تربیت فرزند در پرتو دین (2)

فصل سوم :
 

عوامل موثر در تربیت
 

در نظام تربیتی اسلام ، به نقش وراثت و محیط ، به عنوان پایه های تربیتی ، توجه شده است . در تعالیم اسلامی از از یکسو به انتخاب همسر و شرایط آن توجه شده که تلاشی است برای پیراستن مولود ، از آلودگی های ناشی از وراثت از سوی دیگر توجه به نقش محیط به معنای عام کلمه از محیط خانوادگی گرفته تا محیط سیاسی ، معاشرتی ، فرهنگی (39) و ... سفارش گردیده است.

وراثت
 

برای اینکه فرد تربیت سالمی داشته باشد ، ابتدا لازم است ژنهایی که از پدر و مادر به ایشان انتقال می یابد سالم باشد و فرد هیچگونه مشکل ارثی و ژنتیکی نداشته باشد زیرا پایه های سلامت جسمی و روحی هر فرد را وراثت تعیین می کند .
وراثت عبارت است از : انتقال بسیاری از صفات مشخصه جسمانی ، روانی و بعضی از حالات اخلاقی و عملی از پدر و مادر یا خویشاوندان دور و نزدیک به نسل های بعدی . وراثت از طریق ژنها به انسان منتقل می شود(40) و در این مورد هر دوی والدین سهیم هستند . بنابراین طبق سفارشات اسلام ، در انتخاب همسر دقت مناسب لازم است تا بتوان فرزندی سالم از لحاظ جسمی و روحی و صالح از لحاظ معنوی تربیت نمود . ائمه (صلوات اله علیهم) هم خود در انتخاب همسر بسیار دقیق بوده اند و هم دیگران را به این امر مهم و خطیر سفارش می نموده اند .
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این زمینه می فرمایند :
« اَنکحِوُ الاَکفاءَ وَ اَنکِحُوا مِنهُم وَ اُختارُوا النِطُفَکُم(41) ؛ به هم شأن خود زن بدهید ، از هم شان خود زن بگیرید و برای نطفه های خود جایگاه های مناسب انتخاب نمایید .»
اهمیت انتخاب همسر هم به جهت تربیت فرزند است و هم به جهت ایجاد تفاهم میان زن و شوهر و ثبات وآسایش خانواده زیرا با وجود این مسائل ، می توان محیط امن و سالمی را برای تربیت فرزندان ایجاد کرد . در این قسمت با توجه به موضوع بحث ، به تفضیل عوامل محیطی انسان بیان می گردد .
الف)وراثت خصوصیاتی
وراثتی است که با جسم پیوستگی دارد مانند گروه خون ، شکل ، طول و قامت ، رنگ صورت و مو و ... بنابراین تمام خصوصیات جسمی والدین بر فرزند اثر می گذارد .
ب) وراثت عقلی
تردیدی نیست که افراد در یک خانواده بشری با افراد خانواده دیگر در بسیاری از خصوصیات عقلانی و رفتاری تفاوت دارند . برخی دچار ضعف عقلانی اند و بعضی بر خلاف آن . بنابراین خصوصیات عقلانی ، نیز از طریق وراثت به فرزندان منتقل می گردد .
لذا پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند : « اِیّاکُم وَ تَزویجَ الحَمقاء ، فَاِنَّ صُحبَتَها بَلاُء وَ وَلَدَها ضَیّاعُ(42) ؛از ازدواج با زنهای کم هوش و احمق اجتناب کنید زیرا مصاحبت با آنها ناگوار و فرزندی که از او متولد می شود تباه و بی ارزش است .»
ج ) وراثت اخلاقی
سجایای اخلاقی و صفات پسندیده یا سیئات اخلاقی و ملکات ناپسند پدران و مادران نیز در فرزندان زمینه هایی را ایجاد می نماید . پدران و مادران شجاع و سخی ، فداکار و خدمتگذار ، اغلب فرزندان پرمایه و با فضیلت می آورند و برعکس از خاندان های زبون ، خودخواه و ترسو ، بیشتر بچه های فرومایه متولد می شود . در نظر اسلام فضائل یا رذائل پدران و مادران در فرزندان آثار قابل ملاحظه ای می گذارد و فرزندان وارث آن صفات خواهند بود .
در قرآن از زبان نوح (علیه السلام) آمده : « رَبَّ لاَ تَذَر عَلَی الاَرضِ مِنَ الکافِرینَ دَیّاراً . اِنَّکَ اِن تَذَرهُم و... »(43) «پروردگارا ؛ این مردم کافر و گمراه را از صحنه ی زمین برانداز ، چه اگر آنها را به حال خود واگذاری ، از طرفی مایه گمراهی دیگران می شوند و از طرف دیگر فرزندانی که می آورند جز آلوده و پلید نخواهند بود .»

