آتش به اختیار در چه شرایط فرهنگی؟

رویکرد رهبر انقلاب همواره در دولت های مختلف، سعی بر حمایت از دولت ها و افزایش توان آن ها در حل مشکلات کشور بوده است. حتی در شرایطی که کمتر کسی احتمال حمایت رهبری از دولت ها را می داد باز هم رهبری برای حفظ نظام و پیشرفت آن از حمایت دولت های مختلف دست بر نمی داشتند. بهترین نمونه که بیانگر بیشترین میزان از وفق و مدارا توسط ایشان دارد توافق هسته ای و اجرای برجام است که رهبری در تمام مراحل آن از دولت حمایت نمودند. اما در عرصه فرهنگ شاهد آن بوده ایم که با گذشت زمان و عدم تغییر در رویکردهای فرهنگی دولت، رهبری هشدار ها و گلایه های خود را از متولیان جدی تر مطرح کرده اند. آخرین هشدار و گلایه مقام معظم رهبری در دیدار چهارشنبه شب دانشجویان با معظم له مطرح گردید. در این دیدار مقام معظم رهبری بیان فرمودند: «گاهی اوقات احساس می‌شود دستگاه‌های مرکزی فکری و فرهنگی و سیاسی دچار اختلالند و تعطیلند». در کنار تمام انتقادات رهبری از دستگاه های فرهنگی کشور، این اولین بار است که از واژه اختلال و تعطیل استفاده می گردد. این بیان نشان از عدم تاثیر پذیری مسئولان فرهنگی از هشدار های صورت گرفته دارد که این دستگاه عظیم را به حالت تعطیلی کشانده است. البته در این بیان مقام معظم رهبری تنها وزارت ارشاد مورد انتقاد نمی گیرد و دستگاه های مرکزی فکری و فرهنگی مورد نظر می باشند اما با ارائه مثالی، مراد خود از دستگاه تعطیل فرهنگی که متولی فرهنگ کشور است را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی می نمایند.
عدم تشخیص و ارج نهادن به معضلات و اولویت های اصلی کشور اشکال اساسی این وزارتخانه عریض و طویل می باشد. اشکالی که در بیان مقام معظم رهبری و ذکر مثال توسط ایشان مشاهده می گردد.

توجه به میزان بودجه و حجم امکانات موجود در وزارت ارشاد، تاثیر کمبود بودجه و امکانات را بر ناتوانی و اخلال این دستگاه عظیم بسیار کمرنگ می نمایاند. آنچه مسلم است مدیریت سوء و عدم برنامه ریزی و صرف هزینه صحیح، برای اجرا و حمایت از فعالیت های فرهنگی سودمند و ضروری برای حفظ ارزش ها و باورهای اجتماعی می باشد. عدم تشخیص و ارج نهادن به معضلات و اولویت های اصلی کشور اشکال اساسی این وزارتخانه عریض و طویل می باشد. اشکالی که در بیان مقام معظم رهبری و ذکر مثال توسط ایشان مشاهده می گردد:
«اینکه در وضعیتی که ما این‌همه مسائل مهم فرهنگی در کشور داریم، حالا فرض کنیم فلان آهنگ قبل افطار پخش بشود یا نشود، این می‌شود مسئله‌ی اصلی، نامه‌نگاری می‌کنند؛ این پیداست این دستگاه اختلال پیدا کرده؛ مسئله‌ی اصلی را از فرعی تشخیص نمی‌دهند»
توجه نکردن به اولویت ها و وظایف، این نهاد را در رسیدن به برخی اهداف ناتوان می گذارد و اختلال بر مجموعه وزارت ارشاد حاکم می گردد و در صورتی که خروجی حاصل از فعالیت این وزارتخانه مفید نباشد این وزارتخانه، تعطیل تلقی خواهد شد. تعطیلی این وزراتخانه هم نتایج اسف باری از جمله باز شدن راه نفوذ فرهنگی و بی پناه ماندن جوانان و قشرهای مختلف جامعه در برابر تهاجم فرهنگی دشمن خواهد بود.

