محبت در اسلام

محبت نياز اساسي و طبيعي انسان و بالاخص كودكان است. يكي از عللي كه آدمي را از تنهايي گريزان و در جمع سرخوش مي‌سازد، اين است كه در تنهايي محبت جايي ندارد و تمايلات آدمي در آن برآورده و ارضا نمي‌شود.
بررسي‌هاي متعدد درباره كودكان ثابت كرده است كه محبت مهمترين عامل سلامت روح كودك و نبود آن موجب ناهنجاري‌هاي رواني است. كمبود محبت مشكلاتي را پديد مي‌آورد كه نه تنها براي طفل زيانبخش است، بلكه زمينه را براي آشفتگي‌هاي اجتماعي فراهم مي‌سازد.
پيامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مورد محبت و ترحم به كودكان مي‌فرمايد: «كودكان خود را دوست بداريد و نسبت به آنها مهر بورزيد، و به وعده‌اي كه به آنها داده‌ايد وفا نماييد، خداوند برهيچ چيزي خشم نمي‌گيرد آن چنان كه به خاطر زنان و كودكان خشم مي‌گيرد.»
تعاليم اسلام براي رشد شخصيت انسان، مربيان را امر به محبت و مهرباني نسبت به كودكان مي كند.
از امام صادق(علیه السلام) روايت شده است كه مردي از انصار، از رسول اكرم(صلي‌الله عليه و آله) سئوال كرد: به چه كسي احسان نمايم؟
پيغمبر (صلي‌الله عليه و آله) فرمود: به پدر و مادر خود.
عرض كرد: آن دو در گذشته‌اند. فرمود: به فرزند احسان نما.
همچنين فرمود: خداوند به انسان به خاطر شدت محبتش به فرزند، ترحم مي كند. يكي از مظاهر اين نياز روحي، علاقه شديد كودكان به بوسيدن و در آغوش گرفتن آنهاست. رسول اكرم(صلي‌الله عليه و آله) مي‌فرمايد: «فرزندان خود را، زياد ببوسيد. زيرا با هر بوسه، براي شما، مقام و مرتبتي در بهشت، فراهم مي‌شود كه فاصله ميان هر مقام، پانصد سال است.»
نيز روايت است كه مردي حضــور پيغمبر اسلام (صلي‌الله عليه و آله) رسيد. عرض كرد: من هرگز كودكي را نبوسيدم. پيغمبر(صلي‌الله عليه و آله) فرمود: اين شخص مردي است كه از نظر ما اهل آتش جهنم و عذاب است.
همچنين فرمود: «اگر كسي فرزند خود را ببوسد، خداوند حسنه‌اي براي او مي‌نويسد، و اگر او را خوشحال كند، خداوند او را در روز قيامت مسرور مي‌سازد، و اگر قرآن را بدو تعليم دهد. در روز رستاخيز، حله‌اي از نور بدو مي‌پوشاند كه از پرتو آن، گونه‌هاي اهل بهشت مي‌درخشد.»
اقــرع بن خــابس مي‌گويــد: «ديدم پيغمبر اسلام (صلي‌الله عليه و آله) فرزند خردسال خود، امام حسن(عليه‌السلام) را مي‌بوسد، عرض كردم: من ده فرزند دارم كه هيچ‌يك از آنها را نبوسيده‌ام. پيغمبر(صلي‌الله عليه و آله) فرمود: كسي كه ترحم نكند، به او ترحم نخواهد شد.»

توصيه درباره ايتام

محبت به كودكان نه تنها براي فرزندان خود بلكه براي ايتام نيز كه از مهر پدر و مادر به گونه‌اي محرومند، مورد تاكيد اسلام است.
پيامبر اكرم(صلي‌الله عليه و آله) فرمود: «يتيمان مردم را آن چنان تربيت كنيد كه فرزندان خود را، و به آنان آن‌گونه مهر بورزيد كه به فرزندان خود مهر مي‌ورزيد.»
همچنين فرمود: «خداوند متعال مي‌فرمايد آن كس كه صداي گريه يتيمي را بشنود و او را از راه مهر آرام كند، به عزت و جلال و بلندي مقام سوگند، بهشت را بر او واجب گردانم.» و نيز فرمود: «خداي عز و جل نيكي بر يتيمان را به جهت بي‌سرپرستي آنان، ترغيب فرموده است. پس كسي كه از آنان نگهداري كند، خداي تعالي نيز او را صيانت مي‌فرمايد و آن كس كه آنان را گرامي بدارد، خداي تعالي نيز او را اكرام مي‌نمايد. و آن كس كه دست خود را از روي مهر و محبت بر سر يتيمي بكشد، خداي تعالي براي او در بهشت در مقابل هرموئي كه از زير دستش مي‌گذرد، قصري وسيع‌تر از دنيا و آنچه كه در آن هست، قرار مي‌دهد. و در بهشت هست آنچه كه نفس‌ها بدان ميل دارند و چشمها از آن لذت مي‌برند، و ايشان در آن جاودانه‌اند.»
حضرت علي (عليه‌السلام) فرمود: «از بهترين نيكي‌ها، نيكي به يتيمان است.»
اسلام در سايه اين سخنان مي‌خواهد نظر مردم را به سوي آنها كه كمبود محبت دارند، جلب كند تا آنان نيز افرادي آرام و متعادل بار بيايند.

