نگاهی به ویژگی‏های جوانی

جوان و پاک‏فطرتی

جوان، از ضمیر خود که کانون خواسته‏های فطری اوست، تنها ندای پاکی و دوستی را می‏شنود و با بهره‏مندی از صفای باطن و پاکی روح، به رفتار همگان، عادلانه و نیک می‏نگرد. جوان، شیفته پاکی مطلق است و به آسانی به ناراستی‏ها تن نمی‏دهد. حضرت امام رحمت الله علیهدرباره این ویژگی جوانان می‏فرماید: «این تأثیر قلبی و تصور باطنی، در ایام جوانی بهتر حاصل می‏شود؛ زیرا قلب جوان، لطیف و ساده و صفایش بیشتر است».
پیامبر گرامی اسلام با اشاره به لطافت قلبی جوانان، همگان را به احسان و نیکی در حق آنان سفارش می‏کند و می‏فرماید:
اُوصیکُم بِالشَّبابِ خَیْراً فَاِنَّهُمْ اَرَقُّ اَفْئِدَةً.
شما را به احسان و نیکی با جوانان سفارش می‏کنم؛ زیرا آنان قلبی لطیف دارند.
از امام صادق علیه‏السلام نیز روایت می‏شود: «عَلَیکُم بِالاَحداثِ فَاِنَّهُمْ اَسرَعُ اِلی کُلِّ خَیرٍ؛ بر شما باد پرداختن به جوانان؛ زیرا آنان در مقایسه با دیگران، شتاب بیشتری به سوی کارهای خیر دارند».

پیام متن:

یکی از ویژگی‏های مهم دوران جوانی، پاکی روح و صفای باطن است، و این‏که آمادگی برای انجام کار خیر در او، بیش از دیگران است.

جوان و زیبایی‏طلبی

زیبایی‏دوستی و آراستگی از ویژگی‏های فطری جوان است. آنان به دلیل داشتن روحیه‏ای پاک، شاداب هستند. به گفته مقام معظم رهبری:
هرجا جوانان هستند، تر و تازگی، طراوت و صفا و نشاط و خوبی است. وقتی با جوانان هستم و در محیط جوانان قرار دارم، احساس من مثل احساس کسی است که در هوای صبح‏گاهی تنفس می‏کند، احساس طراوت و تازگی می‏کنم.
در گفتار پیشوایان دین، افزون بر توجه به زیبایی‏های طبیعی، به آراستگی ظاهری نیز سفارش شده است. امام حسن مجتبی علیه‏السلام درباره دلیل آراستن خود به هنگام نماز فرموده است:
اِنّ اللّه‏ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ.
خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد.
حضرت علی علیه‏السلام نیز هنگام انتخاب لباس برای قنبر، لباس زیباتر و فاخری را برای او برگزید و یکی از دلایل خود را گرایش فطری یک جوان به زیبایی بیان فرمود: «اَنتَ شابٌّ وَ لَکَ شِرة الشَّبابِ؛ تو جوانی و مانند دیگر جوانان، به زیبایی، بسیار رغبت داری».
این حس زیبایی‏دوستی جوان می‏تواند او را به جست‏وجوی زیبایی‏های معنوی و اخلاقی نیز رهنمون شود. جوانان باید این سفارش حضرت علی علیه‏السلام را در نظر داشته باشند که: «مَیزَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ و جمالُهُ مُروَّتُهُ؛ امتیاز مرد، به عقل او و زیبایی‏اش، به مردانگی و فضیلت‏های اخلاقی اوست».

پیام متن:

هرچند زیبایی و آراستگی برای جوانان اهمیت دارد، برازندگی جوان در این است که از این زیبایی‏های ظاهی، پلی به زیبایی‏های باطنی بزند.

