وظايف و مسئوليت هاي پدر در تربيت فرزند
وظايف و مسئوليت هاي پدر در تربيت فرزند
هدف از تربيت ، پرورش صحيح و ياد دادن آداب نيکو به فرزند است يعني کودک را به گونه اي تربيت کنيم که بتواند به راه صحيح قدم گذاشته و آداب و اخلاق و رفتار منطقي داشته باشد و براي جامعه و نيز پدر و مادرش در دنيا و آخرت مفيد باشد. و لذا تربيت صحيح فرزند براي پدر و مادر نوعي «باقيات الصالحات» است و چراغ اين باقيات الصالحات هرگز خاموش نمي شود . سيد الساجدين (عليه السلام) امام بزرگوار در صحيفه سجاديه مي فرمايد : (1)
«خدايا مرا در تربيت فرزندان خود و نيکي کردن به آنها کمک کن .»
عوامل مؤثر در تربيت
منظور از عوامل غير انساني؛ عوامل جغرافيايي ، طبيعي و غيره مي باشد.
عوامل انساني مؤثر در تربيت عبارتند از :
الف) مادر ؛
ب) پدر؛
ج) خواهر و برادر بزرگتر؛
د) معلم و اعضاي مدرسه؛
هـ) دوستان و معاشران؛
و) افراد اجتماع؛
ز) خويشان و بستگان ؛
ح) رهبران اجتماع؛
که به اختصار به توضيح و تبيين آنها مي پردازيم .
الف) مادر
پس از تولد نيز کودک مدت ها در آغوش مادر است و اولين کلمات را مادر به او ياد مي دهد.
ب) پدر
توجه به پاک زادگي فرزند يکي از بهترين راههاي حفظ انتساب فرزند به پدر و و دقت کامل در اين باره است ، چنانکه خداوند متعال در قرآن کريم مي فرمايد : (2)
«آنان را به انتساب به پدرشان بخوان .»
دنياي غرب گاهي انتساب فرزند به مادر را هم کافي مي داند و از نظر تربيت صحيح گرفتار دشواري هاي اساسي است و راز عدم دلبستگي فرزندان به خانواده به ويژه پدر به فرزندان را مي توان در همين مسئله جويا شد که آثار منفي بي شماري را در زندگي پدر و فرزند، به ارمغان مي آورد و نتايج منفي آن در زندگي دو طرف ، انکار ناشدني است . (3)
ج) خواهر و برادر بزرگتر
و در اين باره تبعيض و تفاوتي ميان فرزندان نگذاريم و همه را به يک اندازه دوست بداريم .
د) معلم و اعضاي مدرسه
هـ) معاشران
1- زماني که خانواده از محلي به محل ديگر کوچ مي کند.
2- زماني که کودک در مرز نوجواني و بلوغ قرار مي گيرد .
3- مواقعي که در خانواده آشفتگي و درگيري وجود دارد .
و) افراد اجتماع
ز) خويشان و بستگان
ح) رهبران اجتماع
شأن و مقام پدر
«الکاد علي عياله کالمجاهد في سبيل الله ؛ آن کس که براي خانواده اش تلاش کند ، همانند مجاهد نستوه و در حال جهاد است» جهاد کردن فقط در هنگام نبرد و جنگ نمي باشد . بلکه تلاشي که پدر براي کسب لقمه حلال براي خانواده اش انجام مي دهد نيز مانند جهاد است و خداوند اجري که به مجاهدين في سبيل الله مي دهد همان اجر را به پدر نيز مي دهد. اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) فرمودند : (4) «لقمه حرام و ناپاک را به خانه نبريد .»
يک پدر نمونه ، پدري است که افزون بر آموزش اخلاق و رفتار خوب به فرزندان بتواند روزي خانواده اش را نيز از راه حلال به دست آورد . زيرا اين روزي حلال در سرنوشت فرزندان بسيار مؤثر است . اگر دعايي را که فرزندان مي کنند ، برآورده شود تا حد زيادي در اثر همين روزي حلالي است که پدر برايشان آورده است و لذا فرزندان هميشه بايد قدردان چنين پدري باشند .
اسلام و احترام پدر
و لذا بر فرزندان لازم است که حکم پدر را رعايت کنند و بدون اجازه او ، جز در واجبات کاري انجام ندهند . همچنين فرزندان وظيفه دارند بال رحمت و عنايت خود را در زير پاي پدر و مادر بگسترانند و با دلسوزي و محبت در همه حال رعايت احترام آنها را داشته باشند . و از هر کاري که موجب تکدر خاطر آنها مي شود حتي گفتن «اف» به شدت پرهيز کند .