روش محبت

هيچ روشي چون روش محبت در تربيت آدمي موثر نيست و مفيدترين روش‌هاي تربيت به نيروي محبت كارآيي پيدا مي‌كنند. نيروي محبت از نظر تربيتي نيرويي عظيم و كارساز است و بهترين تربيت آن است كه بدين روش تحقق يابد. خداي سبحان پيامبر گرامي‌اش را به روش محبت آراسته بود و آن حضرت با چنين روشي در تربيت مردمان توفيق يافت.
«پس به لطف و رحمت الهي با آنان نرمخو و پرمهر شدي، و اگر تندخو و سخت دل بودي، هر آينه از پيرامونت پراكنده مي‌شدند. پس از آنان در گذر و برايشان آمرزش بخواه.»

سنت محبت

هستي به رحمت و محبت وجود يافته است و براين مبنا تربيت مي‌يابد. وجود مظهر رحمت حق است و هر موجودي به سبب رحمت رحيميه حق به كمال شايسته خود مي‌رسد. خداوند در سرشت هر موجودي عشق ذاتي سير به سوي كمال خود را ايجاد كرده است و روش محبت در تربيت براين حقيقت وجودي استوار است.
«و رحمت من همه چيز را فرا گرفته است.»
خداي رحمان درباره خود فرموده است: «پروردگارتان مهر و رحمت را برخود مقرر كرده است.»
رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) مردمان را با محبت از رذايل دور ساخت و به فضايل آراست. از علي(علیه السّلام) نقل شده است كه از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) درباره روش و سنت آن حضرت پرسيدم، فرمود:
«محبت بنياد و اساس [روش و سنت] من است.»
پيامبر اكرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) با روش محبت توانست سرسخت‌ترين مردمان را متحول و منقلب سازد و به صفات الهي متصف نمايد. «انس بن مالك» در توصيف آن حضرت چنين گفته است: «رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) بيشترين لطف [و محبت] را به مردم داشت.»

نقش محبت در تربيت

انسان به فطرت خود نيازمند محبت است و با هيچ چيزي چون محبت نمي‌توان آدمي را متحول ساخت و او را به سوي كمال سير داد. محبت سر منشأ تربيت نفس‌ها و نرم شدن دل‌هاي سخت است. به بيان استاد شهيد مرتضي مطهري: «تاثير نيروي محبت و ارادت در ذايل كردن رذايل اخلاقي از دل از قبيل تاثير مواد شيميايي بر روي فلزات است، مثلاً يك كليشه ساز با تيزاب اطراف حروف را از بين مي‌برد نه با ناخن و يا سر چاقو و يا چيزي از اين قبيل. اما تاثير نيروي عقل در اصلاح مفاسد اخلاقي مانند كار كسي است كه بخواهد ذرات آهن را از خاك با دست جدا كند، چقدر رنج و زحمت دارد؟ اگر يك آهن رباي قوي در دست داشته باشد ممكن است با يك گردش همه آنها را جدا كند. نيروي ارادت و محبت مانند آهن‌ربا صفات رذيله را جمع مي‌كند و دور مي‌ريزد. خودي آدمي و هويت انساني او با محبت شكوفا مي‌شود، زيرا محبت گوهر وجود آدمي را جلا مي‌دهد و زنگارهاي آن را مي‌زدايد و چون اكسيري انسان را متحول مي‌سازد و به انسان شور و شوق زندگي و قوت و قدرت پايندگي مي‌بخشد و به زندگي معنا مي‌دهد.»
محبت عامل مهم در سلامت روحي و اعتدال رواني انسان است. استواري شخصيت و سلامت رفتار آدمي تا اندازه زيادي به محبتي بستگي دارد كه در زندگي مي‌بيند. محيط خانوادگي آكنده از محبت، سبب تلطيف عواطف و رشد فضايل در افراد مي‌شود. كساني كه در محيطي با محبت پرورش مي‌يابند، به ارجمندي مي‌رسند و مي‌آموزند ديگران را دوست بدارند و در اجتماع رفتاري انساني داشته باشند. با گرماي محبت است كه زندگي معنا مي‌يابد و استعدادهاي انسان شعله مي‌كشد و انگيزه تلاش و خلاقيت فراهم مي‌شود.

