تغذيه نوزاد - شير مادر بهترين غذاست

شير مادر بهترين غذاست

شيرانسان کاملاً براي نيازهاي رشدي کودک انسان ، ايده آل و مناسب مي باشد نيازهاي نوزادان جانوران مختلف به طور مشابهي با شير مادرشان تأمين مي شود مادران روستايي نوزادشان را با شير خود تغذيه نموده و جانشيني را براي آن انتخاب نمي کنند؛اما گاهي بعضي از مادران شهري و تحصيلکرده از کافي نبودن شير شکايت داشته و حتي با اين که دوست دارند اين کار را انجام دهند،به علت تفکر کافي نبودن شير خود ،شيشه شير را جايگزين آن مي نمايند .
چرا اين گونه مي شود ؟ چرا مادر روستايي که احتمالاً تغذيه ي خوبي هم نسبت به مادر شهري ندارد ، قادر خواهد بود با موفقيت نوزادش را شير بدهد ولي مادران شهري فکر مي کنند نمي توانند ؟ مادر جايگزيني را براي شير خود نمي يابد بنابراين شيردهي براي او سلامتي را به ارمغان خواهد آورد . او دوستان و اقوام خود را ديده است که نوزادشان را با شير خود تغذيه کرده اند و ياد گرفته است که چگونه اين عمل را انجام دهد او هيچ مانعي را در برابر اين کار نمي بيند و همه چيز کاملاً طبيعي مي باشد .او کودک را هر وقت که گرسنه باشد و هرجا که باشد ، چه در خانه يا مهماني ، در تنهايي يا حتي در هنگام کارخانه مي تواند تغذيه کند .
ترشح شير به وسيله ي هورمون ها کنترل مي شود .هورمون ها در حقيقت بوسيله ي هيجان ،ميل و لذت قادر بودن به شيردهي کنترل مي شوند .ميل و شوق فردي ، به نظر مي رسد که مهم ترين عامل باشد . متأسفانه نگاهي تلاش هاي پزشکان و پرستاران براي تشويق به شيردهي کودک يا دادن اطمينان کافي به او در توانايي شيردهي مؤثر واقع نمي افتد .عده ي کمي از مادران که مشکل خاصي را دارند بايستي به نوزاد خود ، شير جايگزين بدهند . به محض گريه کردن کودک پس از تغذيه ، اين تفکر ايجاد مي شود که شير مادر کافي نبوده و بايستي شير ديگري اضافه شود .اين امر مخصوصاً در سه يا چهار روز اول که شير مادر هنوز زياد نشده است ، صادق مي باشد .
اين عمل اشتباه از دو طريق باعث مهار شيردهي مي شود :
اول اين که مادر فکر مي کند که دادن شير خشک با بطري ساده تر است و دوم اين که از آنجايي که نوازد ، مانند قبل سينه را نمي مکد ، توليد شير نقصان پيدا مي کند .
شکي نيست که تبليغ و تشويق سازندگان شير خشک ، اثر قابل توجهي در کاهش شيردهي مادران داشته است .به هر حال ، اين وضعيت به تدريج در حال تغيير مي باشد و بسياري مادران تحصيل کرده نيز با حمايت و راهنمايي هاي پرسنل بهداشتي و پزشکي به نوزادان خود شير داده و احساس غرور و موفقيت خواهند نمود .

فيزيولوژي شيردهي (طريقه ي عملکرد شيردهي )

شيردهي توسط رفلکس هاي متعددي صورت مي گيرد .هنگامي که بچه پستان را مي مکد ، پيام هايي به مغز رفته و هورموني را که پرولاکتين گفته مي شود در خون آزاد مي کند و شير بيشتري ترشح مي شود .بنابراين ، ساده ترين و طبيعي ترين روش افزايش شير ،اجازه دادن به کودک براي مکيدن هر چه بيشتر مي باشد .هنگامي که نوزاد سينه را مي مکد ، هورمون ديگري به نام اوکسي توسين آزاد مي شود که شير را از داخل پستان به نوک پستان ميراند .اين امر را رفلکس رها کردن مي گويند .اين رفلکس در صورت اضطراب مادر ،مخصوصاً اگر در مورد تأمين شير خود نگران باشد و اطمينانش را از دست داده و از نداشتن شير کافي در هراس افتاده باشد ، مهار مي گردد .