محیط
 

محیط از دیگر عوامل موثر و البته مهم در تربیت دینی افراد است . فرد سالم در محیط سالم رشد یافته و به تکامل می رسد . از طرفی محیط ناسالم ، توانایی تربیت افراد سالم را ندارد.(44)
از نظر اسلام بخش اعظمی از صفات و خلقیات و آنچه مورد پاداش یا کیفر است از طریق محیط به افراد منتقل می شود .(45) منظور از محیط ، اوضاع ، نیروها و احوالی است که از راه محرک هایی در فرد اثر می گذارد . یعنی عوامل و نیروهایی خارج از فرد که می توانند در رفتار او ، موثر واقع شوند. به عبارت دیگر محیط ، تمام عوامل خارجی است که در موجود زنده از آغاز رشد موثر است.
انسان هر چه رشد نماید ، دایره محیطی او وسعت می یابد .عوامل محیطی فراوان است و در تقسیم بندی اولیه می توان به دو قسم انسانی و غیر انسانی اشاره نمود :
الف ) محیط انسانی
منظور از محیط انسانی ، کلیه افرادی هستند که فرد مورد تربیت را احاطه کرده اند . از قبیل : پدر و مادر ، برادر و خواهر تا معلم و ... مهمترین عوامل موثر در تربیت انسان عوامل انسانی اند که بر اساس اینکه افراد عامل به تعالیم مکتب باشند یا خلاف آن ، تابع تعصبات و تقلید کورکورانه باشند یا برعکس و نیز بر اساس سطح اندیشه و فرهنگ و نوع تفکرات ، نوع تربیت نیز مختلف خواهد بود.
ب ) محیط غیرانسانی
این محیط کلیه عوامل غیر انسانی است که به گونه ای مستقیم یا غیرمستقیم در امر تربیت موثرند . مانند : وسایل ارتباط جمعی ، ایدئولوژی و فرهنگ ، قوانین و مقررات و ... (46)
اولین محیط زندگی انسان ، داخل شکم مادر است . چیزهای زیادی هستند که در این فضا ، بر روی جنین ، این موجود جدید اثر می گذارند . مثل : تغذیه مادر ، حالات روحی و معنوی او ، آنچه از شنیدنیها و دیدنیها دریافت می کند(47) و ... نظر به اهمیت این محیط در تربیت کودک ، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، پایه ریزی سعادت و شقاوت انسان را در شکم مادر می دانند و می فرمایند :
« الشَّقی مَن شَقی فی بَطنِ اُمِه ِوَ السَّعیدُ مَن سَعِدَ فِی بَطنِ اُمِهِ »
همانطور که گذشت ، به همین خاطر است که در روایات اسلامی بر انتخاب همسر شایسته ، تاکید فراوانی شده است .
خانواده اولین محیط اجتماعی است که نوزاد ، زندگی خود را در آن آغاز می نماید و از محیطی که در آن به صورت انفرادی می زیست ، پا به محیطی می گذارد که باید در آن با انسانهای دیگر زندگی نماید ؛ عادات و نظرات آنها را کسب نماید و خود را با آنها تطبیق دهد . در پایه ریزی شخصیت مذهبی اشخاص ، هیچ عاملی اجتماعی ، به پای محیط کوچک خانواده نمی رسد . تاروپود روانی اشخاص در کانون خانواده به هم تنیده می شود و والدین با نیروی عشق و محبت در تکوین شخصیت سالم ، توانا ، با تقوا ، سازنده و مورد احترام برای فرزندان خود ، نقش انکار ناپذیری دارند .(48) کودک تحت تاثیر تمام انگیزه های خانوادگی است و رفتار او قهراً از خانواده شکل می گیرد .
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرمایند :
« کُلُّ مَولُودَ یِلُدُ عَلَی الفِطرَهَ حَتّی یَکُوُنُ اَبوَاه یُهَوِّدانَه وَ یُنَصّرِانَهُ .(49) ؛هر نوزادی بر فطرت (توحید) متولد می شود تا آنگاه که پدر و مادر او ، او را به یهودیت یا نصرانیت گرایش دهند و از فطرت اصلی خود منحرف سازند . »
به دلیل اهمیت محیط خانواده در تربیت کودک به تبیین و تشریح بیشتر آن می پردازیم .

