آشنايي با مفاهيم و اصطلاحات نشانه‏هاي ظهور

متناسب با بررسي نشانه‏هاي ظهور، در اين شمارة مجله، برخي مفاهيم و اصطلاحات مرتبط با اين موضوع را كه معمولاً در كتاب‏ها و آثار مؤلفان اسلامي از آنها ياد مي‏شود، بررسي مي‏كنيم:

1. نشانه‏هاي ظهور

ظهور مصلح آخرين، حضرت بقيـةالله الاعظم ـ ارواحنا له الفداء ـ با حوادث طبيعي، رويدادهاي اجتماعي و تحولات سياسي و نظامي بسياري همراه است كه همه، از آماده شدن جهان براي ورود به عصري جديد و آغاز دوراني سرنوشت‏ساز از حيات كرة خاك حكايت مي‏كنند. از مجموع اين حوادث، رويدادها و تحولات كه پيش از ظهور يا هم‏زمان با آن رخ مي‏دهند، به نشانه‏ها يا علايم ظهور تعبير مي‏شود. به اين نكته هم بايد توجه داشت كه همة اين نشانه‏ها در يك زمان رخ نمي‏دهند و از نظر دوري يا نزديكي به وقت ظهور، با يكديگر تفاوت دارند.

2. مَلاحِم

اين واژه جمع «مَلْحَمَه» به معناي جنگ و خون‏ريزي بزرگ و رزمگاه است. در مورد ريشه اين كلمه، برخي گفته‏اند: ملحمه از «لُحْمَه» به معناي تار و پود پارچه گرفته شده است و چون معمولاً در رزمگاه طرفين نبرد چون تار و پود پارچه در هم مي‏پيچند، به آن «ملحمه» مي‏گويند. برخي ديگر گفته‏اند: اين كلمه از «لَحْم» به معناي گوشت گرفته شده است و بدان دليل به رزمگاه «ملحمه» مي‏گويند كه در آن گوشت‏هاي كشته‏شدگان به فراواني به چشم مي‏خورد.1
ملاحم در اصطلاح به جنگ‏ها و رويدادهاي مهم سياسي و اجتماعي اطلاق مي‏شود كه پيامبر گرامي اسلام(ص) و امامان معصوم(علیهم السّلام) از وقوع آنها خبر داده‏اند.

3. فِتَن

كلمه «فتن» جمع «فتنه» به معناي آزمايش، امتحان، شورش، اختلاف آرا، رنج و محنت است. اين واژه در اصل به عملي گفته مي‏شود كه براي پاك كردن طلا و نقره از ناخالصي انجام مي‏گيرد.2 فتن در اصطلاح به معناي حوادث و رويدادهايي است كه وقوع آنها در كلمات پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت طاهرينش(ع) پيش‏گويي شده است.

4. اشراط الساعـة

كلمه «اشراط» جمع «شَرَط» به معناي علامت و نشان است.3 «اشراط الساع［» يا «اشراط يوم القيام［» در اصطلاح عبارت از «نشانه‏هاي برپايي قيامت» است. در منابع روايي، از برخي نشانه‏هاي ظهور به عنوان نشانه‏هاي برپايي قيامت ياد شده است.4
پيامبر گرامي اسلام(ص) از همان سال‏هاي آغازين بعثت، بر اساس دانش ماورايي خود، به پيش‏گويي رويدادهاي مختلف فرهنگي، سياسي و اجتماعي مي‏پرداخت كه در آينده‏هاي دور و نزديك در جامعه اسلامي روي خواهد داد. به تعبير برخي از روايات، ايشان، مسلمانان را از همة حوادثي كه تا آستانة قيامت رخ خواهد داد، آگاه مي‏كرد. آن حضرت گاه مسلمانان را نسبت به رخدادهاي مباركي كه در آينده رخ‏خواهد نمود، مژده و بشارت مي‏داد و گاه آنان را از وقايع شومي كه پيش روي آنهاست، برحذر مي‏داشت. اين رويه مستمر پيامبر اكرم(ص) در مورد پيش‏گويي رويدادهاي مختلف به ويژه رويدادهايي كه در آخرالزمان رخ خواهد داد، موجب شد كه مسلمانان در طول سال‏هاي پربركت حيات رسول گرامي اسلام(ص) از گنجينة ارزشمندي از روايات مربوط به حوادث آينده برخوردار شوند؛ گنجينه‏اي كه از همان سده‏هاي آغازين گسترش اسلام به دست مؤلفان، مورخان و محدّثان، جمع‏آوري و در اختيار نسل‏هاي آينده گذاشته شد.
مؤلفان اسلامي مجموعة روايت‏هايي را كه به ويژه از پيامبر اسلام در زمينه حوادث مختلف اجتماعي و سياسي وارد شده بود، در كتاب‏هايي كه معمولاً با عناويني همچون علامات المهدي، علامات مهدي آخرالزمان، علايم الظهور، أشراط الساع［، علامات الساع［، علامات يوم القيامه، الفتن، الملاحم، الفتن و المحن، الفتن و... ناميده مي‏شده است، جمع‏آوري كرده‏اند.5
گفتني است كتاب‏شناس بزرگ شيعي، «آقا بزرگ تهراني»؛ از بيش از سي مورد كتاب كه با عناويني نظير «الفتن و الملاحم» نوشته شده‏اند، ياد كرده است.6

