تجربه کشورهای بلژیک و اسکاتلند در مبارزه با اعتیاد

در بلژیک، مداخلۀ کیفری آخرین روشی است که به آن مبادرت می‌شود
 

چکیده
یکی از راه‌کارهای مبارزه با اعتیاد در ایران امروز، استفاده از تجارب دیگر کشورهاست. در این بین، کشورهای اروپایی یکی از گزینه‌های مطرح در این زمینه هستند که بتوان از تجارب آن‌ها در این زمینه بهره گرفت. کشور بلژیک و هم‌چنین لهستان یکی از این کشورهایی هستند که در این مقاله، به تجارب آن‌ها در زمینه مبارزه با اعتیاد خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 1236/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

اسکاتلند در زمینۀ سیاست‌های کلان خود، مجموعه‌ای از نهادهای دولتی و غیر دولتی را به طور دقیق سازمان‌دهی کرده تا برای مبارزه و پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر بتواند در زمینه‌های زیر اقدام کنند:
1) شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات و پیگیری افراد مظنون به اعتیاد؛
2)مطالعه و بررسی موضوع اعتیاد از ابعاد مختلف و اعلام مکتوب آن به سازمان‌های مسئول کشور؛
3) سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی صحیح با استفاده از مطالعات دقیق در زمینۀ پیشگیری و کنترل اعتیاد؛
4) اجرای تصمیمات و مصوبات در تمام ابعاد اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و سیاسی برای مبارزه با اعتیاد؛
5) نظارت و کنترل با تمام امکانات فنی، آموزشی و اجرایی در جهت کنترل اعتیاد؛
6) تأمین اعتبار مالی مورد نیاز.
علاوه بر این، دولت اسکاتلند اقداماتی را در زمینۀ کاهش عرضه انجام داده است. اسکاتلند شاید یکی از نادر کشورهایی باشد که در مبارزه با سوء مصرف مواد مخدر توانسته است در تمام جبهه‌ها و صحنه‌ها و با هماهنگ قابل توجه تمام سازمان‌ها و نهادهای اجرایی، تحقیقاتی، برنامه‌ریزی، مالی و انتظامی، وارد میدان کارزار شود. سازمان‌های نیروی انتظامی، زندان‌ها، آموزش و پرورش، شورای شهر، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقات دولتی و خصوصی، بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مراکز بازپروری، سازمان تأمین اجتماعی، گمرکات و ادارات، فعالیت‌های سازمان‌یافته‌ای را برای مبارزه و پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر انجام می‌دهند.
 