محبت به كودكان

انسان در مراحل اوليه زندگي و سال‌هاي نخستين به محبت بيشتري نياز دارد و روش محبت در سازمان دادن به شخصيت كودك از هر روش ديگري موثرتر است. بهترين وسيله براي رشد شخصيت و تلطيف عواطف محبت است و خداوند بندگانش را به ابراز محبت تشويق كرده است. از امام صادق(علیه السّلام) روايت شده است: «خداوند به خاطر محبت انسان به فرزندش بدو رحمت مي‌كند.»
اين محبت بايد در همه وجود جلوه داشته باشد. چنان كه امام صادق(علیه السّلام) از رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) روايت كرده است كه آن حضرت فرمود: «هر كه فرزندش را ببوسد، خداي بزرگ در نامه عملش حسنه‌اي برايش ثبت كند، و هر كه فرزندش را شاد كند، خداوند او را در روز قيامت شاد نمايد.»
آنان كه كودكان را از محبت خود محروم مي‌كنند، از حقيقت انساني بي‌بهره‌اند و فقط ظاهري از انسان را دارند. البته بايد توجه داشت كه روش‌هاي تربيت بايد تابع اصول تربيت باشد و آنها را زير پا نگذارد؛ و روش محبت زماني مفيد و كارساز خواهد بود كه از اعتدال خارج نگردد و به افراط و تفريط كشيده نشود. از امام باقر(علیه السّلام) چنين نقل شده است:
«بدترين پدران كسي است كه نيكي او را به زياده‌روي [در محبّت] وادارد؛ و بدترين فرزندان كسي است كه كوتاهي كردن [در انجام دادن وظايف] او را به نافرماني و ناراضي كردن [والدين] بكشاند.»
كمبود محبّت و زياده‌روي در ابراز محبّت كودكان را از اعتدال به در مي‌برد و آنان را به سوي ناتواني و ناسالمي، و خواري و پستي، و ناهنجاريهاي رفتاري سوق مي‌دهد. تكلّف و تصنّع و متناسب با سن و سال و وضع و حال كودك.

محبّت و اطاعت

اهميت روش محبّت در تربيت از اين روست كه محبّت اطاعت‌آور است و سبب همساني و همراهي مي‌شود. رسول خدا(صلّی الله علیه وآله و سلّم) فرموده است:
«انسان با كسي همراه است كه او را دوست مي‌دارد.»
ميان محبّت و اطاعت رابطه معيّت وجود دارد؛ با ظهور محبّت، اطاعت و همرنگي پيدا مي‌شود و محب به محبوب تأسي مي‌كند. «صفْوان بن قُدامَه» گويد: «از مكّه به مدينه هجرت كردم و نزد پيامبر رفتم و عرض كردم: اي رسول خدا، دستتان را بياوريد تا با شما بيعت كنم.» پس حضرت دست خود را پيش آورد. گفتم: «اي رسول خدا، من شما را دوست دارم.» فرمود: «انسان با كسي همراه است كه او را دوست مي‌دارد.»
محبّت هر كه در دل آدمي مي‌نشيند، انسان مطيع و پيرو او مي‌شود و از خواست او سرپيچي نمي‌كند. روايت شده است كه امام صادق(علیه السّلام) فرمود: «خدا را دوست ندارد كسي كه او را نافرماني كند.»
همين اطاعت است كه مشابهت و مشاكلت مي‌آورد و محب تلاش مي‌كند كه به صفات محبوب متصّف شود. دوستي پيامبر و اوصياي آن حضرت بهترين راه تربيت و كوتاهترين راه اصلاح و تهذيب است؛ و از همين روست كه پيامبر اكرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) جز دوستي و مودّت اهل بيتش را نخواسته است. اين محبّت بهترين روش در تربيت امّت آن حضرت است. زيرا عين اطاعت آنان و تأسي به راه و رسم ايشان است.
«بگو: من هيچ پاداشي از شما [بر رسالتم] درخواست نمي‌كنم مگر دوستي نزديكانم.» محبت به اهل بيت و پذيرش ولايت آنان بهترين روش براي تربيت و كوتاهترين راه براي كسب سعادت است كه سودش براي خود ايشان است.
«بگو پاداشي كه از شما درخواست كردم چيزي است كه سودش عايد خود شماست، پاداش من جز بر خدا نيست.»
دوستي و مودّت اهل بيت و پذيرش ولايت ايشان چيزي است كه راه انسانها را به سوي خدا هموار مي‌سازد و سبب اتصّاف به صفات الهي مي‌شود.
«بگو: من هيچ پاداشي از شما [بر رسالتم] درخواست نمي‌كنم، جز اين كه هر كس بخواهد راهي به سوي پروردگارش در پيش گيرد.» بنابراين خردمندترين مربيّان راه محبّت حقيقي را مي‌گشايد و از اين راه مردمان را به سوي حق رهنمون مي‌شود كه پيامبر اكرم(صلّی الله علیه وآله و سلّم) فرموده است:
«سر عقل، پس از ايمان به خدا، جلب كردن محبّت مردم است.»
منبع: روزنامه اطلاعات
/خ