هشدارهای صورت گرفته از ابتدای دولت یازدهم تا کنون

در ماه‌های ابتدایی آغاز به کار دولت از طرف مقام معظم رهبری در تاریخ 19 آذرماه 92 داده شد:
«فرهنگ هویت یک ملت است. ارزشهای فرهنگی روح و معنای حقیقی یک ملت است. همه چیز مترتب بر فرهنگ است. در مقابل فرهنگ مهاجم، بدترین کار، انفعال است؛ زشت‌ترین کار، انفعال است؛ خسارت‌بارترین کار، انفعال است. فرهنگ مهاجم نباید ما را منفعل بکند؛ حداکثر این است که بگوییم خیلی خب، ما در مقابل این نمیتوانیم یک حرکتی انجام بدهیم، اما منفعل هم نمیشویم. منفعل شدن و پذیرفتن تهاجم دشمن، خطایی است که بایستی از آن پرهیز کرد.»[1]

دومین هشدار فرهنگی مقام معظم رهبری در انتهای سال اول عملکرد دولت بود:
«یک مسئله هم مسئله ی فرهنگ است؛ که آقایان هم حالا معلوم شد که نگرانی دارید، بنده هم نگرانم. مسئله ی فرهنگ، مسئله ی مهمی است. اساس این ایستادگی، این حرکت و در نهایت انشاءالله پیروزی، بر حفظ فرهنگ اسلامی و انقلابی است و تقویت جناح فرهنگی مؤمن، تقویت این نهال هایی که روییده است در عرصه ی فرهنگ؛ بحمدالله جوانهای مؤمنِ خوبی داریم در عرصه ی فرهنگ و هنر؛ فعالیت کردند، کار کردند؛ حالا بعضی جوانند، بعضی دورهی جوانی را هم گذرانده اند؛ ما عامل فرهنگی کم نداریم. ما حتماً در مسئله ی فرهنگ[باید توجه کنیم]، دولت محترم هم باید توجه کند، دیگران هم توجه کنند. بنده هم در این نگرانی با شما سهیم هستم و امیدوارم که مسئولین فرهنگی توجه داشته باشند که چه میکنند. با مسئله فرهنگی شوخی نمی شود کرد، بی ملاحظگی نمی شود کرد؛ اگر چنانچه یک رخنه ی فرهنگی به وجود آمد، مثل رخنه های اقتصادی نیست که بشود [آن را] جمع کرد، پول جمع کرد یا سبد کالا داد یا یارانه ی نقدی داد؛ اینجوری نیست، به این آسانی دیگر قابل ترمیم نخواهد بود، مشکلات زیادی دارد.»[2]

هشدار سوم در دیدار نوروزی با مردم در مشهد مطرح می گردد:
« آزادی غیر از ولنگاری است؛ آزادی غیر از رهاسازی همه‌ی ضابطه‌ها است. آزادی ــ که نعمت بزرگ الهی است ــ خودش دارای ضابطه است؛ بدون ضابطه، آزادی معنی ندارد. اگر چنانچه کسانی هستند در کشور که برای تیشه به ریشه‌ی ایمان جوانان زدن دارند تلاش می کنند، نمی شود این را تماشا کرد به‌ عنوان اینکه این آزادی است. همچنان که اگر هروئین و بقیّه‌ی موادّ مسموم‌کننده‌ی بدن و بدبخت‌کننده‌ی خانواده‌ها را کسی بخواهد بین این ‌و آن توزیع کند، نمی شود بی‌تفاوت نشست. اینکه ببینیم کسانی با استفاده‌ی از هنر، با استفاده‌ی از بیان، با استفاده‌ی از ابزارهای گوناگون، با استفاده‌ی از پول، راه مردم را بزنند، ایمان مردم را مورد تهاجم قرار بدهند، در فرهنگ اسلامی و انقلابی مردم رخنه ایجاد کنند، ما بنشینیم تماشا کنیم و بگوییم که آزادی است، این جور آزادی در هیچ جای دنیا نیست!»[3]