فوايد شير مادر

حال به فوايد بسيار زياد شير مادر مي پردازيم .اين شير ، بهترين ، مناسب ترين و طبيعي ترين غذاي نوزاد بوده و طبيعت ، آن را براي تغذيه نوزاد فراهم آورده است به طوري که گرم بوده ، به سادگي در دسترس است ، از ميکروب عاري است و به راحتي توسط مادر حمل مي شود . زحمت جوشاندن شيشه هاي شير ،سرشيشه ، قاشق و کاسه وجود نداشته و هزينه اينها مورد ديگري است که حذف مي شود .شيردهي ، مادر و فرزند را به هم نزديک مي کند . کودک دوست دارد که بغل شده ، نوازش گرديده و با او صحبت شود . اين روش پرورش و مادري کردن براي رشد بچه اهميت داشته و تصور مي شود حتي در تکامل شخصيتي و رفتاري او تأثير خواهد گذاشت .
عفونت ها ،مخصوصاً اسهال ، در کودکاني که از شير مادر تعذيه مي کنند کمتر بروز خواهد نمود .کلستروم (آغوز )که چند روز اول پس از زايمان از پستان مادر ترشح مي شود ، غني از آنتي بادي ها بوده و دفاع ارزشمندي را در برابر عفونت ها پديد مي آورد .اين عقيده ي مرسوم که کلستروم مضر است ، غلط مي باشد .شير کامل که چند روز پس از کلستروم وجود دارد همچنين حاوي مواد دفاعي مي باشد که از رشد ميکروب هايي که موجب اسهال مي شوند جلوگيري مي کند . اين شير همچنين حاوي ماده ي ضد ويروس به نام اينترفرون مي باشد .ترکيب پروتئين ، قند و چربي شير براي گوارش و رشد بچه کاملاً مناسب است پروتئين آن غالباً لاکتالبومين بوده که از پروتئين کازيين سهل الهضم تر است .شير گاو سه برابر بيشتر از شير انسان کازيين داشته و کلسيم بيشتري نيزدارد و بالطبع براي رشد سريع گوساله مناسب مي باشد نه کودک انسان .شير انسان ، حساسيتي به وجود نمي آورد ولي با شير گاو حساسيت ممکن است ايجاد شود ،زيرا پروتئين هاي آن ناآشنا بوده و مخصوصاً براي کودکاني که سابقه ي حساسيت در خانواده شان دارند ، اين احتمال بيشتر است .
مغز نوزاد در ماه هاي اول تولد ،بسيار سريع رشد مي کند . بافت مغز عمدتاً از چربي هاي خاصي تشکيل شده و شير مادر حاوي چربي هاي مخصوص براي رشد آن مي باشد .شير انسان همچنين غني از لاکتوز مي باشد که لاکتوز مورد نياز را براي رشد مغز فراهم مي کند .(لاکتوز پس از تجزيه به گالاکتوز و فروکتوز ،تبديل مي شود ).
شيردهي باعث انقباض رحم گرديده و به مادر کمک مي کند تا به تدريج با مصرف ذخيره ي چربي که در حاملگي پديد آمده است ، به وزن اوليه بازگشته و لاغر گردد .شير مادر حاوي ويتامين «د »محلول در آب و همچنين ويتامين «د »محلول در چربي مي باشد که کودک را در مقابل راشيتيسم محافظت مي کند .همچنين حاوي ويتامين هاي «آ » ، «ث » و « يي »بيشتر نسبت به شير گاو است .آهن موجود در شير مادر بهتر از شير گاو جذب مي شود .
شير انسان نمک کمي دارد .اين امر به معني اين است که مقادير سديم ، پتاسيم و کلريد کم بوده و به طور مناسبي براي نيازهاي کودک تنظيم شده است .شير گاو نمک بيشتري داشته و مي تواند به کليه هاي کودک صدمه برساند .اين امر مخصوصاً براي نوزادان نارس که کليه هاي شان هنوز کاملاً تکامل پيدا نکرده است ، قابل مي باشد غلظت کلسيم و فسفات همچنين در شيرگاو بيشتر مي باشد و در نتيجه ، فسفات با منيزيم ترکيب شده و از جذب آن ها جلوگيري مي نمايد .کودکي که با شير گاو تغذيه مي شود ، ممکن است دچار انقباض عضلات و تشنج گرديده که به علت کمبود ميزان کلسيم و منيزيم خون مي باشد (با اينکه ميزان آن ها در شير زياد است ).
مادراني که کودکانشان را با شير خود تغذيه مي نمايند دوره ي بدون قاعدگي طولاني تري را پس از زايمان خواهند داشت .به عبارت ديگر قاعدگي آن ها ديرتر شروع مي شود .اين امر براي به تأخير انداختن حاملگي بعدي و فاصله گذاري بچه دار شدن کمک مي نمايد .
بهترين چيز در هنگامي که بچه گرسنه به نظر مي رسد ، دست کشيدن از کار و شير دادن به بچه مي باشد .بايستي راحت بوده و در حالتي نظير خوابيده در بستر ، نشسته در تخت يا صندلي و يا حالت ديگر اين کار را انجام دهيد . مادراني که کودکان خود را در وضعيت هاي مختلف و با فرهنگهاي مختلف شير مي دهند ، همگي به طور يکساني راحت و راضي بوده اند .کودکان به خلق مادر حساس اند .اگر مادر خسته ، عصبي و مضطرب باشد کودک مي تواند اين حالت را درک نموده ، سپس بي قراري کرده ، شير را به سختي مي خورد .فضايي آرام در زمان شيردهي براي کاستن اين مشکلات کمک مي کند همچنين وضعيت صحيح بچه در هنگام شيرخوردن بسيار مهم مي باشد . شما بايستي در وضعيت راحتي بنشينيد ، بچه را در بازوان خود قرار داده ، به طوري که صورتش مقابل پستان و شکم او روبروي شما باشد.شما بايستي همه ي پستان را برايش از لباس بيرون آوريد و تنها نوک پستان يا هاله ي پستان لمس شود ،رفلکس روتينگ تحريک مي گردد (رفلکس روتينگ به صورت نوازش کردن گونه مي باشد که کودک سرش را به طرف پستان آورده شير خوردن را شروع مي کند).سپس سرش را بر مي گرداند و شروع به مکيدن مي نمايد.وضعيت بد مکيدن ممکن است منجر به زخم نوک پستان ، نخوردن شير و احساس عدم وجود شير کافي گردد .گاهي ممکن است نياز باشد که با انگشت قسمتي از پستان که روي بيني را گرفته است ، کنار بکشيم زيرا مانعي براي تنفس کودک به وجود مي آيد .
در شيردهي اوليه زمان شير خوردن نوزاد کوتاه بوده و بين 2 تا 5 دقيقه مي باشد .نياز کودک نيز در اين زمان ، زياد نبوده و نيازي به دادن غذاي اضافي وجود ندارد .به تدريج که شير زياد مي شود ، مدت مکيدن بچه نيز بيشتر مي گردد .کودک قادر است نياز گرسنگي خود را در عرض 5 دقيقه رفع نمايد ولي از مکيدن لذت برده و بنابراين مکيدن خود را مدتي ديگر ادامه مي دهد.شير مادر در ابتدا بيشتر آبکي و حاوي قند و پروتئين بيشتر و پس از مقداري نوشيدن يا مکيدن بچه ، بيشتر حاوي چربي مي باشد و مادراني که فقط مدت کمي از هر پستان به بچه شير مي دهند ، وي را از قسمت پرچربي که براي رشد کودک بسيار مهم است ، محروم مي کنند .معمولاً هنگامي که کودک از يک پستان به قدر کافي شير مکيد و يا شير آن تمام شد ، آن را رها کرده و در اين حالت بايستي با پستان ديگر تغذيه او را شروع نمود .اما اگر بچه پستان را رها نکرد ،با گذاشتن انگشت کوچک دست خود در گوشه ي دهان کودک ، دهان باز شده و پستان را رها مي کند .هيچ گاه پستان را از دهان بچه بيرون نکشيد زيرا موجب آسيب و جراحت هاله پستان و نوک آن مي گردد.10 تا 15 دقيقه مکيدن در هر بار تغذيه ، معمولاً براي بچه کافي مي باشد.

