عنوان: تحلیلی بر مواضع سیاسی علی بن ابی‌طالب(ع)
موضوع: حضرت علی(ع) در دوران عمر بن ‌خطاب / حضرت علی(ع) در دوران ابوبکر / خلافت حضرت علی(ع) / سقیفه بنی‌ساعده / تاریخ صدر اسلام / سیره سیاسی حضرت علی(ع) / حضرت علی(ع) در دوران عثمان / کتابشناسی
زبان: فارسی
قطع: وزیری
تیراژ: 3000
نویسنده: اصغر قائدان
ناشر: امیرکبیر
محل چاپ: تهران
سال چاپ: 1375
نوبت چاپ: 1
معرفی کتاب:
نویسنده با اذعان به این حقیقت که سال‌های پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) تا قتل خلیفه سوم (11 - 35 ه‍.‍ق) یکی از دوران‌های حساس، پرماجرا و سرنوشتسازی است که هنوز پس از 14 قرن، گرد و غبار توفان حوادث آن فرو ننشسته... این امر طالبان حقیقت، وجدان‌های بیدار و اذهان جستوجوگر را برای رهیافت آن دوران و حقایق پنهان آن به خود فرا‌می‌خواند. به رغم تحقیقات و کنکاش‌های بسیار مفید... به رشته تحریر درآمده... از آنجا که این پژوهش‌ها عمدتآ یا به زندگی آن حضرت در دوران پیامبر(ص) و یا خلافت پنج ساله‌اش اختصاص داشته است فقط به صورت گذرا به دوران حساس؛ یعنی دوران 25 ساله اشاره‌ای داشته‌اند. این کارها بیشتر به گونه‌ای هستند که اذهان تشنه جست وجوگران و دانش‌پژوهان را سیراب نکرده‌ است. بعضآ این تحقیقات از یک سو با جنبه‌ها و روش‌های علمی و کلاسیک فاصله بسیاری داشته و بیشتر حالت شعارگونه به خود گرفته... یا با بینشی یک جانبه و موافق با سلیقه‌ها و عقاید فردی و شخصی دو بینش سنی و شیعی، نوشته شده است.
انگیزه نگارش کتاب:
این خلأ بزرگ (نبود تألیف‌های درخور به اندازه کافی) ما را بر آن داشت تا با توجه به حساسیت بسیار موضوع، در ورای سلایق فردی و اعتقادی و بر اساس معتبرترین و قدیمی‌ترین منابع متعلق به دو سه قرن اولیه تاریخ اسلام و به ویژه منابع اهل سنت و با انگیزه و هدف نزدیکی و وحدت شیعه و سنی در این زمینه، اقدامی هر چند ناقص، به عمل آوریم...

معرفی کتاب:

این اثر دارای پنج فصل است که با رحلت پیامبر(ص) آغاز و با قتل عثمان بن عفان پایان می‌یابد. در صفحه های اول کتاب، پس از مقدمه، بخشی با عنوان گذری بر منابع به چشم می‌خورد که دارای دو بخش است.
در بخش اول: به طور مختصر و گذرا، منابعی که در تدوین کتاب مورد استفاده قرار گرفته بررسی می شوند، منابعی که در نگارش این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته‌اند، بدین صورت تقسیم‌بندی می‌شوند:کتب و منابع اخبار و حدیث، کتب مغازی و سیر، کتب رجال و انساب و طبقات، کتب فِتن، حروب، فتوحات، تواریخ عمومی، کتب خراج و اموال، کتب اختصاصی و دوره‌ای، تحقیقات جدید محققان عرب، تحقیقات جدید مستشرقین، که همه این موارد در صفحات اولیه کتاب و شیوه استفاده از آنها، تبیین شده است.
در بخش دوم این قسمت با عنوان: علی بن ابی‌طالب(ع) از بعثت تا واپسین ایام حیات پیامبر(ص): پس از آنکه مطالبی در زمینه نام، نسب و کنیه علی(ع) آمده به دوران زندگی علی(ع) در دوران پیامبر(ص) با عنوان‌هایی چون: علی(ع) در مکه، علی(ع) در مدینه، غدیر خم و... پرداخته می‌شود.