جوان، خلاقت، نوآوری و پرسشگری

در دوره جوانی که رشد عمومی به درجه تکامل می‏رسد، هوش نیز در بیشترین سطح خود قرار دارد. ازاین‏رو، جوان به یادگیری هر چیزی علاقه نشان می‏دهد. قدرت خیال‏پردازی و تفکر، در جوانان بسیار بالاست و در پرتو این نیرو، بسیاری از دشواری‏ها حل می‏شود. قدرت اندیشه، توان نظریه‏پردازی به جوانان می‏دهد و او می‏تواند جنبه‏های گوناگون یک قضیه را بکاود و پی‏آمدهای مثبت و منفی آن را بیان کند. جوان در پرتو تخیل، دنیایی زیبا را در آینده‏ای نزدیک برای خود تصویر می‏کند و به خلاقیت و شکوفایی روی می‏آورد. «این حالت روانی، قوه تخیل را توسعه می‏دهد و به ذهن جوانان نیروی خلاقه می‏بخشد، حس ابداع و ابتکار را در ضمیر جوانان بیدار می‏سازد و آنان را برای نوسازی و به دست آوردن کمال تازه‏تری، آماده می‏کند».
پرسشگری، ویژگی دیگر جوان است. جوان دوره بلوغ را پشت سر گذاشته است، ولی همچنان پرسش‏های آن دوره را با خود دارد، بی‏پاسخ گذاشتن آنها، جوان را به بیهودگی و ازخودبیگانگی دچار می‏کند.
رهبر معظم انقلاب سفارش می‏کند که به پرسش‏های جوانان اهمیت بدهید. همچنین دیگران را به وارد شدن در این عرصه تشویق می‏کند. و درباره ضرورت مسئله می‏فرماید: «در بسیاری از موارد، به او پاسخ به هنگام و دل‏نشین داده نمی‏شود. به همین دلیل، جوان، احساس خلأ و ابهام می‏کند».

پیام متن:

نوگرایی و پرسشگری، از جوشش‏های درونی جوانان است و نمی‏توان از پیدایش آن جلوگیری کرد، بلکه باید از این دو پدیده، به منظور شکوفایی کامل استعدادهای جوان بهره برد.

حس مذهبی جوانان

هم‏زمان با دگرگونی‏های دوران بلوغ، گرایش شدیدی به سوی مذهب و سلوک در جوان پدید می‏آید. «با فرا رسیدن ایام بلوغ، احساسات مذهبی و گرایش‏های دینی در وجود نوجوان بیدار می‏شود و آنان را شیفته فراگرفتن آموزه‏های روحانی می‏سازد. پس از دوره بلوغ، از شدت و تمایل این خواهش فطری شدید و سوزان کاسته می‏شود و رفته رفته، خواهش ایمان و اخلاق به صورت یک تمایل عادی درمی‏آید».
پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز تمام همّ و تلاش خود را برای جذب جوانان به سوی سرچشمه حقیقی به‏کار گرفت و نیک می‏دانست که جوان در مقایسه با دیگران، آمادگی بیشتری برای پذیرش حقایق دارد. امام صادق علیه‏السلام درباره اثرپذیری بیشتر جوانان می‏فرماید:
مَن قَرأ القرانَ و هو شابٌّ مُؤمنٌ اِختَلَط القُرآنُ بِلَحمِهِ وَ دَمِهِ.
کسی که قرآن بخواند، اگر جوان باایمان باشد، قرآن با گوشت و خونش آمیخته می‏شود و در همه بافت‏های بدنش اثر می‏گذارد.
مذهب، مایه آرامش دل و رضایت روح است و فرد را از بسیاری تشویش‏ها، اضطراب‏ها و ترس‏ها می‏رهاند و تکیه‏گاهی مطمئن و مورد نیاز برای بشر است. جوانی که سر تسلیم در برابر هیچ کس فرود نمی‏آورد و در برابر همه قدرت‏ها عصیان می‏کند، در درون، متوجه ضعف‏ها و حقارت‏های خود هست و عظمت، قدرت و بقای خود را در مذهب می‏بیند. فلسفه زندگی و حیاتش را در مذهب جست‏وجو می‏کند و در آن، معنایی برای زندگی خویش می‏یابد. او می‏خواهد مذهب و مفاهیم دینی را خود، با نیروی عقل خویش بررسی کند و حقایق را دریابد. پس با واکاوی باورهای خویش، راه تکامل را برای خود هموار می‏سازد.

پیام متن:

هم‏زمان با دوران بلوغ، کششی مرموز، جوانان را به مذهب و سلوک معنوی می‏کشاند و باید به این نیاز فطری او به درستی پاسخ داد، وگرنه راه او ناهموار خواهد شد.