نياز تغذيه اي

مادر بزرگ شما يا حتي مادر شما هنگامي که بچه به نظر گرسنه مي رسيده يا هر وقت که گريه مي نموده ، به او شير مي داده است . اين روش را برنامه ي خود تنظيمي گويند .بعدها اين امر مرسوم گرديد که تغذيه کودک را در زمان هاي ثابت با توجه به زمان و ساعت مقرر هر سه ساعت براي بچه زير 3 کيلوگرم و هر چهار ساعت براي بچه بالاي 3 کيلوگرم انجام داد .حتي اگر بچه گريه نمود يا جيغ کشيد ،زودتر از زمان برنامه ريزي شده به او شير نمي دهند و تلاش براي آرام کردن او با دادن آب و آب ميوه صورت مي گيرد .بسياري مادران بر اين باورند که تغذيه بر اساس برنامه براي گوارش و تربيت کودک ضروري مي باشد . اين نکته ضروري است که بدانيم تغذيه کودک بايستي تجربي بوده و نبايستي زياد تابع قانون باشد .هنگامي که بچه گرسنه است او را تغذيه کنيد و هنگامي که خوابش مي آيد ، او را بخوابانيد .در عرض چند هفته يک برنامه خواب و بيداري و خوراک خود به خود به وجود مي آيد که کاملاً منظم مي باشد .بنابراين حتي اگر شما با ساعت منطبق نباشيد ،کودک براي خودش تنظيم مي شود .همين روش براي تغذيه ي شبانه به کار مي رود .کودک فرق بين شب و روز را نمي داند و از آنجايي که ساعات زيادي را در طول روز خواب مي باشد ، شبها گرسنه و بي خواب مي گردد .بنابراين تنها تأکيد ، تغذيه ي شبانه ي کودک ، در صورت نياز مي باشد .
شما نبايستي براي تربيت کودک يا مجبور کردن وي جهت تغذيه شبانه اجباري فراهم آوريد .اين امر تنها منجر به ادامه ي گريه ي طفل و بيدار کردن اهل منزل و حتي همسايه ها مي گردد .شما و همسر شما به هر جهت بيدار بوده و شايد بچه را کتک بزنيد بنابراين چرا او را مجبور به خوردن کرده و آرامش را از دست بدهيم ؟ بايد هميشه کارهاي عقلاني انجام داد . کودک به زودي نظير همه ي ما در زندگي ، منظم خواهد شد .ترس از اين که وقت شما تنها منحصر به بچه شده و وقتي براي خود نداشته باشيد ، آزار دهنده مي باشد . کارها و اعمال کودک به زودي و به طور کامل تنظيم گشته و مي توانيد وقت خود را براي رفع نيازهاي او تظنيم نموده و به کارهاي ديگر نيز برسيد . هنگامي که اين امر انجام مي پذيرد ،مي توانيد او را تا حدودي مجبور به تغيير زمان تغذيه ، کمي زودتر يا ديرتر براي انجام ساير نيازهاي خود ، بنماييد .کودکي که در ساعت 9 صبح تغذيه مي شده است ، در صورتي که مي خواهيد ساعت 9 بيرون برويد ، مي تواند به تدريج تشويق شده تا کمي زودتر اين عمل صورت بگيرد .
همين کار در شب نيز مي تواند صورت بگيرد .بعد از 2 يا 3 ماهگي اغلب کودکان برنامه ي تنظيم شده ي معيني دارند .مشکلات احتمالي به علت کافي نبودن شير مادر يا عدم احساس راحتي کودک حاصل مي گردد .کودکاني که از شير مادر تغذيه مي شوند ، هواي زيادي را نمي بلعند و بنابراين آروغ زدن ضروري نمي باشد .بعضي از کودکان هم اصلاً نيازي به آروغ زدن ندارند. اما تفاوت هاي فردي وجود داشته و پس از هر بار تغذيه بايستي بچه را بغل نموده سرش را روي شانه گذاشت .اين عمل به بالا آمدن هواي بلعيده شده کمک مي کند .
گاهي بازيگوشي هاي کودک در شب موجب بيدار ماندن شما شده و اگر در ساعات روز کسي نباشد که از او نگهداري کند ، در روز هم فرصتي براي استراحت و خواب نخواهيد داشت .بنابراين با همسر خود به نوبت با او بازي کرده و از او نگهداري کنيد .
اين امر عقلاني است که بيدار شدن يک نفر در شب بهتر از بي خواب شدن هر دو مي باشد .نگران نباشيد ،اين وضعيت هميشگي نيست و هفته 6 تا 8 زندگي ،نوزاد ياد مي گيرد که 6 ساعت متوالي را شب ها بخوابد .
بعضي ها فرشته هستند و چند روز پس از تولد خواب خوبي در شب خواهند داشت .ولي هميشه بايستي براي بدترين وضعيت آماده شد و بدترين حالت نيز هميشه بهتر خواهد شد .