فصل اول: علی بن ابی‌طالب(ع) به هنگام بیماری، رحلت پیامبر(ص) و تشکیل سقیفه بنی ساعده:
ساختار سیاسی اجتماعی نظام قبیله‌ای، عامل بروز اختلاف در سقیفه بنی ساعده، جناح انصار، جناح مهاجران و جناح حامیان علی(ع) در سقیفه، علل و عوامل عدم انتخاب علی(ع) به جانشینی پیامبر(ص)، ارزش‌های جاهلی، حسادت، رقابت‌های قبیله‌ای و قومی، حسادت به علی(ع) به دلیل احترام و اعتبار او نزد پیامبر(ص)، عدالت علی(ع) و...
فصل دوم: حمایت و جانب‌داری از رهبری علی(ع)، پس از بیعت با ابوبکر در سقیفه:
این فصل ویژه انعکاس افکار عمومی در حمایت رهبری و جانشینی علی(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) و مواضع او و پیروانش (اعم از مذهبی و سیاسی) در قبال نتیجه حاصله در سقیفه بنی ساعده است. در ادامه، علل مخالفت‌ها و سرانجامِ بیعت او و پیروانش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فصل سوم: علی بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت ابوبکر بن ابی‌قحافه:
تحلیلی بر علل و عوامل بیعت علی(ع) با ابوبکر، بحران ارتداد، اوضاع حساس سیاسی هنگام رحلت پیامبر(ص)، بیزاری علی(ع) از خون‌ریزی و کشتار بین مسلمانان، فدک و میراث پیامبر(ص)، عوامل منع فدک از فاطمه(س)، علی(ع) و جنگ‌های ردّه، متنبیان یا پیامبران دروغین، مانعان زکات و مالیات، فرصت‌طلبان بی‌دین عرب، علی(ع) و فتوحات مسلمانان در دوران خلافت ابوبکر، حضور پیروان علی(ع) در فتح شام
فصل چهارم: علی‌بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت عمربن خطاب:
در این فصل نقش علی(ع) و پیروانش در دوران خلافت خلیفه دوم از جمله، مسئله فتوحات، مسائل دیوانی، مالی، حکومتی و قضایی، مشارکت پیروانش در مسائل حکومتی و... مورد اشاره قرار می‌گیرد.
عنوان‌های برخی از مطالب این فصل عبارتند از: مرگ ابوبکر و جانشینی عمربن خطاب، حضور یاران و پیروان علی(ع)، فتوحات دوران خلیفه دوم، پیشنهاد علی(ع) در مورد تعیین مبداء تاریخ اسلام، مشارکت علی(ع) در امور دیوانی، مسائل مالی و خراج، نقش علی(ع) در امور قضایی، شورای خلافت برای تعیین جانشین عمر و موضع علی(ع)، موضع پیروان علی(ع) در حمایت از او در قبال شورا و...
فصل پنجم: علی بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت عثمان:
مواضع علی(ع) در دوران خلافت عثمان و میزان حضور او در صحنه‌، واکنش ایشان درباره انحرافات و در نهایت انقلاب داخلی و قتل عثمان در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
برخی از عنوان‌های مباحث این فصل به این شرح است: خلافت عثمان بن عفان و مواضع علی بن ابی‌طالب(ع)، تلاش علی(ع) برای اجرای احکام الهی، تلاش علی(ع) برای قصاص فرزند خلیفه دوم، اجرای حد ولید بن عقبه به وسیله علی(ع)، بدعت و انحراف‌های خلیفه، به کارگیری عوامل بنی‌امیه در امور حکومتی و حیف و میل بیت‌المال، بخشش‌های خلیفه، پیدایش طبقه اشراف در میان صحابه، مواضع خلیفه نسبت به پیروان و شیعیان علی(ع) و واکنش علی(ع)، تبعید ناراضیان و مخالفان به شام، آغاز انقلاب و عصیان خلیفه، نقش میانجی‌گری، محاصره خانه خلیفه و تلاش علی(ع) برای حفظ جان او و...
صفحه‌های پایانی کتاب نیز به معرفی منابع کتاب در سه بخش اختصاص یافته است:
1. منابع عربی (دارای صد و یازده منبع)
2. منابع فارسی (سی منبع)
3. منابع خارجی (هفده منبع)
تذکر: این کتاب، پایان نامه نگارنده در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران در سال 1370 بوده است که پس از انجام اصلاحات و الحاقات با نظر اساتیدی چون سیدجعفر شهیدی، صادق آیینه‌وند... به این صورت منتشر شده است.
منبع مقاله : pajuhesh.irc.ir