رهبر انقلاب اسلامی در تاریخ 23 تیرماه 1393، پس از بیان نکاتی اخلاقی، به موضوع فرهنگ و دغدغه‌های فرهنگی اشاره کردند و با تأکید بر این‌که خطاها و اشتباهات فرهنگی به‌راحتی قابل جبران نیست، گفتند: «ضروری است در عرصه‌ی فرهنگی، سیاست‌های نظام به‌درستی درک و اِعمال شود. هرگونه تغییر مسیر فرهنگ از چهارچوب نظام اسلامی، موجب برهم‌خوردن انتظام فکری و هویت واقعی جامعه خواهد شد.»[4]

عدم توجه به هشدارهای قبلی و گشوده شدن راه ورود دشمن، مقام معظم رهبری را بر آن می دارد تا مفهوم نفوذ را مطرح نمایند:
« انقلاب را درست باید [شناخت]. اگر در زمینه ی کارهای فرهنگی در این مورد، کاستی ای وجود دارد، حتماً باید برطرف بشود؛ نگاه کنید ببینید. یکی از راههای ورود و نفوذ ایجاد خلل در باورها است؛ باور انقلابی، باور دینی. در معرفت های انقلابی و دینی اختلال ایجاد میکنند؛ رخنه کردن در اینها است. و از همهی طرق هم استفاده می کنند و آدم های گوناگونی هم دارند؛ استاد دانشگاه هم دارند، فعّال دانشجویی هم دارند، نخبه ی فکری و علمی هم دارند؛ همه جور آدمی برای ایجاد این رخنه ها هستند.»[5]


مقام معظم رهبری برای اعتلای فرهنگی کشور اقدامی حمایتی و همزمان سلبی از دستگاه های فرهنگی مطالبه می کنند:
«این مجموعه‌های خودجوش مردمی که کار فرهنگی میکنند -که الان در سرتاسر کشور هزاران مجموعه‌ی خودجوش مردمی هست که دارند خودشان کار میکنند، خودشان فکر میکنند، خودشان تلاش میکنند و کار فرهنگی میکنند- روزبه‌روز باید توسعه پیدا کنند؛ دستگاه‌های دولتی باید به اینها کمک کنند. دستگاه‌های دولتی، آنهایی که مربوط به فرهنگند، به جای اینکه آغوش خود را به روی کسانی که نه اسلام را قبول دارند، نه انقلاب را، نه نظام اسلامی را، نه ارزشهای اسلامی را [باز کنند]، آغوش خود را به روی بچّه‌مسلمانها، به روی جوانهای مؤمن، به روی بچّه‌های انقلابی، به روی بچّه‌های حزب‌اللّهی باز کنند.»[6]

مفهوم مکمل نفوذ، ولنگاری می باشد که در تاریخ 16 خرداد 1393 مطرح می گردد:
«در مسئله‌ی فرهنگ، بنده احساس یک ولنگاری میکنم؛ در دستگاه‌های فرهنگی -اعم از دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی- یک نوع ولنگاری و بی‌اهتمامی در امر فرهنگ وجود دارد؛ چه در تولیدِ کالایِ فرهنگیِ مفید که کوتاهی میکنیم، چه در جلوگیری از تولید کالای فرهنگی مضر که کوتاهی میکنیم.»[7]

تفکیک ضعف در عملکرد فرهنگی کشور، هشدار بعدی مقام معظم رهبری است:
«ما در زمینه‌ی فرهنگ، هم در مورد آفند ضعیف عمل می کنیم، هم در مورد پدافند ضعیف عمل می کنیم؛ به نظر من بایست در این زمینه‌ها کار کرد. فرهنگ با جوهر دین، با جوهر انقلاب، اساس کارهای ما است که بایستی واقعاً به آن بپردازیم. محصولات فرهنگی، کتاب، سینما، تئاتر، شعر، مطبوعات و نیز شخصیّت‌های فرهنگی؛ فرض کنید که یک شخصیّت فرهنگی هست که همه‌ی عمر خودش را در راه انقلاب گذاشته، یک شخصیّت فرهنگی هم هست که هر وقت توانسته به انقلاب نیش زده؛ شما رفتارتان با این دو نفر چه‌جور است؟ شما که مسئول دولتی هستید یا مسئول فرهنگی هستید یا مسئول وزارت مثلاً ارشاد هستید یا وزارت علوم هستید یا سازمان تبلیغات اسلامی هستید - فقط مخصوص کارهای دولتی نیست، دیگران هم همین‌جور هستند - یا صداوسیما، رفتار شما و برخورد شما با این دو آدم چه‌جور است؟»[8]