آيا شير من کافي است ؟

شير مادر از 100 ميلي ليتر در روز دوم به 500 ميلي ليتر در هفته دوم خواهد رسيد و به تدريج بيشتر هم خواهد شد .بعضي از مادران بشدت دچار نگراني مي شوند که آيا شيرشان براي کودک کافي است يا خير . من مادراني را مي شناسم که هر بار پس از شير دادن يا حداقل روزي يک بار بچه را وزن مي کنند .اين نگراني ممکن است با شيردهي کافي طفل تداخل پيدا کند . کودکي که ناآرامي نمي کند و به راحتي پس از شير خوردن مي خوابد ، و کمتر از دو تا سه ساعت به شير نياز پيدا نمي کند ، به اندازه ي کافي از مادر شير مکيده است .احساس پُري پستان و جريان يافتن شير به هنگام مکيدن نوزاد ، دليل ديگري براي کافي بودن شير مادر مي باشد . اغلب مادران مي توانند شير کافي براي تغذيه کودک را تا 6 ماهگي و حتي بيشتر ، توليد کنند .
شما بچه خود را در حال رشد مشاهده و احساس نموده و البته مي توانيد وزن او را يک يا دو هفته يک بار اندازه بگيريد تا از خود مطمئن شويد .سپس ، وزن کردن کودک هر يک ماه کافي است .جزئيات الگوي افزايش وزن در بخش رشد گفته خواهد شد .
اگر کودک زياد گريه کند و خواهان شير بيشتري باشد و يا به خوبي نتواند بخوابد ، به احتمال زياد شير مادر براي او کافي نيست .مدفوع او سفت شده و افزايش وزن کافي پيدا نمي کند .بنابراين سعي کنيد تا به دفعات بيشتري او را تغذيه کنيد زيرا اين عمل موجب افزايش توليد شير مي گردد . مطمئن شويد که وضعيت کودک در هنگام شير خوردن مناسب بوده و دسترسي خوبي به پستان دارد .اما اگر اين کارها مؤثر واقع نشد و کودک آشکارا گرسنه بود ، نياز به غذاي اضافي به وجود مي آيد .بين 4 تا 5 ماهگي ، غذاهاي نيمه جامد را مي توان برايش شروع کرد ، اما قبل از اين سن ، مقداري شير ديگر بايد داده شود .
بايستي تلاش نمود تا حتي الامکان از بطري استفاده نکرد و با قاشق يا فنجان به او شير داد .
عقايد مختلفي در مورد غذاهاي مخصوصي که توليد شير را افزايش مي دهند ، وجود دارد .دليلي وجود ندارد که اين غذاها بتوانند شير را افزايش دهند مگر از طريق اعمال اثر رواني .آنچه که مهم مي باشد ، خواسته ي مادر براي شيردهي به نوزاد و عدم ايجاد اضطراب در مورد آن است . مادر بايستي در طي روز استراحت داشته و خودش را خسته و عصبي نکند .رژيم غذايي او بايستي مقوي و حاوي سبزيجات و ميوه بوده و همچنين مايع کافي بنوشد .
قرص هاي خوراکي که ممکن است براي ضد حاملگي استفاده شود ، گاهي با توليد شير تداخل پيدا مي کنند .بهتر است که با پزشک در مورد روش ضد بارداري در دوره ي شيردهي مشورت گردد .

مادران کارمند

قوانين براي مرخصي زايمان در همه ي دولت ها و تشکيلات اقتصادي وجود دارد قوانين در چند سال اخير تغيير کرده و طبق آن ، به زنان کارمند يا کارگر ، 4 ماه مرخصي زايمان داده مي شود که در کشورهاي مختلف با کمي تغيير اجرا مي شود :بعضي 6 هفته قبل و 6 هفته بعد از زايمان ، و عده اي از مرخصي قبل از زايمان کاسته و مرخصي بعد از زايمان را افزايش مي دهند . اگر مادر بتواند بدون لطمه زدن به شغل خود مرخصي بيشتري داشته باشد بايستي او را تشويق به اين کار نمود .
متأسفانه ، قوانين مرخصي زايمان در صنايع اقتصادي و مناطق کوچک به خوبي اجرا نمي شود .
هنگامي که مادر سرکار نمي رود بايستي نوزاد خود را در هر زمان لازم چه شب و چه روز ، شير بدهد .پس از اتمام مرخصي بايد نوزادش را قبل از رفتن به سر کار شير داده اگر کودک گرسنه نباشد ، بايستي شير خود را دوشيده و براي طفل بگذارد تا در غيابش ، فرد ديگري آن را به او بدهد .شير مادر احتياجي به گرم کردن يا جوشاندن ندارد .در عوض بايستي در مکان سرد و ترجيحاً در يخچال نگهداري شود . فردي که مسئوليت دادن شير مادر را به بچه در غياب مادر دارد ، بايستي شير را قبل از خوراندن به بچه از يخچال بيرون آورد تا سرد نباشد .