جوان و هویت‏یابی

جوان برای آزمودن شیوه‏های گوناگون زندگی به تکاپو می‏افتد. همین تلاش، وی را وامی‏دارد تا پس از آزمایش الگوهای رفتاری، بهترین ارزش‏ها و نگرش‏ها را برگزیند. کارشناسان، تلاش جوان برای این آزمون‏ها را «کشف هویت» می‏نامند. مقام معظم رهبری در این باره می‏فرماید: «جوان، در حال تکوین هویت جدید خود است و مایل است شخصیت جدید او به رسمیت شناخته شود. جوان اگر بنیان‏های محکم پیدا نکند، نه تنها به هویتی ثابت نمی‏رسد، بلکه حقیقت خویش را نیز از یاد می‏برد، چنان که امام علی علیه‏السلام نیز به او هشدار می‏دهد که پیش از هر چیز، به فکر خودشناسی باشد:
عَجِبْتُ لِمَنْ یَنْشُدُ ضالَّتَهُ وَ قَدْ اَضَلَّ نَفْسَهُ فَلایَطْلُبُها.
درشگفتم از کسی که در جست‏وجوی گم شده‏اش برمی‏آید، حال آنکه خود را گم کرده و در جست‏وجوی آن نیست.
ایشان در جای دیگر، راه برخورداری از هویت را شناخت موقعیت خویش در هستی و آگاهی از مبدأ و معاد می‏داند و می‏فرماید:
رَحِمَ اللّهُ مَنْ عَلِمَ مِنْ اَیْنَ وَ فِی اَیْنَ وَ اِلی اَیْن.
خدا رحمت کند، کسی را که می‏داند از کجا آمده است، در کجا هست و به کجا می‏رود.
با گذشتن از این دوره سخت و دست‏یابی به هویت راستین، احساسی آرامش بخش و ارزش‏مند و اعتمادآفرین در او پدید می‏آورید. دراین حال، احساس تنهایی نمی‏کند و خود را جزئی هدف‏مند از عالم هستی می‏بیند و برای آیه «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا؛ آیا خیال کردید که شما را پوچ و بیهوده آفریده‏ایم»، پاسخی در خور دارد.

پیام متن:

با خودآگاهی و هویت‏یابی، انسان هدف‏مند می‏شود و جایگاه واقعی خود را در عالم هستی می‏یابد.

جوان و تربیت جنسی

غریزه جنسی، نیرومندترین غریزه دوران جوانی است که اگر به درستی هدایت نشود، آسیب‏زا خواهد بود. نگاه‏های شهوت‏آلود، آتش غریزه را شعله‏ور می‏کند و تماشای صحنه‏های نامناسب، جوان را به بی قیدی، هرزگی و ناپاکی می‏کشاند. مرحوم فلسفی درباره ضعف آدمی در برابر غرایز و راه‏های مبارزه با آن می‏نویسد:
اگرچه برای محدود کردن تمایلات نفسانی و ایستادگی در برابر هجوم غرایز، عوامل دیگری مانند نظارت، قوانین کیفری و مانند آن وجود دارد، در دنیای متمدن کنونی، عقل، علم و تربیت، سه عامل بزرگ برای رام کردن غرایز شناخته شده و مربیان بر آن تکیه می‏کنند.
ناگفته نماند ازدواج به هنگام، خود یکی از راه‏های تربیت جنسی است که نقش قابل ملاحظه‏ای در مهار این غریزه دارد.

پیام متن:

رشد برای جوان؛ یعنی حرکت به سوی عالی‏تر، حرکت به سوی بی نیاز و بی مانند و با این سوگیری، همیشه در تلاش و دویدن به سوی کمال خواهد بود.