تصور کودک از پدر
از جمله تصوراتي که کودک از پدر خود دارد عبارتند از :
الف) چهره برجسته ي خانواده
ب) همانندي با پدر
ج) ضامن رفع نيازها
د) عامل تأمين امنيت
هـ) مرکز دانايي و انديشه
الف) چهره برجسته خانواده
ب) همانندي با پدر
ج) ضامن رفع نيازها
د) عامل تأمين امنيت
هـ) مرکز دانايي و انديشه
حق تربيت فرزند
وظايف اساسي پدر
1) مديريت صحيح زندگي و تعيين خط مشي ونظام آن ؛
2) تأمين نيازهاي اعضاي خانواده ؛
3) مسئوليت تربيت فرزندان ؛
اساس و دامنه حقوق کودک
1) حق آموزش ؛
2) حق پرورش ؛
3) ساير حقوق .
دامنه پرورش نيز بسيار وسيع است و شامل همه ابعاد وجودي انسان مي گردد .
1) پرورش بدن ؛
2) پرورش ذهن ؛
3) پرورش روان و ...
در جنبه بدن ، والدين وظيفه دارند در جهت رشد و پرورش بدن فرزندان خود و نيز شادابي و سلامت آنان و محافظت از بيماري ها و غيره بکوشند و از هيچ تلاشي دراين جهت فروگذار نکنند .
در جنبه ذهن : والدين وظيفه پرورش ذهن ، تخيل ، هوش فرزندان رابه عهده دارند . مسئله پرورش ذهن و شکوفا ساختن استعدادها اگر از رشد و سلامت جسم مهم تر نباشد مسلم کمتر نيست والدين با شيوه هاي درست بايد بکوشند همه امکانات خود را در جهت بالندگي هوش و استعداد فرزندان خود بکار گيرند .
همچنين والدين وظيفه دارند به پرورش روح و روان کودکان توجه کنند مسائل مربوط به انديشه هاي عالي و ملکات و فضايل اخلاقي و ارزش هاي متعالي اسلام مثل ايثار ، عدالت و غيره را به کودک ياد دهند.
تعليم و تربيت
البته پدر در رابطه با فرزند داراي وظايف و مسئوليت هاي فراوان ديگري هم مي باشد از جمله : پرورش مذهبي که عامل مهمي براي سعادت افراد و بازدارنده آنان از عوامل خلاف و بزهکاري است . پدر بايد شوق به کمال را در نهاد فرزندان قرار داده و موجبات تثبيت آن را فراهم کند. پدر در صورتي که مي تواند بايد از راه عرضه عقايد و افکار اسلام فرزندان خود را با آداب ديني آگاه نمايند و با عملکرد خود ، فرزندان رامتدين بار آورد . و در صورتي که نمي تواند از عالمان و معلمان و مربيان خوب و مراکز آموزشي شايسته کمک بگيرد . روشن است که پدر در اين زمينه مسئوليت سنگين تري را بر عهده دارد و غفلت و سهل انگاري او در مورد رفتار فرزندان در آينده مشکل ساز خواهد بود. اگر پدري پايبند به اصول مذهبي باشد نوعا فرزندش نيز مقيد به اصول مذهبي مي شود ولي اگر پدري لاابالي باشد و انتظار داشته باشد که فرزندانش پايبند به اصول ارزشي و اخلاقي باشد ، اين امکان پذير نيست و انتظار بي جايي است زيرا فرزندان از پدر و مادر الگو برداري مي کنند. وقتي الگوهايشان نامناسب باشند، مسلما راهشان صراط مستقيم نخواهد بود . البته در همه موارد اين چنين نيست و گاهي ممکن است فرزند خود اين اراده را داشته باشد که در صراط مستقيم قدم بر دارد و با توکل به خدا و استقامت و اراده محکم در اين راه قدم بگذارد و موفق هم شود.
رشد فرهنگي
معرفي و توضيح فلسفه زندگي
نقش اجتماعي واخلاقي پدر
دانستني هاي اقتصادي و مالي
در محيط خانواده ، دلسوزي به فقرا ، خيرخواهي براي آنان ، مشارکت در امورات مربوط به آنها و غيره بايد مورد عنايت و نظر باشد و هر کسي در هر سطح اقتصادي که باشد بايد به ميزان توانايي اش انفاق و احسان داشته باشد .
روش هاي عملي در تربيت
«لقد کان لکم في رسول الله اسوه حسنه لمن کان يرجوالله و اليوم ا لاخر و ذکر الله کثيرا» (7) اولين الگو در تربيت فرزندان ، پدر و مادر هستند . اگر والدين معتقد به اجراي احکام الهي باشند بهترين تأثير را خواهند داشت . امام کاظم (عليه السلام) فرمودند (8) : «رفتار کودکان در اثر رفتار درست والدين محفوظ مي ماند» .
