق در علم» به یک سنت علمی و اخلاقی شناخته شده تبدیل شده و در جدول رسمی برنامه‌های کنفرانس عمومی یونسکو به همراه پرتره ابن‌سینا می‌درخشد. تا باد چنین بادا…
بماند سال‌ها این نظم و ترتیب
ز ما هر ذره خاک افتاده جایی
غرض نقشی است کز ما باز ماند
که هستی را نمی‌بینم بقایی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت
کند در کار درویشان دعایی (سعدی)
احمد جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در یونسکو، پاریس، ۱۸ آبان ۱۳۹۸
………………
[۱] World Commission on the Ethics of Scientific Knowledge and Technology (COMEST)
http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/comest/ -
جایزه بین‌المللی ابن‌سینا برای اخلاق در علم، یونسکو
«جایزه ابن‌سینا برای اخلاق در علم» از سال ۱۳۸۲ ( ۲۰۰۳)، به ابتکار و پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسمیت یافت. این نوشته گزارش کوتاهی است در باب تاسیس، اهمیت، مراحل باز نگری و حفظ و تداوم این جایزه، و نیز برندگان ادوار آن از آغاز تا این دوره:
این جایزه که هر دو سال یک بار اعطا می‌شود، به افراد یا گروه‌هایی تعلق می‌گیرد که اولا پژوهش‌های علمی آنان در زمینه «اخلاق در علم و فناوری» مرجعیت آکادمیک یافته و مورد استناد علمی قرار بگیرد، و ثانیا همراه با فعالیت‌هائی باشد که منشاء توجه و تحرک محافل علمی و دانشمندان و نخبگان و افکار عمومی نسبت به ارتباط وثیق مولفه اخلاق در توسعه علمی شود و به تفکر عمیق در این باره بینجامد.
طبق مقررات جوایز رسمی یونسکو، دبیرخانه یونسکو و کشور حامی و موسس جایزه در بررسی صلاحیت علمی نامزدهای دریافت این جایزه دخالتی ندارند. انتخاب برنده با هیات داوران بین المللی است که مرکب از سه عضو با ملیت‌های مختلف است که از سوی مدیرکل یونسکو از میان اعضای «کمیسیون جهانی اخلاق در علم و فناوری»(COMEST) [۱] منصوب می‌شوند و یکی از آنها باید از منطقه جنوب‌غربی و مرکزی آسیا باشد.
در باب اهمیت جایزه ابن سینا:
– این تنها جایزه‌ای در موضوع «اخلاق در علم» است که در سطح سازمان ملل رسمیت دارد، و نیز تنها جایزه‌ای است که ایران در نظام سازمان ملل تاسیس کرده و به برجسته کردن موضوع آن در یونسکو همت گمارده است. سند تاسیس و توالی سه رکن عنوان جایزه (ابن سینا + اخلاق + علم) معنای نمادین بسیار پرقدرتی دارد. ارتباط این اجزاء، تداعی‌کننده تاریخ علم و تمدن در کشوری است که از پیشتازان دانش در جهان بوده، ستایش علم را به اخلاق پیوند می‌دهد، و خاستگاه ابن‌سینا، این نابغه جامع الاطراف و چهره جهانی ماندگار علم و اندیشه و اخلاق است. نفس ذکر عبارت (Avicenna of Persian Origin) در یک سند ملل متحد که موضوعش رابطه علم و اخلاق است گویای تداعی معانی بسیار ارجمند بوده و خواهد بود. استدلال اصلی ما در لزوم تاسیس آن در یونسکو، این بود که مجموعۀ ملل متحد باید برای ارتقاء اخلاق علمی و بها دادن به موضوع «اخلاق در علم» پرچمی نمادین برافرازد. نامی که برای جایزه انتخاب کردیم، ابن سینا، قرن‌هاست نمادِ جهان شمولِ نبوغ و فرزانگی است. تحولات احوال زمانه، هیچگاه نمی‌تواند بر آینه عظمت و شوکت این نام غباری بنشاند.
