ریحان

عطر بومی ایران

ریحان گیاه معطری است که دارای انواع سبز و بنفش است و از دسته سبزی‌های خوراکی است که از برگ‌های آن استفاده می‌شود.
این گیاه را بومی ایران و افغانستان می‌دانند و مصارف زیاد خوراکی، دارویی و صنعتی دارد و در سطوح بسیار وسیع کشت و برداشت می‌شود. برخی از فرهنگ‌ها، ریحان را نشان نفرت و بداقبالی و تعدادی دیگر نشان عشق می‌دانستند. ریحان حاوی 0/7-0/4 درصد اسانس است که بیش‌تر در برگ آن وجود دارد که مهم‌ترین ماده تشکیل دهنده آن لینالول است. مواد دیگر شامل متیل کاویکول، اوژنول؛ اوسی من و سینئول است و مواد مفیدی مثل فلاونوئیدها، تانن و اسیدکافئیک از ترکیبات اصلی ریحان به شمار می‌آیند.
ریحان را به صورت سبزی خوردن و نیز جزو سبزی‌های سالاد مصرف می‌کنند. در بسیاری از موارد از آن به عنوان طعم دهنده در غذاهای گوناگون استفاده می‌شود.
این گیاه را به صورت تازه و خشک (سبزی و ادویه) به شکل وسیع در جهان مورد استفاده قرار می‌دهند.
این گیاه به دلیل معطر بودن از انواع مواد غذایی اشتهاآور محسوب می‌شود و بنابراین افرادی که رژیم‌های غذایی افزایش وزن دارند، بهتر است از آن در غذاهای خود استفاده کنند. به طور کلی این سبزی دارای خاصیت ضد تشنج بوده و به خصوص در اسپاسم‌های معده، سرگیجه، میگرن و بی‌خوابی‌های عصبی بسیار مفید و مؤثر است.
ریحان در رفع ضعف و بی‌حالی‌های عصبی و اضطراب‌های صرعی جنبه درمانی دارد.
این گیاه دارای خواص تسکین دهندگی درد است، از این رو در درمان آرتریت مؤثر است. از سوی دیگر خواص ضدالتهاب داشته و ورم‌ها را التیام می‌بخشد. از فوایدی که به تازگی برای ریحان بر می‌شمارند می‌توان به خاصیت ضدآلزایمر بودن آن اشاره کرد.
این گیاه دارای خواص ضدعفونی کننده است و کرم‌های انگلی را از بین می‌برد، همچنین ضد قارچ، ضدمیکروب و ضدزخم‌های داخلی است.
ریحان هضم غذا را آسان می‌کند و برای آن که اثر مفید آن تشدید شود بهتر است یک قاشق غذاخوری برگ ریحان را در یک فنجان آب جوش دم کنید و بنوشید.
ریحان به دلیل دارا بودن فیبر و درصد بالای آب ادرار آور بوده و به عنوان ملین می‌توان از آن بهره برد.
همچنین به دلیل دارا بودن خواص آرام‌بخشی، برای بر طرف کردن تنش‌های قبل از قاعدگی (PMS) بسیار نافع است.
در موارد سرماخوردگی و عفونت‌های ریوی مصرف آن به عنوان خلط‌آور توصیه می‌شود. و عصاره آن به صورت غرغره به عنوان قابض در تسکین التهاب گلو مؤثر است.
عصاره الکلی ریحان در پماد‌های ضدزخم و خونریزی استفاده می‌شود که آن را به فلاونوئیدهای موجود در آن نسبت می‌دهند. در ضمن همین فلاونوئیدها نوعی ضداکسید کننده هستند که به ریحان خاصیت ضدسرطانی می‌بخشند.
ریحان دارای انواع گوناگونی است که یکی از پر مصرف‌ترین آن‌ها در ایران ریحان بنفش است. در واقع بو و مزه نوع بنفش آن با ریحان سبز متفاوت است و تجزیه ترکیبات آن حاکی از اختلاف در ترکیبات این دو نوع ریحان است.
دانه‌های ریحان که به شکل کشیده و به بلندای 2/5 میلی‌متر و سیاه رنگ است در بازار ایران به نام تخم‌شربتی نامیده می‌شود. این دانه‌ها وقتی در آب قرار می‌گیرند، به علت جذب آب، متورم می‌شوند و منبع خوبی برای موسیلاژ به شمار می‌آیند. این دانه‌های خوراکی به عنوان لینت دهنده و مسکن التهاب‌های مجاری ادرار، از قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
در نسخ قدیمی به مخلوطی از آب برگ ریحان و دم کرده دارچین و گل میخک برای تسکین سرماخوردگی، اشاره شده است و مصرف خوراکی مخلوط مساوی آب برگ ریحان و عسل در تسکین سرفه کارآمد است.
در سال‌های اخیر یکی از اسانس‌های پر مصرف جهت آروماتراپی (رایحه درمانی) اسانس ریحان است.
از برگ‌های ریحان نوشیدنی مناسبی به نام چای ریحان به دست می‌آید. 4-2 گرم برگ خشک و خرد شده ریحان را در یک لیوان آب جوش بریزید و 15 دقیقه صبر کنید، بهتر است در ظرف را بگذارید و پس از صاف کردن آن را بنوشید که این کار را می‌توان 2تا 3 بار در روز تکرار کرد. این چای دارای خواص ضد نفخ و تقویت کننده معده است. در صورتی که این میزان چای هر روز مصرف شود، بهتر است پس از هشت روز مصرف آن به مدت دو هفته متوقف شود و سپس دوره دیگری را آغاز کرد.
در حاملگی و شیردهی باید میزان مصرف متعادل گیاه با فرآورده‌های آن را رعایت کرد. باید از مصرف مقادیر زیاد و یا طولانی مدت ریحان اجتناب کرد و همچنین اسانس ریحان به شکل خوراکی یا موضعی نباید در خانم‌های باردار استفاده شود.
منبع مقاله :
کوه‌کن، صدف، (1393)، میوه درمانی، تهران: همشهری، چاپ سوم