عمل نکردن به هشدار های قبلی، مطالبه عملی رهبری را در پی می آورد:
«ما را به جنگ نظامی متوجّه میکنند تا از این جنگ غفلت کنیم؛ جنگ واقعی جنگ فرهنگی است. این‌‌‌‌‌همه تلویزیون‌های گوناگون و شبکه‌های مختلف اینترنتی مشغول کارند برای اینکه دل و ذهن جوان ما را از دین و مقدّسات و عفّت و حیا و مانند اینها دور کنند؛ دارند جدّی تلاش میکنند، پولها خرج میکنند برای این کار! جنگ واقعی این است. مسئولین باید حواسشان باشد. بنده به رئیس‌جمهور محترم گفتم به مدیرانتان تذکّر بدهید تا مدیریّت همراه با شفّافیّت انجام بدهند، مدیریّت همراه با نظارت انجام بدهند. مدیر باید نظارت کند، باید کار را دنبال بکند. به صرف اینکه ما گفتیم فلان کار بشود، طرف مقابل هم گفت چشم، که کار تحقّق پیدا نمیکند. کار بایستی در میدان و روی زمین مشخّص بشود که انجام شد؛ اینها آن چیزهایی است که مورد نیاز ما است و بایستی به آن توجّه کرد.»[9]

ناتوانی و اخلال در انجام وظایف دستگاه های متولی کشور وظیفه را از دوش فعالان فرهنگی بر نمی دارد. در این زمینه مقام معظم رهبری مفهوم آتش به اختیار را برای روحیه دهی به حرکت های خودجوش فرهنگی مطرح می کنند:
«من به همه‌ی آن هسته‌های فکری و عملیِ جهادی، فکری، فرهنگی در سرتاسر کشور مرتّباً میگویم: هرکدام کار کنید؛ مستقل و به‌قول میدان جنگ، آتش‌به‌اختیار. البتّه در جنگ، قرارگاه مرکزی وجود دارد که دستور میدهد، امّا اگرچنانچه رابطه‌ی قرارگاه ‌قطع شد یا قرارگاه عیبی پیدا کرد، اینجا فرمانده دستورِ آتش‌به‌اختیار میدهد. خب شما افسرهای جنگ نرمید -قرار شد شما افسران جوان جنگ نرم باشید- آنجایی که احساس میکنید دستگاه مرکزی اختلالی دارد و نمیتواند درست مدیریّت کند، آنجا آتش‌به‌اختیارید؛ یعنی باید خودتان تصمیم بگیرید، فکر کنید، پیدا کنید، حرکت کنید، اقدام کنید. گاهی اوقات انسان احساس میکند دستگاه‌های مرکزی فکر و فرهنگ و سیاست و مانند اینها دچار اختلالند، دچار تعطیلند؛ واقعاً آدم گاهی اوقات احساس میکند.»[10]

پي‌نوشت‌ها:

[1] بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی 19/9/1392
[2] بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری 15/12/1392
[3] بیانات در حرم مطهر رضوی 1/1/1393
[4] دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت با رهبر انقلاب 23/4/1393
[5] بیانات در دیدار فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامى 25/6/1394
[6]بیانات در حرم مطهر رضوی 1/1/1395
[7] بیانات در دیدار رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی 16/3/1395
[8] بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت 3/6/95
[9] بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی 27/11/95
[10] بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان 17/3/1396