کو دل که بداند نفسی ز اسرارش
کو گوش که بشنود دمی گفتارش
معشوق جمال می‌نماید شب و روز
کو دیده که تا برخورد از دیدارش (ابن سینا)
– تاسیس رسمی این جایزه در مجموعه سازمان ملل با این کیفیت و عنوان چندان آسان نبود. مراحل تاسیس و تصویب آن دو سال طول کشید زیرا لازم بود ابتدا اسناد توجیهی از جهت ساز و کار داخلی یونسکو مورد قبول دبیرخانه واقع شود و سپس قطعنامه تاسیس آن در دستور کار شورای اجرایی مورد بحث قرار بگیرد و از تصویب بگذرد و نهایتا در کنفرانس عمومی یونسکو در سطح وزیران مصوب شود. پیشنهاد را در زمانی ارائه کردیم که ریاست کنفرانس عمومی یونسکو با اینجانب بود و عضو شورای اجرایی نیز بودیم. این جایگاه کمک کرد تا با اشراف بیشتر بر سازوکار یونسکو، از مشکلات تایید دبیرخانه و مراحل تصویب آن در شورای اجرایی در ۲۰۰۲ بگذریم و سپس از تصویب کنفرانس عمومی ۲۰۰۳ بگذرانیم. اصل ایده ابتدا در اجلاس وزرای علوم جهان در یونسکو در ۲۰۰۱ از طرف دکتر مصطفی معین وزیر محترم وقت علوم مطرح شد و سپس نمایندگی کشورمان در یونسکو دست به کار تهیه مقاله مفهومی و اسناد توجیهی و پیگیری مراحل کار شد.
– مراسم رسمی اعطای آن هر دو سال یکبار در حاشیه کنفرانس عمومی در مقر یونسکو توسط مدیرکل این سازمان، با حضور وزیر علوم یا نماینده کشورمان انجام می شود. چنین فرصتی تحت چنین عنوانی در سازوکار سازمان ملل، برای کشور ما بسیار مغتنم است. علاوه بر این، کمیسیون ملی یونسکو- ایران، میزبان برنده جایزه در ایران است تا نتایج تحقیقات خود را در دانشگاه‌های ما عرضه کند و با اساتید و صاحبنظران ما تبادل‌نظر نماید. این سفر و مشارکت علمی، خود بخشی از جایزه است.
متاسفانه، از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳) دولت ما که موسس و بانی و حامی «جایزه ابن سینا» بود، انجام تعهدات خود را وانهاد و اصل تداوم آن در مخاطره افتاد تا بدانجا که موضوع حذف آن از یونسکو در دستور کار شورای اجرایی بهار ۱۳۹۳ (۲۰۱۴) قرار گرفته بود. با حمایت عاجل دکتر فرجی‌دانا، وزیر محترم وقت علوم، و تلاش سنگین این نمایندگی، با وجود تعلیق چندساله، این جایزه در اجلاس شورای اجرایی احیاء شد و مدیرکل یونسکو فراخوان بین‌المللی داد و در کنفرانس عمومی ۲۰۱۵ به چهارمین برنده آن، پروفسور شینواری از پاکستان، با حضور دکتر فرهادی وزیر محترم وقت علوم اعطا شد.