چگونه شير را بدوشيم ؟

يک ليوان را تميز بشوييد .آن را با آب جوش آب کشيده يا ترجيحاً 2 تا 3 دقيقه در آب جوش قرار دهيد تا ميکروب هاي آن از بين بروند .دستهاي خود را نيز تميز بشوييد ، پستان را بيرون آورده و با دست نگه داريد .انگشت شست را روي هاله ي پستان در قسمت بالاي آن و انگشت اشاره را در قسمت پايين هاله پستان قرار دهيد . هاله دور نوک پستان را با انگشت اشاره و شست بفشاريد .به فشردن و شل ساختن ادامه دهيد .شير شروع به تراوش نموده و جريان خواهد يافت .هاله ي پستان را از همه جهات بفشاريد تا مطمئن شويد که شير از همه نقاط پستاني دوشيده مي شود .هيچ گاه نوک پستان را فشار ندهيد بلکه هاله پستان را بفشاريد .

آيا شيردهي موجب بد شدن هيکل خواهد شد ؟

اين عقيده که شيردهي موجب از ريخت افتادن بدن مي شود ، پايه و اساسي ندارد تنها چيزي که شما بايد انجام دهيد ،پوشيدن سينه بند مناسب است . بزرگ شدن اصلي پستان در زمان حاملگي رخ مي دهد و به اين که شير بدهيد يا ندهيد وابسته نمي باشد عقيده ديگري که مي گويد شيردهي موجب چاق شدن مي شود نيز صحيح نيست .به عبارت ديگر ، چربي ذخيره شده در زمان حاملگي به منظور ذخيره انرژي جهت شيردهي بوده و به تدريج با شيردهي کاهش مي يابد مگر اين که غذاهاي چاق کننده بيشتري مثل شيريني ها ، غذاهاي سرخ کرده ، کره و خامه مصرف گردد .

نوک پستان مسطح يا تو رفته

با توجه دقيق به نوک پستان ها در زمان حاملگي ، اين مشکل به حداقل خواهد رسيد نوک پستان مسطح را مي توان در ماه آخر حاملگي با کشيدن ملايم انگشتان روي هاله پستان از قاعده نوک پستان به خارج ،به طور مکرر و منظم در همه جهات ، تصحيح کرد .نوک پستان تو رفته مشکل بزرگتري را ايجاد مي کند و مکيدن نوزاد از آن مشکل خواهد بود .پوششهاي نوک پستاني در اين صورت مي توانند به کار برده شوند تا مکيدن بچه بهتر صورت گيرد . مشکل پستان تو رفته شيوع چنداني ندارد .

احتقان پستان

اين مورد ممکن است روز سوم يا چهارم ،هنگامي که شير بيشتري توليد مي شود ، به وجود مي آيد .شير اضافي بايستي به وسيله ي دوشيدن ، تخليه گردد .نوک پستان نبايستي فشرده شود زيرا باعث درد خواهد گرديد .يک سينه بند مناسب بايد پوشيده شود .پستان در اين حالت ، محتقن و دردناک بوده و کودک به علت سفت بودن پستان ، به خوبي قادر به مکيدن شير نخواهد بود .اين امر به خاطر اين است که به طور طبيعي ، نوزاد هنگام مکيدن شير نوک پستان را در انتهاي دهان خود مي گذارد و در حقيقت هاله پستان را مي مکد ولي در اين وضعيت ،به علت سفت بودن پستان ،هاله و نوک آن به خوبي در دهان کودک قرار نمي گيرد .احتقان پستان مي تواند همچنين منجر به آبسه پستان گردد مگر اين که شير اضافي به موقع تخليه شود .به کودک اجازه دهيد تا آنجا که ممکن است شير بمکد ،اگر کودک نتواند شير کافي را بمکد ، بايستي خود ، شير را بدوشيد .دوشيدن با دست بهترين روش بوده ولي مي توان از شير دوش نيز استفاده کرد .گذاشتن پارچه ي گرم و يا حمام داغ به بهبود وضعيت کمک مي کند .پس از دوشيدن مقداري شير ،بايستي کودک را روي پستان گذاشت .تا وقتي که وضعيت پستان مطلوب نگرديده ، دوشيدن شير را ادامه دهيد .
شير دوش ها ممکن است موجب ورم نوک پستان و حتي عفونت محل گردند . در واقع باز هم تأکيد مي شود که دوشيدن با دست ، بهترين روش است .در شيردهي مناسب نوزاد بندرت مشکلي با احتقان پستان به وجود مي آيد . پوشيدن سينه بند مناسب نيز از احتقان موضعي جلوگيري مي کند .

زخم نوک پستان

شايع ترين علت زخم نوک پستان اين است که نوزاد شير را در وضعيت نامناسبي مي مکد .بايستي اندازه ي کافي از هاله پستان در دهان کودک قرار بگيرد و تنها منحصر به نوک پستان نباشد .
از به کار بردن صابون براي نوک پستان خودداري کرده و با آب معمولي روزي يک يا دو بار آن را تميز کنيد .پستان را از دهان نوزاد بيرون نکشيد صبر کنيد تا مکيدن نوزاد تمام شده و آن را رها نمايد و يا انگشت کوچک خود را در گوشه ي دهان طفل قرار دهيد تا پستان را رها نمايد .اگر درد ادامه پيدا کرد بايستي با دوشيدن شير ، و يا به وسيله ي شير دوش ، شير پستان را خارج کنيد و آن را به بچه بدهيد .