نقش خانواده در تربیت دینی کودکان
 

حدیث شریفی که در بالا ذکر شد ، به جایگاه خانواده در تربیت دینی کودک اشاره دارد . در حقیقت کلاس اول تربیت طفل ، همان محیط خانواده است . او درس اولیه زندگی را از پدر و مادر و اطرافیان خود در خانه فرا می گیرد . پس در قدم اول ، باید خانواده اصلاح شود و به گفته ی یکی از بزرگان ، اصلاح جامعه و هر ملتی فقط بر سه پایه استوار است :
پایه اول : اصلاح خانواده
پایه دوم : اصلاح خانواده
پایه سوم : اصلاح خانواده(50)
در درون خانواده ، سرمایه ی عاطفی و انرژی مثبت عظیمی قرار دارد که با بهره برداری از آن ،بسیاری از برنامه های تربیتی رامی توان به اجرا درآورد .
قرآن کریم با اشاره به بحث تربیت دینی در خانواده می فرماید :
« یَااَیُهَا الَذِینَ آمنَوا قُوا اَنفُسَکُم وَ اهلیکُم نارَاً ؛ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود وخانواده تان را از آتش جهنم ، حفظ کنید .»(51)
والدین به عنوان مهمترین عوامل وراثتی و محیطی باید در تربیت دینی کودکان تلاش نمایند ، تا کودک یا در واقع متربی ، از سر شوق و اشتیاق به تجارب درونی دست یابد ؛ به نحوی که خود بتواند فطرت خداجوی خود را کشف کرده و تجربه دینی را به طور حضوری درک نماید .
برای کسانی که از سابقه پرورش خانوادگی با آداب اسلامی ، بی بهره اند . عمل کردن به فرائض اسلامی ، مثل پریدن در استخر پر از آب سرد است . اختلافی که میان درجه حرارت بدن او و آب وجود دارد ، انتقال دفعی از بیرون به درون استخر را مشکل می سازد .
اما طفلی که از بدو تولد در فضای اسلامی بزرگ شده است ، هرگز خود را با انتقالی این چنین نامأنوس نمی بیند . به همین دلیل است که امام علی (علیه السلام) می فرمایند :
«عَلِّمُوا اَنفُسَکُم وَ اَهلیکُمُ الخَیر و اَدّبِوُهُم(52) ؛خود و خانواده خود را به انجام کارهای خیر عادت دهید و آنان را تربیت و نیک رفتاری بیاموزید. »
امام سجاد (علیه السلام) نیز حق فرزند را ادب آموزی به او و راهنمایی به سوی پروردگار معرفی کرده و می فرماید :
وَ اَمّا حَقُ وَلَدَکَ فَاَن تَعلَمَ اَنَّهُ وَ مِنکَ وَ مُضافٌ اِلَیکَ فی عَاجِل الدُنیا بِخَیرِه وَ شَرِه وَ اِنَّکَ مَسئولٌ عَمّا وَلَیتَهُ مِن حُسُن الاَدَب وَ الدَّلاله عَلَی رَبَه ؛اما حق فرزندت برتو این است که بدانی وجود او از تو است و اعمال نیک و بد او در این دنیا وابسته به توست . تو در برابر خوب تربیت کردن و راهنمایی کردن او به سوی پروردگار، مسئول هستی.(53)
همه این سخنان گهربار نشانه ای از این مطلبند که خانواده قابلیت تربیت دینی افراد را دارا است و به عنوان یک وظیفه مهم ، باید به آن اهتمام ورزد .

