تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده ‌است، همه فرهنگ‌ها با کتاب آغاز می‌شوند و با کتاب رشد می‌کنند. در این میان آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده‌ است، چرا که پیامبر عظیم‌الشأن اسلام رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌کند و در همین فرهنگ مقدس است که خداوند منان به قلم سوگند یاد می‌کند و معجزه‌ آخرین فرستاده‌اش را یک کتاب قرار داده‌ است.

در اهمیت نقش کتاب در تکامل جوامع انسانی همین بس که تمام ادیان آسمانی و بزرگان تاریخ بشری از طریق کتاب جاودانه مانده‌اند.

این نشانه‌های روشن و همچنین پیشنیه فرهنگی ما یعنی تعدد کتاب‌ها و کتابخانه‌ها در عصر شکوفایی تمدن اسلامی و آثار مکتوب نام‌آوران و دانشمندان مسلمان ایرانی همه ناظر بر اهمیت کتاب و کتابخوانی است و این حقیقت را بر ما آشکار می‌کند که آیین اسلام پرچمدار کتاب و کتاب‌خوانی در زمین است.

اسلام آغاز رسالت قرآنی‌اش را با قلم شروع می‌کند و ارزشی که قلم و تعلیم و تربیت در قرآن دارد بر کسی پوشیده نیست‌. در بعضی از روایات و احادیث از کتابخانه به عنوان بوستان نام برده شده و توصیه شده است که علم را با نوشتن و کتابت در بند کنید و زیباترین تعبیر‌، اطلاق عنوان کتاب به قرآن است

ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یسْطُرُونَ.[1]


ن- سوگند به قلم و آنچه که می نگارد.

آیه شریفه فوق را در آغاز سوره «قلم» می بینیم. خداوند متعال در این آیه به قلم سوگند یاد کرده است، قطعه ای از «نی» که دریایی از نعمات و برکات را در خود نهفته است.

سرچشمه تکامل و ترقی انسان، عرفان و شناخت وی نسبت به خالق هستی بخش و راه رسیدن به مقام قرب او، سعادت دائمی وی در عوالم دیگر و عالم قیامت همه نتیجه «قلم» می باشد.

این مهم در زندگی بشر، به حدی از اهمیت برخوردار بود که تاریخ، زندگی بشر را با روز پیدایش قلم می سنجد و گذشته را از زمان اختراع خط به دو گروه ما قبل از تاریخ و ما بعد از تاریخ تقسیم می کند.

تفسیر نورالثقلین در ذیل این آیه، روایاتی حائز اهمیت آورده است که به دو نمونه اشاره می شود.


قال الصادق علیه السلام: اوَّلُ ما خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَمُ، فَقالَ لَهُ، اکتُبْ، فَکتَبَ ما کانَ وَ ما هَوَ کائِنٌ الی یوْمِ القِیمَةِ.[2]

اولین چیزی که خداوند خلق نموده است، قلم است، به وی گفته شد بنویس، و او آنچه که شده است و تا روز قیامت خواهد شد، نوشت.
 

و نیز فرموده است:


انَّ اللَّهَ خَلَقَ الْقَلَمَ مِن شَجَرَةٍ فِی الْجَنَّةِ یقالُ لَها الْخُلْدُ، ثُمَّ قالَ لِنَهْرٍ فِی الْجَنَّةِ کنْ مِداداً، فَجَمَدَ النَّهْرُ وَ کانَتْ اشَدُّ بَیاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ احْلی مِنَ الشَّهْدِ...[3]

همانا خداوند قلم را از درختی در بهشت به نام درخت جاودان خلق نمود، آن گاه به رودی در بهشت فرمود: مرکب شود، نهر منجمد گشت و بسیار سفیدتر از برف و شیرین تر از عسل بود.


اهمیت کتاب

احترام قلم به خاطر توان نگارش آنست و آن هم به واسطه اهمیت مکتوب می باشد. پس در واقع این نوشته است که این همه تکریم و احترام شده و قلم تنها وسیله نوشتن و کاغذ وسیله و ابزار آشکار شدن هنر قلم می باشد و نه چیز دیگر.

حضرت امیر علیه السلام از کتاب به سخنگویی شایسته، یاوری مُسَکن، گوینده نیات و بستان دانشمندان تعبیر فرموده اند:

نِعْمَ الْمُحَدِّثُ الْکتابَ.[4]

چه نیک سخنگویی است کتاب.

مَنْ تَسَلَّی بِالْکتُبِ لَمْ تَفُتْهُ سَلْوَةٌ.[5]

هر که دل در کتاب ها بندد، دل آسودگی را از دست ندهد.

الکتابُ تَرْجُمانِ النِّیةِ.[6]

کتاب و نوشته بیانگر درون است.

الکتابُ بَساتینُ الْعُلَماءِ.[7]

کتاب، بستان های دانشمندان است.

و فرمایش امام صادق علیه السلام در ترویج نوشتن کتاب، اهمیتی مضاعف به موضوع می بخشد.

آن حضرت خطاب به یکی از شاگردان شایسته خود به نام «مفضّل بن عمر» می فرمایند:

اکتُبْ وَ بَثَّ عِلْمَک فی اخْوانِک فَانْ مِتَّ فَاوْرَثَ کتُبَک بَنیک، فَانَّهُ یأْتی عَلَی النَّاسِ زَمانُ هَرَجٍ لا یأْنِسُونَ فیهِ الّا بِکتُبِهِمْ.[8]

بنویس و علم خود را بین برادرانت ترویج کن، اگر از دنیا رفتی، فرزندانت وارث نوشته های تو خواهند بود، همانا زمانه ای فتنه انگیز خواهد آمد که مردم جز با کتابهایشان انس نمی گیرند.


پی نوشت ها:
[1] سوره قلم، آیه 1.
[2] تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 389.
[3] همان، ص 388.
[4] غررالحکم.
[5] همان.
[6] همان.
[7] همان.
[8] وسائل الشیعة، ج 18، ص 56.


منبع: حوزه نت