شقاق (شکاف )نوک پستان

اگر طفل به مکيدن خود در وضعيت بدي ادامه بدهد ، ممکن است موجب آسيب پوست نوک پستان گرديده و سپس يک شکاف يا ترک روي آن به وجود آيد . اين امر مي تواند منجر به عفونت محل گردد .پستان را در برابر نور آفتاب و هواي آزاد تا مي توانيد قرار دهيد .همچنين مي توانيد پس از شيردهي ، قطره اي از شير خود را روي قسمت ضايعه ديده بچکانيد .اين عمل به ترميم پوست کمک خواهد کرد .چند قطره از آب پرتقال يا آبليمو نيز مؤثر مي باشد .مي توانيد از کرم محافظ و يا روغن خوراکي يا خامه نيز استفاده کنيد .اگر نوک پستان هنگام شيردهي خيلي دردناک بود ، بايستي شير را دوشيد و با يک قاشق يا فنجان و يا به وسيله ي بطري استريل تا زماني که نوک پستان بهبود يابد ،به نوزاد داد.هيچ دليلي براي توقف شيردهي وجود ندارد.

تراوش پستان

هنگامي که نوزاد از يک پستان شير مي مکد ، از پستان ديگر هم شير بيرون مي آيد اين امر مي تواند به وسيله ي گرفتن نوک پستان با دست يا دستمال متوقف شود .پديده ي تراوش به تدريج کاهش خواهد يافت .

جايگزين هاي شير مادر

اگر چه شکي نيست که شير مادر بهترين غذاي کودک مي باشد ، هميشه به خاطر دليلي خاص ،عده اي از مادران قادر نخواهند بود که به طور کافي ، کودکان را با شير خود تغذيه نمايند و به ناچار شير ديگري را به وسيله ي بطري يا فنجان به بچه مي دهند .معمولاً بچه 4 تا 5 ماهه را مي توان به وسيله ي فنجان شير داد ولي کودکان کم سن تر را خير .
هر وقت که امکان داشت ،بايستي فنجان را جايگزين بطري نمود ، زيرا تميز نمودن آن آسان تر است .استفاده از قاشق روش ديگري است که مشکل تر مي باشد .به هر حال اگر مجبور به استفاده از بطري هستيد ، بايستي در مورد بهداشت بطري بسيار دقيق باشيد .

تميز کردن و جوشاندن بطري

بطري و پستانک آن بايستي با مواد پاک کننده به وسيله ي برس بطري (بطري شوي )کاملاً تميز شوند .براي پاک نمودن بقاياي شير روي پستانک ، مي توان از نمک استفاده کرد .پس از شستن ، بطري و پستانک و ساير اجزاي بطري را در يک قابلمه پر آب قرار داده و سپس براي ده دقيقه آن را بجوشانيد .بهتر است که ظرف مخصوص جوشاندن بطري داشته باشيم ؛ پس از جوشاندن و سرد کردن ، آب آن را بايد خالي کرد و در قابلمه را بست . بهتر است که 3 يا 4 بطري داشته باشيم بنابراين قبل از هر بار شيردهي منتظر جوشاندن بطري نمي شويم .
بطري ها مي توانند به وسيله ي قرار دادن آن ها در محلول هيپوکلريت سديم ( وايتکس )يا محلول هاي سفيد کننده که اغلب در دسترس مي باشد ، استريل شوند .يک قاشق غذاخوري از آن به يک ليتر آب اضافه شده و بطري ها در محلول به دست آمده 3 يا 4 ساعت قرار داده مي شوند .بايستي توجه کرد که بعد از اين کار بايستي به دقت و با آب فراوان آن ها را بشوييد .محلول جديد هر بار بايستي ساخته شود .محلول لوگل يده ، 5 قطره در يک ليتر آب ، مي تواند همچنين براي استريل کردن بطري ها استفاده شود .از آنجايي که فنجان يا ليوان راحت تر تميز مي شود ، بايستي کودک را هر چه زودتر ، تشويق به خوردن با آن نمود .
بسياري مادران ، شير دادن با بطري را به خاطر اطمينان خودشان ادامه مي دهند نه اين که بچه نمي تواند از فنجان شير بخورد .
بايستي به خاطر آورد که تغذيه با بطري بسيار وقت گير و نيازمند تدارکات کافي جهت استريل نمودن بطري هاست و البته قيمت شير خشک هم در اينجا مطرح مي باشد .گاهي مادران نوع شير خشک را عوض کرده، زيرا اعتقاد دارند که شير خشک خاص قبلي براي کودکشان مناسب نبوده است .آن ها با دوستان و همسايگان مشورت کرده و بيشتر گيج مي شوند .با در نظر گرفتن همه ي موارد باز هم به اين نتيجه مي رسيم که شير مادر ساده ترين و بهترين روش تغذيه ي کودک مي باشد .

سوراخ پستانک بطري

اغلب پستانک هاي بطري سوراخي دارند ولي ممکن است اين سوراخ خيلي کوچک باشد.در اين صورت ، مي توان آن را بزرگ تر کرد :سوزن را حرارت داده تا قرمز شود و با گيره آن را گرفته ، سوراخ پستانک را گشاد نماييد .هنگامي که بطري واژگون مي شود ، از يک سوراخ مناسب قطره قطره شير مي چکد و هنگامي که طفل آن را مي مکد جريان مي يابد .

کدام شير و چقدر ؟

مي توان از شير تازه ي گاو يا پاستوريزه يا شير خشک بنا به تأمين رضايت يا در دسترس بودن آن استفاده نمود .شيرتازه بايستي هميشه جوشانده شود. حتي شير پاستوريزه نيز براي کودک احتياج به جوشاندن دارد .يک قاشق غذاخوري شکر به هر 75 تا 100 ميلي ليتر شير اضافه مي شود .شکر بايستي تا حد امکان تميز باشد ، و گرنه منجر به عفونت در بدن طفل مي گردد .شير بايستي قبل از ريختن در بطري ، صاف شده و گرنه خامه ي آن سوراخ پستانک را مسدود مي نمايد .

