اصول بهره‏ورى در كارها از منظر قرآن و روايات

1. پويايى و تلاش

ارزش و كرامت انسان، در گرو تلاش و كوشش سازنده است. امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «ارزش هر كس به اندازه همت اوست.» قرآن كريم نيز انسان را به كوشش دعوت مى‏كند: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى؛ و اينكه براى انسان بهره‏اى جز سعى و كوشش او نيست». (نجم: 39)

2. مبارزه با بى‏كارى و تنبلى

قرآن و روايات و سيره معصومين عليهم‏السلام از افراد جامعه مى‏خواهند با دورى از بى‏كارى و تنبلى، براى جامعه خود مفيد باشند. خداوند مى‏فرمايد: «شب را مايه پوشش و استراحت شما و روز را مايه كسب و معاش شما قرار داده‏ايم.» (نبا: 10 و 11) بنابراين روز زمان كار و تلاش و دورى از تنبلى و خواب است. رسولخدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «اگر تنبل باشى، از اداى حق باز مانى.» نيز امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «آفت كار، تن‏آسايى است».

3. شناخت ارزش وقت

در فرهنگ اسلامى هيچ فرد بى‏مسئوليتى وجود ندارد؛ همه بايد در برابر سرنوشت خود و ديگران پاسخگو باشند و از همگان از نعمت‏هايى كه دارا بوده‏اند سؤال مى‏شود: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنْ النَّعِيمِ؛ سپس در آن روز (همه شما) از نعمت‏هايى كه داشته‏ايد بازپرسى خواهيد شد!» (تكاثر: 8). امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «همواره كارى را انجام ده كه در قبالش سؤال مى‏شوى».

4. هدف‏گذارى، برنامه‏ريزى و عمل

دين اسلام، دين هدف «اَفَحَسِبتُم اَنَّما خَلَقناكُم عَبَثا»، برنامه «اُوصِيكُم بِتَقوَى اللّه‏ وَ نَظمِ اَمرِكُم» و عمل «لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفعَلُون» است و پيروان راستينش همواره به اين سه خصلت نيكو آراسته‏اند.

5. مديريت زمان

در فرهنگ اسلامى، بهره‏ورى تنها در معيارهاى اقتصادى و مالى خلاصه نمى‏شود، بلكه استفاده بهينه از زمان نيز مد نظر است. امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «كار هر روز را در همان روز انجام بده؛ زيرا هر روز كارى مخصوص به خود دارد.» همچنين ايشان مى‏فرمايد: «بكوشيد تا لحظه‏هاى زندگى‏تان چهار قسمت داشته باشد: يك قسمت براى مناجات با خدا و يك قسمت براى كسب معاش و يك قسمت براى معاشرت با برادران و معتمدينى كه شما را به عيوبتان آگاه مى‏كنند و با شما در ظاهر و باطن از سر اخلاص برخورد مى‏كنند و بخشى را نيز به خوشى‏هاى حلال خود اختصاص دهيد. [بدانيد كه] با اين قسمت بر سه قسمت ديگر قدرت مى‏يابيد».

6. محاسبه عملكرد

از رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل شده كه فرمودند: «بنده (انسان) مؤمن حساب نمى‏شود مگر اينكه نفس خود را چنان محاسبه كند كه گويى شريك از شريك خود حساب مى‏كشد و مولى از بنده خود».

7. دقت و اتقان

رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله درباره محكم كارى مى‏فرمايد: «هرگاه يكى از شما كارى انجام مى‏دهد، بر اوست كه آن را محكم و استوار به انجام رساند».

8. دورى از اهمال كارى

انسان مسلمان به شدت از هرگونه اهمال و سستى نهى شده است. حضرت رسول صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمايد: «از اهمال بپرهيز؛ كه تو براى امروز زنده‏اى، نه براى فردا. اگر فردايى بود، فردا نيز مثل امروز باشد و اگر فردايى نبود، از اهمال و سستى پشيمان خواهى بود».

9. تقسيم كار

امروزه تقسيم كار، يكى از عوامل اساسى پيشرفت و بهره‏ورى در امور است. در فرهنگ اسلامى نيز بر اين عامل ارزشمند در بهره‏ورى تأكيد شده است. حضرت على عليه‏السلام در نامه‏اى به امام حسن عليه‏السلام اين مهم را چنين يادآور مى‏شود: «كار هر كدام از خدمت‏كارانت را معين كن كه او را در برابر آن مسئول بدانى. تقسيم كار موجب مى‏شود كارها را به يكديگر وانگذارند و در خدمت سستى نكنند».
امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «كسى كه به كارى سرگرم شود كه مهم نيست، كار مهم‏تر را از دست مى‏دهد».

11. پشتكار

امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «بر تو باد مداومت در عمل».

12. انضباط كارى

امام على عليه‏السلام : «شما و همه فرزندانم و كسانم و آن كسى را كه نامه من بدو رسد، سفارش مى‏كنم به ترس از خدا و نظم در كارها».

13. مشاركت و تعاون

در فرهنگ اسلامى مشاركت تحت عنوان تعاون مطرح شده است. خداوند در قرآن مى‏فرمايد: «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى؛ و در نيكوكارى و پرهيزكارى با يكديگر همكارى كنيد.» (مائده: 2) همچنين على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «بر شما باد پيوند و همراهى با يكديگر، و پرهيز از جدايى و دورى از همديگر».

14. به كارگيرى نيروهاى امين

رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمايد: «در استخدام كاركنان و فرماندهان، هيچ‏گونه شفاعتى را نپذير، مگر شفاعت و كفايت امانت را».

15. پيش‏گيرى از اسراف

امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد: «خداى، عزّ و جلّ، ميانه‏روى را دوست و اسراف را ناپسند مى‏دارد؛ حتى دور انداختن هسته خرما يا ميوه‏اى، اگر به كار آيد و نيز دور ريختن آب اضافى».
منبع: حوزه نت
/خ