خودسازی والدین قبل از تربیت کودک
 

آنچه در تربیت کودک اهمیت فراوان دارد ، رفتار والدین در منزل است ، چرا که کودک در واقع یک مقلد کامل از پدر و مادر می باشد . ذهن کودک در ابتدا پاک و به دور از هر گونه نقشی است . او دقیقاً به اعمال پدر و مادر و به رفتار سایر نزدیکان و اطرافیان خود نگاه می کند . آنچه آنان انجام می دهند را فرا گرفته و عملاً خود انجام می دهد . اینجاست که رفتار و حرکات پدر و مادر در کیفیت تربیت فرزند بسیار مهم است و والدین باید بدین نکته توجه نمایند اگر دهها بار فرزند خود را از ارتکاب عملی نهی نمایند ، اما خود حتی یکبار آن را انجام دهند کافی است که کودک امر و نهی پدر ومادر را نادیده گرفته و آن عمل را انجام دهد . (54)
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند :
« کُوُنُو دُعاه الناسِ بِغَیرَ اَلسِنَتَکُم »
« مردم را از راه عمل- و نه از راه گفتار و بیان تنها- بسوی حق دعوت کنید . »(55)
کودکی که عملاً در دوران کودکی در خانه و خانواده و از طریق والدین با نماز و روزه ، محرم و نامحرم و ... آشنا شده است اندک اندک ، به تبع اوضاع و احوال حاکم بر خانواده ، به اعمال و آداب اسلامی تأدب پیدا کرده و این اعمال در ذهنش نقش می بندد .(56)
کودکی که در محیط خانه ، از پدر و مادر و اطرافیان نماز و روزه و اعمالی از این قبیل دیده و چشم و گوشش به آنها عادت کرده است ، به آسانی تربیت پذیر خواهد بود . ولی بر عکس ، کودکی که در محیط خانه ، اینگونه اعمال و رفتار را هیچ گاه ندیده و نشنیده است ، تربیت پذیری دینی او بسیار مشکل می شود . بنا براین والدین برای تربیت فرزندانی مسلمان و موحد ، ابتدا باید خود تأدب به آداب اسلامی داشته باشند تا بتوانند از عهده این امر مهم برآیند .
محیط موسسه آموزشی ، در سطوح مختلف پیش از دبستان ، دبستان و ... از عواملی هستند که تاثیر اساسی در تعلیم و تربیت افراد دارند .
آموزش و پرورش در آموزشگاهها ، در واقع ادامه کار پرورش افراد در محیط خانواده است کودکان در محیط آموزشگاه یاد می گیرند که در چه محدوده ای بیندیشد و حس همکاری داشته باشند .
این محیط می تواند با ایجاد رابطه ی صمیمی با کودک ، او را بادین آشنا کرده و او را آماده ی پذیرش تکالیف و مسئولیتهای الهی سازد .
مسئولان و مربیان در مدرسه نقش مهمی را بعد از خانواده در تربیت دینی کودکان بر عهده دارند و موظفند به این امر مهم بسیار دقت و توجه نمایند در این زمینه مربی واقعی کسی است که علاوه بر تسلط کافی بر موضوعات درسی،با اصول تعلیم و تربیت ، خصوصاً اصول تربیت دینی کاملاً آشنایی داشته باشد تا بتواند نقش خودش را به عنوان مربی واقعی به خوبی ایفا نماید.(57)
منظور از محیط اجتماعی همان محیط فرهنگی است که نوع آداب ورسوم حاکم در یک جامعه را مشخص می کند و کلیه ارگانها و افراد یک اجتماع ، از آن فرهنگ پیروی می نمایند .(58)
با افزایش سن کودک ، ارتباط او با محیط اجتماعی بیشتر و بیشتر می شود و کلیه ی آداب و رسوم ، گرایشها ، عادتها و عقایدی را که در آن موجود است ، کسب می کند . او مجبور است ، همراه با رشد خود ، با فرهنگ جامعه و به عبارت بهتر ، کلیه ی جنبه های فرهنگی و نیروهای اقتصادی و سیاسی که در شکل گیری شخصیت افراد ، مؤثرند ، آشنا و از آنها متأثر گردد .