حفظ کرامت نفس فرزندان
لازم است والدين به هنگام پشيماني فرزند از خطا، عذرش را بپذيرند و بي سبب او را تنبيه نکنند. بلکه با تشويق و صبر آنها را به صلاح دعوت کنند.
و نکته آخر آن که يک اصل کلي وجود دارد و آن اين است که والدين ابتدا بايد خويشتن را تربيت کنند. اگر والدين خودشان داراي صفات نکوهيده باشند ، نمي توانند در فرزندشان ، صفات پسنديده را به وجود آورند . قرآن در اين باره مي گويد : «اتأمرون الناس بالبر و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون» (10) آيا شما مردم را به نيکي امر مي کنيد ، در حالي که خويشتن را فراموش کرده ايد . فرزندان ما هر گونه که باشند خوش رفتار يا بد رفتار ، راستگو يا دروغگو ، حسود يا خيرخواه همه اين صفات را از پدر و مادرخود کسب کرده اند .
پي نوشت :
1 - (صحيفه سجاديه ، دعاي 25)
2-ادعوهم لابائهم ، احزاب ، آيه 5 .
3-شفيعي مازندراني ، راز خوشبختي و اعجاز ازدواج ، ص 48 .
4- (نهج البلاغه ، خطبه 151 ، فراز 16) .
5-شفيعي مازندراني ، راز خوشبختي و اعجاز ازدواج ، ص 182 .
6-قائمي ، پرورش مذهبي کودک ، ص 74 .
7-احزاب آيه ي 21 .
8-يحفظ الاطفال بصلاح ابائهم (بحار ، ج 15 ، ص 178 ، شفيعي مازندراني ، ص 195 .
9-چراغ چشم ، سيره و کلام پيامبر اعظم (صلوات الله عليه) ، ص 163 .
10-بقره ، آيه ي 14 .
منابع :
1- اعتمادي ، راسخي ، اصول و فنون آموزش و پرورش ، تهران ، انتشارات آواي نور ، 1376 .
2-افروز ، غلامعلي ، چکيده اي از روانشناسي تربيتي کاربردي ، تهران ، انتشارات انجمن اوليا و مربيان ، 1372 .
3-برنارد ، اسپادک ، آموزش در دوران کودکي ، ترجمه محمد حسين نظري نژاد ، مشهد ، انتشارات آستان قدس ، 1372 .
4-جعفريان يسار ، حميد ، مباني اصول فلسفه و مکاتب آموزش و پرورش ، قم ، انتشارات ظفر ، 1386 .
5-چراغ روشن ، عباس ، سيره و کلام پيامبر اعظم ، قم ، انتشارات تعليم و تربيت اسلامي ، 1385 .
6- حجتي ، محمد باقر ، اسلام و تعليم و تربيت ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي ، 1358 .
7- شريعتمداري ، علي ، اصول تعليم و تربيت ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1385 .
8- شعاري نژاد ، علي اکبر ، فلسفه آموزش و پرورش ، تهران ، انتشارات امير کبير ، 1383 .
9- شفيعي مازندراني ، محمد ، راز خوشبختي و اعجاز ازدواج ، قم ، انتشارات عطر آگين ، 1385 .
10- شکوهي ، غلامحسين ، مباني و اصول آموزش و پرورش ، مشهد ، انتشارات آستان قدس رضوي ، 1385 .
11- فرهاديان ، رضا ، مباني تعليم و تربيت در قرآن و احاديث ، قم، دفتر تبليغات اسلامي ، 1378 .
12-قاضي ، قاسم ، آموزش و پرورش پيش دبستاني و دبستاني ، تهران ، انتشارات جهاد دانشگاهي ، 1373 .
13 - قائمي ، علي ، پرورش - مذهبي کودک ، تهران ، انتشارات ارشاد اسلامي ، 1358 .
14-همان ، زمينه تربيت ، تهران ، انتشارات اميري ، 1368 .
15-برنارد ، اسپادک ، آموزش در دوران کودکي ، ترجمه محمد حسين نظري نژاد ، مشهد ، انتشارات آستان قدس ، 1372 .
16-مري ، شريدان ، بازي و رشد کودکان ، ترجمه رضا توکلي و همکاران ، تهران ، انتشارات رشد ، 1382 .
17-موريس ،دبس ، مراحل تربيت ، ترجمه دکتر علي محمد کاردان ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران ، 1345 .
18- ويليام ، سيرز ، نقش پدر در مراقبت و تربيت کودک ، ترجمه شرف الدين شريفي ، تهران ، نشر صابرين ، 1382 .
/س
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}