توسعۀ اقتصادی و اجتماعی، با وجود همۀ فوایدش، موجب انحراف و افزایش جرم نیز می‌شود
 
چکیده
یکی از راه‌کارهای مبارزه با اعتیاد در ایران امروز، استفاده از تجارب دیگر کشورهاست. در این بین، کشورهای اروپایی یکی از گزینه های مطرح در این زمینه هستند که بتوان از تجارب آن‌ها در این زمینه بهره گرفت. کشور پرتغال یکی از این کشورهاست؛ که در این مقاله به تجارب آن در زمینه مبارزه با اعتیاد خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 1060/ تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

مقدمه

موقعیت کشور پرتغال در زمینۀ موادمخدر، منحصر‌به‌فرد است. تحولات اجتماعی زیادی که به دنبال توسعه این کشور صورت گرفته است، بسترهایی اجتماعی ایجاد کرده است که کمتر می‌توان مانند آن را در اروپا یافت. این بسترها اقتصاد پرتغال را توسعه داده است و این کشور را به یک جامعۀ مصرفی تبدیل کرده است. شاخص‌هایی همچون تورم افزایش دستمزدها، افزایش نرخ هزینه‌های خانواده‌ها و روند مدرنیزه شدن (ثبات سیاسی، توسعه اجتماعی، تخصصی شدن مؤسسات پلیسی و قضایی)، شکاف‌ها و نابرابری‌های رو به افزایش را نشان می‌دهد که آثار نامناسبی به دنبال داشته است.
توسعۀ اقتصادی و اجتماعی، با وجود همۀ فوایدش، موجب انحراف و افزایش جرم نیز می‌شود. این همان تناقضِ قرار گرفتن کشورهای اروپایی جنوبی در ردیف کشورهای دموکراتیک است. در حال حاضر، مؤسسات پلیسی هنوز تا حد زیادی متأثر از شیوه‌های تفکر به ارث رسیده از رژیم سابق، تأثیر پذیرفته‌اند و دستگاه قضایی به شدت از آن‌ها حمایت می‌کند. از سوی دیگر، مبارزه با قاچاقچیان عمده موجب شده است تا میان پلیسِ مناطق مختلف که به دنبال دست‌یابی به رهبری کنترل هستند، رقابت ایجاد شود.


پیش‌گیری

از سال 1987 توجه به شدت و افزایش پدیدۀ مصرف موادمخدر در پرتغال منجر به اجرای طرح «Vita» شد. این طرح، در جهت مبارزه با موادمخدر طرحی کامل بود. طرح مذکور، بازسازی سرویس‌های پیش‌گیرانه و از پیش موجود را مورد تأکید قرار داد. مجری طرح، مرکز برنامه‌ریزی و هم‌آهنگی مبارزه با موادمخدر بود که معادل با هیئت بین وزارتی مبارزه با اعتیاد و موادمخدر در فرانسه است.
علاوه بر مرکز نام‌برده که یکی از وظایف آن، هم‌آهنگی بین وزارات است، نهادهای دیگری نیز در وزارت آموزش ملی (پیش‌گیری هم‌شاگردی‌ها، مدرسه و بهداشت) و وزارت بهداشت ایجاد شدند که در آن‌ها، مدیریت بهداشت عمومی و مدیریت کلی مبارزه و پیش‌گیری از اعتیاد هم‌کاری می‌کنند. سازمان‌های غیر دولتی نیز که در این زمینه فعالیت می‌کنند، کمک‌های مالی خود را از طرح ویتا دریافت می‌کنند. بین نهادهای نام‌برده تقسیم کار صورت گرفته است؛ برای مثال، وزارت آموزش ملی، برنامه‌های مداخله و پیش‌گیری از اعتیاد در مدارس را به مرحلۀ اجرا در‌می‌آورد. وزارت دادگستری مسائل مربوط به معتادان را در محیط زندان پی‌گیری می‌کند.
 مدیریت کل مبارزه و پیش‌گیری از اعتیاد، هماهنگی و به‌ویژه هم‌آهنگی مالی و کنترل مجتمع‌های درمانی را تضمین می‌کند. بر اساس این عقیده، معتاد بیماری است که از کمک بالینی و حمایت اجتماعی محروم است، طرح ویتا راه‌برد فعالیت ملی است. بر این ساس، به معتاد حق گمنام بودن داده شده و تلاش می‌شود تا برای وی یک تکیه‌گاه درمانی، تربیتی و اجتماعی تدارک دیده شود. در حال حاضر، برای پیش‌گیری و پذیرش معتادان در پرتغال، 630 مجتمع درمانی خصوصی یا عمومی وجود دارد که تحت سرپرستی وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند.
 