آنچه قابل توجه است، هماهنگی و هدفمند بودن فعالیت‌ها، درک مسئولیت‌ها، نظرسنجی از مردم دربارۀ اعتیاد و مطلع کردن آن‌ها از نتایج و شناسایی مسئله قبل از اقدام به اجرای آن است. چنین سازمان‌دهی، نتایج جالبی را به دست داده که امروزه به عنوان یک سند معتبر در کتاب‌خانه‌ها و دانشگاه‌ها، مدارس، دپارتمان‌های آموزشی، ادارۀ پلیس و غیره باقی ‌مانده، و مورد استفاده مردم، محققان، متخصصان و مسئولان امر قرار می‌گیرد.
اقدامات اجتماعی، فرهنگی و روانی جامعه اسکاتلند در قبال مسئلۀ اعتیاد ، سوء مصرف مواد مخدر و قاچاق، از بسیاری جهات قابل توجه است. در این‌جا به چند نکته از این برخوردها و ویژگی‌ها اشاره می‌شود:
1) سرعت عمل دست‌اندرکاران در قبال ورود مسئلۀ مواد مخدر به جامعه بسیار زیاد است؛
2) کمیته‌ها و مراکز مشاوره کثیری برای بحث و گفت‌وگو دربارۀ ابعاد مختلف اعتیاد در مدارس، ادارات آموزش و پرورش، دستگاه‌های انتظامی، گروه‌های کاری، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و غیره تشکیل شده است؛
3) هماهنگی سازمان‌های مذکور و اطلاع‌رسانی به موقع دربارۀ دستاوردهای مطالعاتی و اجرایی بسیار مطلوب است؛
4) معتادان در تمام سطوح سنی و فرهنگی به مؤسسات درمانی و مشاوره‌ای شخصاً مراجعه می‌کنند؛
5) برخورد بسیار جدی، مهرآمیز، دل‌سوزانه و محترمانه با اشخاص معتاد توسط افراد ذی‌ربط، مانند پلیس، پزشک، مددکار، معلم، پدر و مادر و غیره بسیار رایج است؛
6) کلیۀ معتادان جدید و قدیم شناسایی می‌شوند و برای معالجه، هدایت و راهنمایی آن‌ها پرونده تشکیل می‌شود؛
7) از بزرگ‌نمایی، کتمان‌کاری یا کوچک‌نمایی مسئلۀ سوء مصرف مواد در انظار عمومی، رسانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی پرهیز می‌شود؛
8) مسئولان امر در تمام سازمان‌ها نسبت به حل مسئلۀ اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر در جامعه به عنوان یک وظیفه اجتماعی، فرهنگی، اجرایی و ملی احساس مسئولیت می‌کنند؛
9) کتاب‌های آموزشی و بهداشتی در زمینۀ اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر برای سنین و گروه‌های اجتماعی مختلف تألیف می‌شود؛
10) در نظام آموزشی و مواد درسی در راستای آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت پایه و بنیان خانواده و عزت نفس انسانی، تغییرات و دگرگونی‌های جدی و فراگیر انجام می‌شود.
یافته‌های یک پژوهش در سال 2001 در اسکاتلند نشان می‌دهد که 97 درصد مدارس تحت برنامه‌های آموزش مواد هستند. مطالعات انجام‌شده دربارۀ عملیات رسانه‌ای در اسکاتلند نشان می‌دهد که آموزشِ پیشگیری توانسته است به خوبی بر روی مخاطبانش تأثیر گذارد و دانش آن‌ها را افزایش دهد و علاوه بر این، مطالعات فوق، بخشی از آن‌ها را به سمت انجام فعالیت‌های پیشگیرانه یا مشارکت در این فعالیت‌ها کشانده است. در اسکاتلند برای مبارزه با سوء مصرف مواد مخدر، تغییراتی در نظام سازمان‌ها، نهادها و ساختارهای جامعه به وجود آمده که بسیاری از آن‌ها را می‌توان در زمرۀ اقدامات پیشگیرانه دسته‌بندی کرد. تغییرات و تحولات در برنامه‌‌های درسی و ورود برخی مباحث جدید به محتوای درسی کتب و تدریس آن‌ها، مانند آموزش مواد مخدر، آموزش امور و مسائل جنسی، آموزش بیماری‌های مسری مانند ایدز و غیره، از جمله تغییرات ایجاد شده در آموزش و پرورش است.
آموزش مهارت‌های زندگی و ایجاد ارتباط دوسویه بین دانش‌آموز و معلم از دیگر برنامه‌های این نهاد است. در دانشگاه‌ها نیز به مسائل اجتماعی و تدوین دروس و رشته‌های جدید در این زمینه توجه شده است. از سوی دیگر، در سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی گسترش فعالیت‌های تأمین اجتماعی و تأمین حقوق بیمۀ بی‌کاری، از کارافتادگی و غیره مورد توجه قرار گرفته است. مسئلۀ بی‌کاری و گسترش مراکز کاریابی و آموزش مهارت‌های زندگی به افراد بیکار و جوانان جزو برنامه‌های پیشگیرانه است. نظارت، هدایت و جامعه‌پذیر ساختن سایر گروه‌های قومی و فرهنگی نیز بر عهدۀ این نهادهاست. نهادهای انتظامی موظف شده‌اند که مردم را از خطرات و پی‌آمدهای نامطلوب فرهنگی، روانی، اجتماعی و مالی الکلیسم و مواد مخدر آگاه کنند و به مردم، نهادها، سازمان‌ها و معتادان برای جلوگیری از اشاعۀ مصرف مواد مخدر یاری رسانند. در زمینۀ رسانه‌ها نیز اقدامات زیر انجام می‌گیرد:
     1. انتشار نشریات تخصصی و نیمه‌تخصصی و عمومی برای علاقه‌مندان، متخصصان و عموم مردم و توزیع رایگان آن‌ها؛
     2. ارائۀ برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در تمام زمینه‌ها و تمام سطوح جهت ایجاد آگاهی از واقعیت‌ها و جریان‌های اجتماعی؛
     3. و آموزش مهارت‌های زندگی در ارتباط با مسئلۀ اعتیاد از طریق انتشار نشریات آموزشی و برنامه‌های آموزشی در رادیو و تلویزیون.

 همچنین، در اسکاتلند در راستای تغییرات نظام‌مند در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی، دانشگاه‌ها، مراکز مشاوره و مؤسسات تحقیقاتی در زمینۀ اعتیاد جوانان، متخصصان و عموم مردم، مطالعات وسیع موردی انجام می‌شود.
 
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران، 1390.