وسایل ارتباط جمعی مانند : رادیو ، تلویزیون ، سینما ، جراید و ... با رسوخی که در بین جوامع دارند ، بی تردید تاثیر زیادی روی افکار ، عقاید و اخلاق و کردار افراد اجتماع خواهند گذاشت .
در این میان کودکان به دلیل فراغت بیشتر و الگوپذیری بالاتر ، بیش از دیگران از آن وسایل، تأثیر می پذیرند .
این محیط عبارت است از جماعت رفقا و دوستانی که با کودک در نشاط و جنبشهای کودکانه شرکت می کنند و کودک تحت تاثیر اعمال و رفتار آنهاست ؛ او نیز به نوبه ی خود در آنها اثر می گذارد .
عاداتی که ممکن است کودک از خانواده بدست آورد ، رنگ عادات رفقا را به خوبی می گیرد و لذا قرآن و روایات از معاشرت با دوستان نامناسب و بد نهی می کنند .(59)
قرآن کریم به نتایج محیط بد رفاقت و معاشرت اشاره کرده و می فرماید :
« وَ یوَمَ تَعضُ الظّالِمُ عَلی یَدَیهِ وَ یَقُوُلُ یَا لَیتَنی اتَّخَذَتُ مَعَ الرَسُولُ سَبیلاً یا وَیلَتا لَم اَتَخِذ فُلاناً خَلیلاً (60) ؛روزی که به دندان می گزد ، ستمکار دستش را و می گوید : کاش با راهنمایی رسول راهی را انتخاب کرده بودم ، ای کاش فلانی را دوست خود نمی گرفتم . »
دوستی و رفت و آمد با دیگران ، بسیاری از مظاهر اخلاقی و عادات را – خواسته یا ناخواسته – در انسان ایجاد یا دگرگون می سازد . انسان از تظاهر به کار بد و اظهار عیوب درونی خود نزد دوستان و معاشرانش حیا و شرم می کند و مخصوصاً نزد معاشرانی که از پستی و بدی مبری هستند . همین حیا او را از بدی دور و به خیر و نیکی نزدیک می سازد . (61)
دوست شایسته و با فضیلت یکی از سرمایه های بزرگ زندگی و از عوامل خوشبختی و سعادت بشر است . اولیاء گرامی اسلام ، پیروان خود را به انتخاب رفیق عاقل و با ایمان تشویق نموده و فواید وجودی چنین دوستی را خاطر نشان کرده اند : پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله )می فرمایند :
« اَسعَدُ النّاسِ مَن خالَطَ کِرامَ النّاسِ؛(62) سعادتمند ترین مردم کسی است که با مردم بزرگوار مخالطت و معاشرت داشته باشد .»
نا گفته نماند که نداشتن رفیق شایسته ، مایه ی محرومیتهایی در زندگی دنیا و تأثراتی در آخرت است . ولی مصیبت بسیار بزرگ ، رفاقت با عناصر فاسد و هم نشینی با افراد گناهکار است . زیرا این قبیل دوستان با تلقین های شیطانی ، رفیق خود را به گمراهی و ناپاکی می کشانند و با وسوسه های منحرف کننده به انواع گناه و پلیدی آلوده اش می سازند . به عبارت دیگر کسی که رفیق خوب ندارد تنها به پاره ای از نعمتها نمی رسد و از کمالاتی که ممکن بوده بر اثر رفیق شایسته نصیب او شود ، محروم می ماند ، ولی کسی که رفیق بد دارد ، نه تنها با مصاحبت با او به کمال عالی تر نمی رسد ، بلکه کمالات فطری و فضایل طبیعی خود را نیز از دست می دهد و در نتیجه به محرومیتهای دنیوی و کیفرهای اخروی دچار می گردد . حضرت علی (علیه السلام) در نامه خود به حارث همدانی می فرماید : « از رفاقت با کسانیکه افکارشان خطا و اعمالشان ناپسند است ، بر حذر باش . چه آدمی به رویه و روش رفیق خو می گیرد و به افکار و اعمال او معتاد می شود .»(63)

دیگر عوامل موثر در تربیت دینی (در محیط خانه)
 

