بازار، از طهران تا تهران

بازار از طهران تا تهران
از دید جهانگردان پایتخت چگونه شکل گرفت؟

رضا خانلری مستندساز درباره ساخت «بازار از طهران تا تهران» میگوید:
"من گاهی برای تفریح یا تماشا به بازار تهران سر میزنم. از طرفی علاقه بسیاری به معماری، رسوم و اجتماع ایرانی دارم و این موضوع از قدیم ذهن مرا به خود مشغول کرده بود. زمانی هم که برای کارهای داستانی و مسافرت به شهرهای دیگری چون اراک، همدان، تویسرکان یا تبریز می رفتم دیدن نظام واحد بازار و ساختار منسجم تجارت ایرانی برایم جای سوال بود. سرانجام سال 91 بود که پیشنهاد ساخت این فیلم را به مرکز گسترش ارائه دادم تا درباره هسته مرکزی روابط تجاری تهران که ویژگی های مختلفی را پوشش می داد کار کنم. ابتدا 6 ماه کار پژوهشی و کتابخانه ای انجام دادم و با افراد بسیاری آشنا شدم.
پس از آشنایی با حاج آقایی که جد در جد او در بازار زندگی می کردند و همچنین متولی امامزاده زید حاج آقا فاطمی، دریافتم، پس از شکل گیری آرامگاه امامزاده زید، مردم در کنار این محل به ساخت خانه روی می آورند، روستایی شکل میگیرد و قبرستانی نیز ساخته می شود و اینگونه هسته مرکزی شهر بزرگ تهران ایجاد می شود. پیش از انقلاب هنوز در بازار مردم هم زندگی می کردند اما به مرور خانه ها تبدیل به حجره می شود و بازار گسترش بیشتری پیدا میکند. مثلا در بین حجره ها، خانه حاجب الدوله قاتل امیر کبیر قرار دارد که حیاط آن تبدیل به تعداد زیادی مغازه شده است.
من در مطالعات تاریخی که داشتم متوجه شدم سیاح ها از ابتدای پیدایش تهران از کشورهای مختلف برای سیاحت و شرق شناسی به تهران می آمدند و مشاهدات آنها در سفرنامه هایشان کمک زیادی به من کرد. به ویژه درباره رسم و رسوم، ارتباطات آدمها، نقش مذهبی امامزاده ها و مساجد در بازار مطالب بسیاری از سوی سیاح ها نگارش شده است؛ مثل اینکه مردم وقتی صدای اذان را می شنیدند برای نماز می رفتند و اکنون نیز همین اتفاق می افتد.
اصلا کلمه بازار از ایران به پرتغال و سپس از پرتغال به فرانسه می رود و کلمه بازار در فرانسه ریشه ایرانی دارد. در این مستند آسیب شناسی نیز داشته ایم و مثلا به بخشی از بازار پرداخته ایم که قبلا متعلق به مسگرها بوده اما اکنون لباس های بنجل چینی در آن فروخته می شود. همچنین تهران در گذشته 12 دروازه داشته که اکنون فقط یک دروازه نو باقی مانده است.
بخشی از تاریخ در این کار گفته می شود که ما نمی توانستیم با هیچ تمهیدی آنها را با تصویر نشان دهیم. بنابراین صادق هاتفی بازیگر، برای اولین بار در این مستند، گویندگی متن را تجربه کرده است و در کنار تصاویر امروزی گفته های جهانگردهای سابق توسط او روایت می شود.
همچنین ما یک شخصیت باربر در کار قرار داده ایم که فرهاد شکرالله نقش او را ایفا می کند و حضور این شخصیت این امکان را برایمان فراهم کرد تا بازار را از زاویه دید یک باربر روایت کنیم و همچنین صداهای طبیعی و اصلی آدمهای این محل را در کار داشته باشیم. -