5. شرايط ظهور

به مجموعة زمينه‏ها و بسترهاي فرهنگي، سياسي و اقتصادي كه در صورت فراهم‏شدن آنها ظهور امام مهدي(ع) رخ خواهد داد، «شرايط ظهور» گفته مي‏شود. البته در اينكه با قاطعيت بتوان اموري را از شرايط ظهور برشمرد و ادعا كرد كه با تحقق آنها حتماً ظهور محقق خواهد شد، ترديد وجود دارد، با اين حال، شايد بتوان از برخي روايات چنين استفاده كرد كه اموري مانند آمادگي فكري و عملي مردم براي ظهور امام عدالت‏گستر، عزم جدي آنها براي وفا به پيمان خود در برابر آن امام، وجود تعداد كافي ياران مخلص و وفادار، نااميدي كامل مردم از طرح‏ها و برنامه‏هاي دست‏ساخته بشر براي اصلاح وضع جهان و... از شرايط ظهور به شمار مي‏آيند.
گفتني است برخي افراد، نشانه‏هاي ظهور را با شرايط ظهور اشتباه مي‏گيرند و گمان مي‏كنند ظهور امام مهدي(ع) به تحقق اين نشانه‏ها بستگي دارد و تا زماني كه آنها رخ ندهد، لزوماً ظهور واقع نخواهد شد، در حالي كه نشانه‏هاي ظهور تنها جنبة آگاهي‏بخشي، بيدارسازي و هشداردهي دارند و راه‏هايي براي تشخيص منجي موعود حقيقي از موعودهاي دروغين به شمار مي‏آيند. بنابراين، چه بسا امكان دارد كه اراده خداوند به ظهور امام مهدي(ع) تعلق گيرد بي‏آنكه برخي از نشانه‏هاي ظهور محقق شده باشند. در معارف شيعي، از اين موضوع به «بداء» تعبير مي‏شود.7

پي‌نوشت‌ها:

1. لسان العرب، ج 12، ص 254، ماده «لحم».
2. همان، ج 10، ص 178، ماده «فتن».
3) همان، ج 7، ص 82 .
4. در يكي از اين روايات نشانه‏هاي برپايي قيامت به نقل از پيامبر اكرم‏(ص) چنين بيان شده است: «لا تقوم الساع［ حتي تكون عشر آيات: الدجال و الدخان و طلوع الشمس من مغربها، و دابّ［ الأرض و يأجوج و مأجوج و ثلاث［ خسوف: خسف بالمشرق و خسف بالمغرب و خسف بجزير＼ العرب و نار تخرج من قعر عدن تسوق الناس إلي المحشر تنزل معهم إذا نزلوا و تقبل معهم إذا أقبلوا.» بحار الأنوار، ج 6 ، ص 303، ح 1 و ج 52، ص 209.
5. ر.ك: نعيم بن حماد بن معاويه، الفتن، تحقيق: مجدي بن منصور بن سيد الشوري، بيروت، دارالكتب العلميه، 1418 ه‍ . ق، ص 11.
6. ر.ك: آقا بزرگ طهراني، الذريع［ إلي تصانيف الشيعه، چاپ دوم: بيروت، دارالاضواء، بي‏تا، ج 16، صص 114 - 112، ج 22، صص 190 - 187. برخي از مهم‏ترين كتاب‏هايي كه با عناوين ياد شده به رشته تحرير درآمده‏اند، به اين شرح است:
ابوعبدالله نعيم بن حماد مروزي، معروف به ابن حماد (م 288 ه‍ . ق)، الفتن، 2جلد، چاپ اول: قاهره، توحيد، 1412 ه‍ . ق؛ ابوالقاسم علي بن موسي بن طاووس، معروف به سيد بن طاووس (م 624 ه‍ . ق)، الملاحم و الفتن في ظهور الغايب المنتظر، چاپ پنجم: قم، رضي، 1398 ه‍ . ق. كتاب يادشده با اين نام نيز به چاپ رسيده است: التشريف بالمنن في التعريف بالفتن، تحقيق: مؤسسه صاحب الامر)عج)، چاپ اول: اصفهان، گلبهار، 1416 ه‍ . ق؛ ابوالفداء اسماعيل بن كثير دمشقي، معروف به ابن كثير (م 774ه‍ . ق)، النهايـ［ في الفتن و الملاحم، تحقيق: محمد احمد عبدالعزيز، 2 جلد، بيروت، دارالجيل، بي‏تا؛ ابوالفداء اسماعيل بن كثير دمشقي، معروف به ابن كثير، علامات يوم القيام［، چاپ اول: قاهره، مكتب［ القرآن، 1408 ه‍. ق؛ علي بن حسام‏الدين متقي هندي (م 975 ه‍ . ق)، البرهان في علامات مهدي آخرالزمان، تحقيق: علي‏اكبر غفاري،تهران، رضوان، 1399 ه‍ . ق؛ سيد شريف محمد بن رسول برزنجي (م 1103 ه‍ . ق)، الإشاع［ لأشراط الساع［، چاپ چهارم: بيروت، دارالكتاب العلمي［، بي‏تا.
7. دربارة موضوع «بداء» به مقاله‌اي كه در صفحات 36ـ39 همين شماره مجله آمده است مراجعه نماييد..

منبع: ماهنامه موعود شماره 96
/خ