هر چند از دیدگاه اسلامی ، حقیقت انسان ، جنبه روحانی و معنوی است و هدف اصلی تربیت نیز ، پرورش حس دینی و رسیدن انسان به کمالات معنوی می باشد ، ولی با وجود این ، جنبه جسمانی او را نمی توان نادیده گرفت ؛ زیرا جسم و روح ، رابطه متقابل دارند و هر کدام بر دیگری تأثیر می گذارند . بنابراین ، عوامل مؤثر در تربیت نیروی جسمی انسان بر جنبه ی روحی او نیز مؤثر است و بدین دلیل ، باید به آن توجه کرد . از جمله عوامل مؤثر بر جسم ، تغذیه ، نوع غذا و کیفیت آن است .
به نظر روانشناسان ، سلامت بدن بیش از هر چیز ، به چگونگی غذای شخص مربوط است و حالات روانی و روحی نیز همواره از حالات بدنی متأثر می شود و بدین ترتیب ، چگونگی تغذیه در رشد ذهنی و بدنی انسان اثر می کند . امروزه از نظر علمی ثابت شده است که تغذیه سالم مادران در ایام بارداری ، در تکامل جسمانی و روحانی کودک ، تاثیر فراوان دارد . به همین دلیل است که مادران در این دوره ، از مصرف برخی داروها ، مواد الکلی و ... که ممکن است باعث بروز اختلالات عصبی در کودک شود ، نهی شده اند . در مورد تأثیر غذا بر اعمال و رفتار انسان ، روایات فراوانی وارد شده است از جمله پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند : « هر کس به اندازه یک لقمه از غذای حرام بخورد ، چهل شبانه روز نمازش قبول نمی شود و دعایش به استجابت نمی رسد .»
در روایت دیگری از ایشان آمده است : « هر بدنی که از طریق حرام تغذیه کرده باشد ، داخل بهشت نمی شود . »(64)
در زمینه تأثیر غذا بر رفتار و تربیت دینی انسان ، جای انکار نیست . از این رو دین اسلام ، برای جلوگیری از پیامدهای ناگوار آن نسبت به تغذیه مادران و فرزندان ، توصیه های فراوانی نموده است که مسلماً اگر به خوبی اجرا شود ، مشکلات تربیتی پدید نمی آید .
امروزه بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی ، در اثر غذاهایی است که به نحوی از راه حرام بدست می آید . کودکانی که با غذای حرام تغذیه شوند و دوره حساس کودکی را به همین صورت سپری کنند ، فطرت دینی خود را از دست داده و دست به هر خلافی می زنند . در این زمینه رسول خدا نسبت به زنان باردار می فرمودند : « زنان باردار را در آخرین ماههای حاملگی خرما بخورانید ، تا فرزندانشان بردبار و متقی شوند .» از روایات اسلامی ، بر می آید که تغذیه حلال و مطلوب اعم از شیر مادر و غذا ، در دوره کودکی بر تربیت دینی کودک تأثیر فراوان دارد . از این رو بر والدین لازم است به این دستورات اسلام توجه نموده تا فرزندانی صالح و مفید ، هم برای خودشان و هم برای جامعه تربیت نمایند . باید توجه داشت که شخصیتهای بزرگ دینی در آغوش پدران و مادران متدین پرورش یافته اند ، که منشأ خیرات و برکات قرار گرفته اند . در مورد شیخ انصاری نقل شده است که مادرش هیچ گاه بدون طهارت به ایشان شیر نداد . مرحوم شیخ انصاری در اثر این مراقبتها و تربیت صحیح خانوادگی به مقامی رسید که جهان اسلام تاکنون مدیون خدمات علمی و فرهنگی اوست . (65)
یکی دیگر از عوامل مؤثر در تربیت دینی کودک ، هماهنگ بودن علم و عمل مربی است ؛ یعنی آنچه مربی از کودک می خواهد و به انجام آن امر می کند ، بیش از هر چیز ، خود عامل به آن باشد . انطباق علم و عمل در محیط خانه ، که فضای شکل گیری منش ها و باورهای دینی و
اخلاقی کودک است ، اهمیت فراوان دارد . پدر و مادر که نقش اساسی در تربیت کودک دارند ، موظفند هر گاه ، کاری را از کودک می خواهند ، خود نیز به آن بها داده و عمل نمایند . پدر و مادر به عنوان الگوی تربیتی برای کودک ، باید خودشان ، پاک ، متدین و عامل به دستورات الهی باشند تا بتوانند فرزندان پاک و صالحی تحویل جامعه دهند . در مورد مطابقت گفتار و رفتار و اهمیت دادن به عمل روایات فراوانی رسیده است از جمله امام صادق (علیه السلام) می فرمایند : « مردم را با اعمال خود به خوبیها دعوت نمایید و تنها به زبان اکتفا نکنید .»(66)
عامل دیگری که در تربیت دینی کودک در محیط خانه بسیار مؤثر است ، تأیید رفتارهای مطلوب او بوسیله ی والدین است . کارهای درستی را که از کودک مشاهده می شود – اگر چه غیر دینی و معمولی باشد – اگر با تأیید و تحسین والدین مواجه شود ، تداوم یافته و تکرار می گردد . تأیید اینگونه رفتارها از سوی پدر و مادر ممکن است به شیوه های زبانی یا عملی باشد ، که هر کدام به نوبه ی خود در تکرار آن کار ، تأثیر فراوان دارد . اگر چه تایید عملی از کارهای مثبت در تربیت مؤثر است ، ولی تأیید کلامی آن کار ، مانند گفتن «آفرین ، بسیار خوب » بیشتر مؤثر است ؛ زیرا کودک در دوره ی کودکی ، برای جلب توجه والدین به خود، به دستورات آنان بیشر عمل می کند.
اساساً یکی از شیوه های قرآن مجید ، ایجاد انگیزه و رغبت در افراد صالح و برقراری موازنه میان عمل و پاداش است . بر این اساس ، تأیید و تشویق بر کارهای مطلوب به منظور ایجاد انگیزه در افراد از روشهایی است که در قرآن و روایات استفاده می شود و نقش اساسی در تربیت دینی دارد.
وظیفه ی مربیان و والدین است که در تربیت دینی کودکان از این روش بهره برند و به جای سختگیری ، تحمیل کارهای ناخواسته و تنبیه کودکان ، از شیوه های متعادل همراه با ابزار عواطف و تأیید و تشویق در تربیت فرزند استفاده کنند .