جوانی را دریابیم

به فرموده امام علی علیه‏السلام ، ارزش جوانی، تنها با از دست دادن آن شناخته می‏شود. ایشان می‏فرماید:
شَیْئانِ لایَعْرِفُ فَضْلَهُما اِلاّ مَنْ فَقَدَهُما: الشَّبابُ وَالْعافِیَةُ.
دو چیز است که کسی آنها را قدر نمی‏داند؛ مگر آنکه آنها را از دست داده باشد: جوانی و سلامتی.
در آموزه‏های دینی، پاکی، یکی از ویژگی‏های دوره جوانی به شمار می‏رود و سفارش می‏شود که با بهره‏گیری از این دوران ارزش‏مند، در راه، تزکیه نفس و تقرب الهی کوشش شود. در آموزه‏های روایی، از جوانان خواسته شده است که پیش از فرارسیدن پیری و هجوم دل‏بستگی‏های گوناگون، خود را با اخلاق نیکو آراسته سازند. پیامبر گرامی‏اسلام می‏فرماید:
فَضْلُ الشّابِّ العابِدِ الَّذی تَعَبَّد فِی شَبابِهِ عَلَی الشَّیْخِ الَّذی تَعَبَّدَ بَعْدَ ما کَبُرَتْ سِنُّهُ کَفْضَلِ الْمُرْسَلینَ عَلی سائِرِ النّاسِ.
برتری جوان عابدی که در جوانی، راه بندگی پیش گرفته است، برپیری که در بزرگ‏سالی به عبادت روی آورده، همچون برتری فرستادگان الهی بر دیگر مردمان است.
از سوی دیگر، پیشوایان دین ما در برخی روایت‏ها از جوانان می‏خواهند که فرصت آموختن را از دست ندهند؛ زیرا ارزش یادگیری در دوره جوانی را به دلیل میزان بالای ثبات و دوام آموخته‏ها در ذهن، با دیگر دوره‏های زندگی نمی‏توان مقایسه کرد.
تفاوت آموختن در دوره جوانی با پیری، در سخن نبوی چنین بیان شده است:
مَنْ تَعَلَّمَ فِی شَبابِهِ کانَ بِمَنْزَلَةِ الرَّسْمِ فِی الْحَجَرِ وَ مَنْ تَعَلَّمَ وَ هُوَ کَبیرٌ بِمَنْزِلَةِ الْکِتابِ عَلَی وَجْهِ الْماءِ.
هر که در جوانی دانش آموزد، دانش او همچون نقشی است که بر سنگ جای گیرد و هر که در بزرگ‏سالی بیاموزد، کارش همچون نوشتن بر روی آب است.

پیام متن:

1. ائمه معصومین علیهم‏السلام در برخی روایت‏ها، جوانی را نعمت بزرگ معرفی می‏کنند و از جوانان می‏خواهند که فرصت آموختن را از دست ندهند.
2. به عبادت روی آوردن انسانی در جوانی، می‏تواند او را در صف پیامبران قرار دهد.

جوانی از منظر امام خمینی رحمت ‏الله علیه

جوانان عدالت‏خواه، آزادی‏طلب و حقیقت‏جو همواره در شمار نخستین کسانی هستند که به ندای منادیان حق و عدالت پاسخ می‏گویند. پیروی جوانان دوران تاریک جاهلیت از آرمان‏های عالی انسانی و الهی حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، از همین نمونه است. آنان با پیوستن به رسول اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در پیشبرد هدف‏های الهی آیین اسلام، از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و تا مرز شهادت جان‏فشانی کردند. این پیوند الهی، پس از گذشت قرن‏های دراز، بار دیگر تکرار شد. و این‏بار در ایران اسلامی، امام خمینی رحمت الله علیهبا بهره‏مندی از سیره پاک نبوی، به عنوان مرجع و رهبری عادل، خداجو و آگاه، به کانون امید و توجه ایران و جهان تبدیل شد و پیوندی استوار میان جوانان و ولایت برقرار کرد.
از منظر امام خمینی رحمت الله علیه، جوانان، جایگاهی بسیار والا داشتند و میان ایشان و امام، ارتباطی عاطفی و صمیمی برقرار بود. حضرت امام رحمت الله علیه، دوره جوانی را بهترین فرصت برای تزکیه نفس می‏داند و قلب پاک جوانان را پذیرای کلام حق می‏شمارد: «تأثیر قلبی و تصور باطنی، در ایام جوانی بهتر حاصل می‏شود؛ زیرا قلب جوان، لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است و [واردات] آن، کمتر و تزاحمات و تراکمات در آن کمتر است».
ایشان در بیان اراده نیرومند و استقامت جوانان در برابر قدرت‏ها و دشمنان اسلام، جوانان را معجزه‏گر می‏خواند و می‏فرماید:
«شما جوانان عزیز، اثبات کردید که می‏توانید در مقابل تمام قدرت‏ها ایستادگی کنید و می‏توانید کشور خودتان را حفظ کنید.» هشیاری در برابر خطر انحراف جوانان و نفوذ فرهنگ بیگانه در اندیشه این نسل، سفارش همیشگی حضرت امام رحمت الله علیه بود. ایشان با اشاره به ضرورت پاک‏سازی در دانشگاه‏ها از فرهنگ بیگانه؛ همه مردم، نسل جوان و مسئولان را به تلاش برای حفظ دانشگاه‏ها از خطر انحراف و آسیب غرب‏زدگی و شرق‏زدگی فرامی‏خواند:
این‏جانب به همه نوجوانان و جوانان در مرحله اول و پدران و مادران و دوستان آنها در مرحله دوم و به دولت‏مردان و روشن‏فکران دل‏سوز برای کشور در مرحله بعد، وصیت می‏کنم که در این امر مهم (حفظ دانشگاه‏ها از خطر انحراف) که کشورتان را از آسیب نگه می‏دارد، با جان و دل کوشش کنید و دانشگاه‏ها را به نسل بعد بسپرید.