آيا شير بايستي رقيق شود ؟

همان طور که قبلاً اشاره شد ، شير گاو از بسياري جهات با شير انسان تفاوت دارد . در اولين 6 يا 8 هفته ي زندگي شير گاو بايستي رقيق شود .به طوري که يک پيمانه آب به سه پيمانه شير اضافه شود و شکر را نيز مثل دستور بالا افزود .پس از اين مدت ، رقيق کردنش شير لازم نبوده و کودک را مي توان با شير رقيق نشده و شکر افزوده شده تغذيه نمود .

شير خشک

انواع شير خشک در بازار وجود دارد و مي توان هر کدام از آن ها را انتخاب کرد .از آنجايي که ترکيب شير گاو با شير انسان تفاوت دارد ، کارخانه ها آن را به گونه اي تعديل مي کنند که مشابه شير انسان باشد .اين امر نيز دال بر اين است که شير مادر بهترين تغذيه براي کودک بوده و رقيبي ندارد . پس چرا کودک را از شير مادر محروم کنيم ؟ قرباني روش هاي تبليغاتي شرکتهاي سازنده شير نشويد !
هنگام تهيه شير خشک به خاطر داشته باشيد که هر پيمانه ي شير خشک تا سطح دهانه ي آن پر بوده و بيشتر از اين مقدار نگردد .معمولاً 30 ميلي ليتر آب براي هر پيمانه شير خشک نياز مي باشد .
مهم است که آب مصرفي براي تهيه شير خشک قبلاً جوشيده باشد .قاشقي که براي هم زدن شير به کار مي رود نيز بايستي قبلاً با قطعات بطري در آب جوش قرار گرفته باشد .
انواع شير خشک را مي توان در يک بطري مخلوط نمود و به کودک داد .قبل از هر بار درست کردن شير ، دستها را خوب بشوييد .
گاهي لازم است که از خانه بيرون رفته و کودک را با فرد ديگري در خانه تنها بگذاريد پس تغذيه اش چه مي شود ؟ يک بطري شير مي توان آماده کرد و آن را در يخچال گذاشت و کمي قبل از شير دادن به بچه ، بطري را چند دقيقه در آب گرم قرار داد .
قبل از دادن آن شير ،چند قطره روي دست خود ريخته تا مطمئن شويد زياد گرم نمي باشد بسياري از کودکان شير سرد را به راحتي مي خورند . اگر امکانات يخچال يا جاي سرد وجود نداشته باشد ، مي توان شير آمده شده را در هواي آزاد ، يک تا دو ساعت در تابستان و کمي بيشتر ، در زمستان نگهداري کرد . بايستي به خاطر داشته باشيد که ميکروب ها در شير ، بسيار سريع رشد مي کنند ، مخصوصاً در هواي گرم .در صورتي که احتمال رشد ميکروب ها وجود داشته باشد بهتر است که روش تهيه ي شير خشک را به نگهدارنده ي کودک آموزش داده تا به موقع براي کودک آماده سازد .

اشکالات جزيي در تغذيه با بطري

کودک ممکن است با اينکه با قدرت مي مکد ولي گريه را سر بدهد .دليل آن ممکن است انسداد سوراخ پستانک باشد .در اين صورت پستانک آن بايستي تعويض گشته و يا تميز شود .
گاهي در بطري خلاء ايجاد شده و پستانک به داخل بطري کشيده مي شود . پستانک را از کناره هاي آن کمي بکشيد .اين امر باعث مي شود هوا به داخل شيشه رفته و شير پس از مکيدن ، دوباره جريان نيابد .در صورتي که کودک گريه نموده و پستانک شيشه را از دهانش بيرون کند ، احتمال سرد يا گرم بودن بيش از حد وجود دارد ؛ و يا ممکن است سوراخ پستانک خيلي بزرگ يا کوچک باشد .
کودکاني که با بطري تغذيه مي شوند به علت اين که هواي بيشتري را مي بلعند ،احتياج به آروغ زدن در اواسط تغذيه يا پس از اتمام آن خواهند داشت .
برخي کودکان سريعاً آروغ زده و عده اي ديگر به مقداري زمان احتياج دارند . مي توان کودک را چند دقيقه در بستر خواباند و سپس او را بلند کرد .تغيير و ضعيت از حالت خوابيده به حالت قائم اغلب موجب آروغ زدن طفل خواهد
شد.
وضعيت گرفتن بطري هنگامي که در دهان کودک مي باشد بسيار مهم است . پستانک بطري نبايستي هميشه پر بوده و آن قدر مايل قرار نگيرد که همراه شير ، هواي زيادي وارد دهان کودک شود .

ميزان شير

نياز کودک به شير چه اندازه است ؟ هر کودک با ديگري تفاوت داشته و ميزان شير ممکن است به طور قابل توجهي متغير باشد اما در ذيل اطلاعات مفيدي آورده شده است :

راهنماي تعداد وعده تغذيه اي و ميزان شير در هر وعده

سن = (1 ـ 0 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 8 ـ 6 ) سن ( 2 ـ 0 ) ميزان شير در هر وعده = ( 75 ـ 50 ميلي ليتر )
سن = ( 3 ـ 1 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 6 ـ 5 ) سن ( 2 ماه ـ 2 هفته ) ميزان شير در هر وعده ( 125 ـ 100 ميلي ليتر )
سن =( 6 ـ 3 ) تعداد دفعات شير دادن = ( 5 ـ 4 ) سن ( 3 ـ 2 ) ميزان شير در هر وعده = ( 150 ـ 125 ميلي ليتر )
سن = ( 12 ـ 6 ) تعداد دفعات شير دادن ( 4 ـ 3 ) سن ( 5 ـ 3 ) ميزان شير در هر وعده = ( 175 ـ 150 ميلي ليتر )
سن = ( ـ ) تعداد دفعات شير دادن = ( ـ ) سن ( 12 ـ 5 ) ميزان شير در هر وعده = ( 225 ـ 175 ميلي ليتر )
هنگامي که کودک شير در نظر گرفته شده را تمام مي کند و هنوز به نظر مي رسد که گرسنه است ، 15 تا 30 ميلي ليتر شير اضافي بايد به او داد . حداکثر ميزان نياز کودک در هر وعده 225 ميلي ليتر مي باشد .