بیشتر بخوانید: مبارزه با اعتیاد در آلمان


درمان

یکی از فعالیت‌های دولت پرتغال در سال‌های اخیر، افزایش مؤسسات پذیرش معتادان (مصرف‌کنندگان وابسته یا معتاد) و خانواده‌های آنان است. دولت پرتغال در سال 1977 در شهرهای لیسبون، کامبرا و پورتو سه مرکز تخصصی را تحت سرپرستی وزارت دادگستری ایجاد کرد. توسعۀ واحدهای درمانی در کشور پرتغال در سال 1987، همراه با بنای مرکز تایپس در لیسبون صورت گرفته است. این مرکز بزرگ‌ترین مرکز مراقبت پرتغال است که یک طرح بازپروری اجتماعی ـ درمانی مصرف‌کنندگان وابسته را توسعه داد. این طرح را از آن جهت انتخاب کرده‌ایم که بیانگر سیاست پرتغال در این زمینه است.
این طرح، برنامه‌های مراقبت و بازپروری را که اغلب در شبکه‌های پزشکان در اروپا ایجاد شده بود، گسترش داد. در واقع، براساس دیدگاه بانیان این مؤسسات، تدابیر اجرا شده در کشورهایی همانند فرانسه بر مفهوم درمان مبتنی است. به نظر می‌رسد که ره‌یافت‌های مذکور به میزان زیادی دارای روی‌کردی پزشکی بوده و محیط اجتماعی شخص تحت درمان را به اندازۀ کافی مورد توجه قرار نمی‌دهند. این برنامه، بیش‌تر مبتنی بر اجرای مدل‌های مراقبت تدریجی و کامل است.
در برنامه‌های مذکور هیچ ناپیوستگی و جدایی میان مراحل درمان و زندگی اجتماعی ملاحظه نمی‌شود. انتقادی که بر سیستم مراقبت فرانسه وارد است، این است که بیش‌تر بر صلاحیت پزشکان عمومی که کمتر در زمینۀ مسائل مربوط به اعتیاد آموزش دیده‌اند، مبتنی است. وابستگی، امری پزشکی و روانی بوده که با محیط خانوادگی فرد مرتبط است. تکیۀ انحصاری بر برنامه‌های جایگزین در درمان خطرناک به نظر می‌رسد، زیرا مجتمع‌های درمان باید در طول زمان یک برنامۀ مراقبت طولانی و کامل را تدوین و اجرا کنند. هم‌چنین، باید اشاره کرد که جوانان پرتغال یک برنامۀ بررسی سوءمصرف مواد را در اماکن عمومی اجرا می‌کنند که پزشکان نیز این برنامه را گسترش می‌دهند. با این وجود، این پزشکان معتقدند که این برنامه‌ها را باید متخصصان روانی ـ بهداشتی، مشترکاً اجرا کنند.
اجرای این برنامه در محلۀ کاسال ونتس در لیسبون که در حد زیادی با پدیدۀ موادمخدر درگیر است، محل بحث بوده است. هدف از این برنامه عبارت است از ایجاد یک ساختار هم‌یاری دائمی در محله و توسعۀ آن به دیگر مواد مورد مصرف، به‌ویژه اکستازی در تجمعات و مهمانی‌ها. به نظر برخی نویسندگان، بررسی سیاست‌های مراقبتی باید اساس فعالیت‌های پزشکان، روان‌شناسان، روان‌کاوان و غیره قرار گیرد؛ برای مثال، برنامۀ جای‌گزین «Lamm» (متادونی که دارای اثری درازمدت بوده و انحصاراً در پرتغال مورد استفاده قرار گرفته است) به طور منظم موضوع بررسی قرار گرفته است (3 تا 4 ماه در سال).
بررسی‌های درازمدتی نیز انجام شده است؛ این بررسی درازمدت و مستمر در فاصلۀ سال‌های 1986 تا 1996 در 381 شعبۀ سابق مرکز تایپس[1] صورت گرفته است. سؤالات پرسش‌نامه‌های داده شده به افراد در زمینۀ بررسی کیفیت ارتباط معتاد با روان‌درمان در مدت اقامت وی در مؤسسه، بررسی استقلال زندگی، تحول روانی ـ اجتماعی، سطح طبقه‌بندی شغلی و... بوده است.
همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، این برنامه‌های مراقبتی و بازپروری تمایل دارند تا با ره‌یافتی که در آن جنبۀ پزشکی در حد بیش‌تری لحاظ شده، قطع ارتباط کنند. ملاحظۀ تجربیات کشورهای اروپایی دیگر در چارچوب مجتمع‌های درمانی و تبادل اطلاعات و تجربیات، نشان می‌دهد که ره‌یافت کشور پرتغال با توجه به کیفیت برنامه‌های آن و تأکید آن بر ابعاد اجتماعی، منحصر‌به‌فرد است.

پی نوشت:
[1]. Taipes
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران، 1390.