پیام متن:

حضرت امام رحمت الله علیه، جوانی را بهترین فرصت برای تزکیه نفس می‏داند، اراده نیرومند و استقامت جوانان در برابر قدرت‏ها را می‏ستاید و از آنان انتظار دارد در برابر انحراف‏ها، هوشیار باشند.

جوانی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب

رهبر فرزانه انقلاب در تعریف جوانی می‏فرماید: «جوانی یک پدیده درخشان و یک فصل بی‏بدیل و بی‏نظیر از زندگی هر انسانی است.» از دیدگاه ایشان، ویژگی این دوران بدین قرار است.
1.شخصیت جدید: جوان در حال تکوین هویت جدید خود است و مایل است شخصیت جدید او به رسمیت شناخته شود.
2.انگیزش و هیجان: جوان احساس‏ها و انگیزه‏هایی دارد، رشد جسمانی و روحی دارد و به دنیای تازه‏ای قدم گذاشته است.
3.پرسش‏گری: جوان با مجهولات زیادی روبه‏روست و مسائل جدیدی برای او سئوال‏برانگیز است.
4.پرانرژی بودن: جوان احساس می‏کند نیروهای متراکمی در او وجود دارد. توانایی‏های جسمی و فکری می‏تواند معجزه کند. می‏تواند کوه‏ها را جابه‏جا کند، ولی وقتی احساس می‏کند از این توانایی‏ها بهره‏برداری نمی‏شود، احساس بیهودگی و اهمال می‏کند.
5. نیاز به مشاور: جوان برای زندگی در دنیای جدیدی که تجربه‏اش نکرده است، احتیاج به راهنمایی و کمک فکری دارد.
سپس با اشاره به پاک بودن جوان ایرانی می‏فرماید: «من اعتقادم این است که جوان ایرانی؛ جوانی است مؤمن، پاک‏دامن، پاک گوهر، دارای زمینه‏های دینی بسیار زیاد و مایل به جنبه‏های معنوی».
ایشان از جوانان می‏خواهد که حضرت علی علیه‏السلام را الگوی خویش قرار دهند و در این‏باره می‏فرماید:
درخشش امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام در دوره جوانی، همان الگوی ماندگاری است که همه جوانان می‏توانند آن را سرمشق خودشان قرار دهند. در دوران جوانی در مکه، یک عنصر فداکار، یک عنصر باهوش، یک جوان فعال، یک جوان پیشرو و پیش‏گام بود. در دوران مدینه، فرمانده سپاه، فرمانده دسته‏های فعال، هوشمند، جوان‏مرد و بخشنده بود. در عرصه حکومت، یک فرد کارآمد بود و در زمینه مسائل اجتماعی نیز یک جوان پیشرفته به تمام معنا بود.
مقام معظم رهبری، شناخت تهدیدها و خطرهای دوره جوانی را شرط پیروزی کشور و نسل پرشور و متعهد آن در صحنه‏های گوناگون کار و تلاش می‏داند:
تهدیدهایی متوجه کشور و ملت و به خصوص نسل جوان است. گاهی یک غفلت، یک بی‏توجهی یک سستی، یک سهل انگاری، ممکن است یک محصول عظیم را از دست ملتی بگیرد، نباید اجازه داد.

پیام متن:

1.رهبر فرزانه انقلاب، هویت‏یابی، انگیزش و هیجان و پرسشگری را از جمله ویژگی‏های جواان می‏شمارد و از آنها می‏خواهد که حضرت علی علیه‏السلام را الگوی اعتقادی و رفتاری خویش قرار دهند.
2.غفلت از تهدیدهایی که متوجه جوانان است، می‏تواند به زیان کشور تمام شود.
منبع: ماهنامه طوبی
/خ