بطري شير ،رابط بين کودک و مادر

شير دادن با بطري هم مي تواند پيوندي بين مادر و کودک برقرار کند .مادر مي تواند کودک را بغل نموده و قرار دادن او ،چسبيده به مادر مي تواند رضايت و احساس مشابه حالت شيردهي از پستان مادر را ايجاد کند .مشکل هنگامي بروز مي کند که مادر فکر مي کند چون شير خود را نمي دهد ، شيردهي با بطري را فرد ديگر مي تواند به خوبي انجام دهد .
در بسياري از خانواده ها ، شيردهي با بطري را فرد ديگري انجام مي دهد . اين عمل احساس نزديک بودن به مادر را در بچه سرکوب مي کند .برخي مادران ، شيشه شير را به يک بالش يا گوشه ي گهواره تکيه مي دهند .
اين امر نه تنها باعث سرکوب احساس نزديکي با مادر مي شود بلکه ممکن است بطري به پايين افتاده و يا در صورت قرار گرفتن در وضعيت نامناسب ، هواي زيادي توسط کودک بلعيده شود .
بهترين کار ، بغل گرفتن کودک هنگام تغذيه مي باشد .

شير دهي در زمان خواب کودک

برخي مادران به کودک خود در زماني که خواب است ،با بطري شير مي دهند زيرا در زمان بيداري به اندازه ي کافي شير نخورده است و يا مادر نمي خواهد که وقتي مي خوابد به علت گرسنگي بچه از خواب بيدار شود بنابراين با اين عمل اطمينان از سير بودن کودک حاصل مي کند .
اين امر بايستي در صورتي که کودک به علت دندان درآوردن يا بيماري بي قرار و ناآرام بوده و نمي توان به خوبي او را تغذيه نمود ، فقط به طور موقتي انجام گردد ،در غير اين صورت اين عمل نه تنها باعث ايجاد اخلاق بد مي گردد ، بلکه ممکن است منجر به پوسيدگي دندان به علت باقي ماندن شير در بين دندان ها گردد .

متوقف کردن تغذيه با بطري

گاهي ممکن است کودکان 2 يا 3 ساله اي را ببينيد که هنوز با شيشه ، شير مي خورند و مادران با فرهنگ پايين دايم در جدال براي ترک اين رفتار هستند . زمان بازداشتن کودک از تغذيه با بطري ، بين 6 تا 9 ماهگي است .اگر تا 6 ماه به کودک ، شير خود را بدهيد مشکل بطري به وجود نمي آيد ،زيرا در صورت نياز به شير اضافي مي توان با فنجان کودک را تغذيه نمود .اما اگر به دلايلي قادر به دادن شير خود نباشيد ، بالاجبار شيردهي با بطري شروع خواهد شد .
از 6 ماهگي به بعد ،کودک به راحتي مي تواند با فنجان شير بخورد . او را تشويق نماييد تا چنين کاري بکند .در اين سن ، او ياد مي گيرد که فنجان يا استکان را با دست نگه داشته و به طرف دهانش ببرد .براي ياد گرفتن مي توان مقداري آب يا آب ميوه را در استکان ريخته واجازه داد که يک يا دو جرعه بنوشد . به تدريج مقدار آن را افزايش دهيد .او در ابتدا ممکن است تف کرده و از دهانش بيرون بريزد ولي به زودي ياد خواهد گرفت تا از فنجان يا استکان ، مايعات را بنوشد .مادران مي ترسند که کودک شير کمتري با فنجان خورده و در حقيقت تغذيه اش مختل گردد .
بايستي توجه داشته باشيد که در اين سن (بالاي 6 ماه )از خوراک شير او کم شده ، به خوراک مواد جامدش افزوده مي گردد .البته بسياري کودکان به راحتي مايعات و آب ميوه را از فنجان مي نوشند ولي شير را فقط از بطري مي خورند زيرا يک وابستگي بين شير و بطري براي آن ها وجود دارد . به هر حال اگر قادر نبوديد که در زمان موعد ، کودک را از بطري جدا کنيد ، به شدت با اين موضوع برخورد نکنيد .کودک ، شيشه اش را دوشت داشته و براي او مثل يک اسباب بازي جالب مي باشد .به تدريج ، دادن غذاهايي مانند فرني يا به طور کلي غذاهاي نيمه جامد را بيشتر و بيشتر نماييد .
يک فنجان يا استکان تازه مخصوص بخودش تهيه کنيد .در صورتي که کودکتان لجوج است ، عصباني نشويد ، زيرا همان طور که بزرگ ترها از بطري شير نمي نوشند ،کودکان هم به تدريج اين عادت را ترک مي کنند .
شکستن بطري ها جلوي چشم کودک ،مشکل را حل خواهد کرد .او مي داند که شما پرمايه بوده و مطمئن است که در صورت لجبازي ، يکي ديگر تهيه خواهيد کرد .از همه ي اين آرزوها پرهيز نموده ،کوشش کنيد که هرگز از ابتدا از بطري استفاده نکنيد ،در اين صورت مشکلات بسياري را حل کرده ايد .
منبع:کتاب شما و فرزندانتان
/خ