بازنگری و حفظ جایزه
از سال ۲۰۱۵ بر اساس مصوبه شورای اجرایی یونسکو مبنی بر بازنگری کیفی و کمی همه جوایز یونسکو به‌منظور بهینه‌سازی و کاهش تعداد این جوایز، جایزه ابن‌سینا نیز مشمول این بازنگری قرار گرفت که علاوه بر بررسی توسط سازوکارهای داخل یونسکو، از ارزیابان تخصصی خارج از یونسکو نیز بهره گرفته شد. ارزیاب خارجی جایزه ابن‌سینا در اخلاق، خانم دکتر فرانسواز بیلیس (Françoise Baylis) استاد فلسفه و اخلاق پزشکی از کانادا تعیین شده بود که در طول حدود یک‌سال از طریق منابع مختلف به ارزیابی علمی و حرفه‌ای پرداخت. ایشان پس از بررسی از طریق منابع ذیصلاح بین‌المللی، نهایتا در گفتگویی مفصل با اینجانب مباحثی را مطرح کرد که طی آن استدلال های ما در انگیزه کشورمان در ایجاد این نماد معنادار بین‌المللی تشریح و فلسفه وجودی و اهمیت روزافزون آن را از جهت توجه به مولفه اخلاق در موضوعات مبتلابه جامعه جهانی تبیین کرد و موثر هم افتاد. ایشان فهرستی نیز از سووالات کتبی برای این نمایندگی ارسال کرد که به‌طور تشریحی به آنها پاسخ دادیم. دکتر فرانسواز بیلیس به من گفت که در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که کلا در همه دنیا، پنج جایزه در باب رابطه علم و اخلاق وجود دارد اما هیچ‌کدام از آنها بین‌المللی نیست و در سطح موسسات سازمان ملل تعریف نشده و رسمیت ندارد. بنابراین، «جایزه ابن سینا برای اخلاق در علم» که ایران بانی تاسیس آن در یونسکو است، از جهت بین‌المللی بالاترین وجهه و اعتبار را در این موضوع به خود اختصاص داده است.
ناگفته نماند که در این میان گاهی حاشیه‌هایی هم از این سو و آن سو مطرح می شد؛ مثلا اینکه: آیا بهتر نیست این جایزه چند ملیتی باشد تا بیشتر دیده شود؟ این بدان معنی بود که فقط ایران متولی و صاحب جایزه نباشد و دیگرانی هم به آن بپیوندند! ما هم البته ضمن مخالفت، به‌طور مشروح و مستند و به شواهد و رویه‌های پیشینی یونسکو، استدلال می‌کردیم که این نوع پیشنهادها برای جوایز جدید قابل بررسی است اما برای جایزه‌ای که سال‌ها پیش تاسیس شده و موثر و موفق هم عمل کرده و مصوبه کنفرانس عمومی هم دارد، دلیلی ندارد از چارچوب و سنت فعلی خارج شود! از طرفی هم، آن وقفه چندساله در اعلام و اهدا جایزه (که در بالا بدان اشاره کردم) اسباب بهانه‌های جدی شده بود با این استدلال که اعتبار یونسکو در این تعلیق‌ها آسیب می‌بیند. البته این حرف اساسا درست است، اما کسانی هم در منطقه ما بودند که چندان خوش نداشتند چنین عنوان معتبری (ابن سینا + اخلاق + علم) صرفا به نام ایران مطرح باشد، و می‌خواستند مبالغ بسیار زیادی را در چارچوب این جایزه اختصاص دهند تا به بهانه‌های مختلف اختصاص افتخار تاسیس و حمایت آن به ایران را بردارند و چند بانی دیگر بر آن بیفزایند. این داستان را مجمل گفتم. تو خود حدیث مفصل بخوان!
تصویب و تدوین و تثبیت یک ایده در سازمان‌های بین‌المللی روندی حرفه‌ای و زمان‌بر دارد. خوشبختانه با کوشش بسیار موفق شدیم اهمیت منحصربه‌فرد این جایزه و لزوم تداوم آن در گزارش نهایی ارزیابان خارج از یونسکو درج کنیم و مسیر برای تصویب تداوم آن در شورای اجرایی هموار شود. در این میان، برای ارتقا و دیده شدن جایزه در سطح بین‌المللی هم پیشنهادهایی در میان آمد که با حمایت دکتر فرهادی، وزیر محترم وقت علوم شرایط لازم احراز شد. سرانجام با تلاش فراوان، شورای اجرایی یونسکو سند تداوم آن را مانند قبل به‌نام جایزه تاسیسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رساند و بالاخره در سال ۲۰۱۷ از سوی کنفرانس عمومی نیز مصوب شد. به همت دکتر غلامی، وزیر و مدیران ارشد محترم وزارت علوم، پشتیبانی لازم از طرف ما محقق شد. و نهایتا بیانیه رسمی و بین‌المللی از سوی مدیرکل یونسکو برای برگزاری دوره ۲۰۱۹ این جایزه منتشر شد.