پی نوشت ها :
 

39. فرض اله قلی زاده ، دین ، تربیت ، اخلاق ، ص 75
40. شیخ حر عاملی ، وسایل الشیعه ، ج14 ، ص29
41. شیخ حر عاملی ، وسایل الشیعه ، ج3 ، ص 6
42. سوره نوح ، آیه 27
43. علی قائمی ، پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان ، ص76
44. همان ، ص 76
45. رضا فرهادیان ، مبانی تعلیم و تربیت در قرآن و احادیث
46. فرض اله قلی زاده ، دین تربیت اخلاق ، ص 76
47. همان ، ص 78
48. سفینه البحار ، ج2 ، ص373
49. سید جعفر شیخ الاسلام ، پرورش کودک ، ص89
50. سوره تحریم ، آیه 6
51. محمد حسین طباطبائی ، تفسیرالمیزان ، ج28 ، ص341
52. وسایل الشیعه ، ج3، ص135
53. محسن غرویان ، تربیت فرزند ، ص28
54. همان ، ص29
55. فاطمه ایرانپور ، تعلیم و تربیت ، ص12
56. رضا فرهادیان ، والدین و مربیان مسئول ، ص222
57. فرض اله قلی زاده ، دین تربیت اخلاق ، ص 79
58. سید محمد باقر حجتی ، اسلام و تعلیم و تربیت ، ص114
59.سوره فرقان ، آیه 29و30
60. همان ، ص 116
61. بحارالانوار ، ج15 ، ص51
62. نهج البلاغه ، نامه 69
63. محسن غرویان ، تربیت فرزند ، ص29
64. محمود ارگانی بهبانی حائری ،تربیت فرزند دراسلام،ص 17
65. مکارم الاخلاق ،ص 197
66. ریحانه بهشتی –جامع الاحایث ص 289