برندگان ادوار جایزه
از آغاز تاسیس این جایزه تا کنون، هیات داوران بین‌المللی، دانشمندان و پژوهشگران برجسته و فعال زیر را شایسته دریافت این جایزه دانسته است:
۱) در سال ۲۰۰۵،Professor Margaret Somerville ، از استرالیا – کانادا؛ مدیر مرکز دارو، اخلاق و قوانین دانشگاه مک گیل در مونترال؛
۲) در سال ۲۰۰۷، Professor Abdallah S. Daar ، از عمان؛ مدیر برنامه اخلاق کاربردی و فناوری زیستی و معاون برنامه ژنومی و بهداشت جهانی دانشگاه تورنتو؛
۳) در سال ۲۰۰۹، Professor Renzong Qiu ، از چین؛ پژوهشگر ارشد موسسه فلسفه و رئیس کمیته علمی مرکز اخلاق زیستی در کالج پزشکی پکن؛
۴) در سال ۲۰۱۵،Professor Zabta Khan Shinwari ، از پاکستان؛ رئیس دپارتمان فناوری زیستی دانشگاه قائداعظم اسلام آباد.
سه نفر از این چهار برنده، با برنامه‌ریزی و همت کمیسیون ملی یونسکو- ایران و حمایت وزارت علوم، برنامه‌های علمی موفق و پرثمری در دانشگاه‌های ما داشتند. خوشبختانه در مراکز علمی ایران علاقه به ورود در مبحث اخلاق در علم رو به فزونی و نهادینه شدن است و گروه‌های هیات علمی در این‌باره در حال شکل‌گیری است.
از طرفی، مجموعه برندگان این جایزه، با تکیه به موقعیت و شخصیت علمی و آثار و دامنه فعالیت‌های خود در گسترش توجه به موضوع اخلاق در علم، بالقوه شبکه‌ای خواهند بود که مُبلغ اهمیت نگاه و اقدام ایران در تقویت رابطه علم و اخلاق در جای‌جای محافل علمی جهانی خواهند بود. مثلا برنده ۲۰۱۵، پرفسور شینواری، با استفاده از این موقعیت یک نهاد علمی و پژوهشی در پاکستان بوجود آورده و تا کنون در ده‌ها همایش علمی به تشریح معنای عمیق این اقدام کشورمان پرداخته است. اخیرا نیز، در هفتم اکتبر ۲۰۱۹، تالار اصلی یونسکو شاهد میزگردی تحت عنوان: جایزه ابن سینا و اهمیت اخلاق در علم بود که پروفسور شینواری، مدیر بخش علوم اجتماعی یونسکو و اینجانب در آن سخنرانی کردیم. یکی از فواید جنبی اما مهم این فعالیت‌ها، زنده شدن یاد و نام و بزرگی ابن‌سینا است که در واقع تجلیل از تمدن ایران بزرگ و سهم آن در منظومه دانش و مدنیت بشری است.
پنجمین برنده، در چهلمین کنفرانس عمومی یونسکو از جانب هیات داوران بین‌المللی (کمیسیون جهانی اخلاق در علم و فناوری) معرفی خواهد شد. خوشبختانه هم اکنون مراسم «جایزه ابن سینا برای اخلاق در علم» به یک سنت علمی و اخلاقی شناخته شده تبدیل شده و در جدول رسمی برنامه‌های کنفرانس عمومی یونسکو به همراه پرتره ابن‌سینا می‌درخشد. تا باد چنین بادا…
بماند سال‌ها این نظم و ترتیب
ز ما هر ذره خاک افتاده جایی
غرض نقشی است کز ما باز ماند
که هستی را نمی‌بینم بقایی
مگر صاحبدلی روزی به رحمت
کند در کار درویشان دعایی (سعدی)
احمد جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در یونسکو، پاریس، ۱۸ آبان ۱۳۹۸
………………
[۱] World Commission on the Ethics of Scientific Knowledge and Technology (COMEST)
http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/comest/ -
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
