علل انحرافات جنسی و راه های پیشگیری و درمان (3)

پیشگیری و راه درمان انحرافات جنسی:
 

حضرت على (ع ) فرمود: افراد با ايمان، همچون كوه، سرسخت و با استقامتند.فـردى كـه بـه انحراف، مبتلا شده است، اگر سرانجام ناخوشايند آن را در دنيا از يك طرف و عـذاب دردنـاك آخـرت را ازطرف ديگر در نظرآورد، به خود خواهد آمد و خدا را ناظر و حاضر بر اعمال خود خواهد ديد وتصميم به ترك اين عمل خواهد گرفت. اوبايد بداند كه خوشبختانه زود متوجه اين عمل انحرافى و زيانبار شده و ريشه عادت به اين عمل در وجودش مستحكم نگرديده است، با اراده اى قوى و توكل به خدا مى تواند آن را ترك كند.او هـرگـز نـبـايد خود را يك فرد نفرين شده و مطرود درگاه خدا بداند، بلكه بايد جدا به لطف و رحمت الهى اميدوار باشد.
1 ـ خود را از محيطها و موقعيّت هاى تحريك آميز دور نگه دارد و از خلوت گزينى اجتناب ورزد.
2 ـ از پـوشيدن لباس هاى تنگ و چسبنده خوددارى ورزيده و از تماس و لمس نمودن اعضاى بدن خود يا ديگران شديداً دورى گزيند.
3 ـ از نگاه به نامحرم و چشم چرانى خوددارى ورزد.
4 ـ تـخـيـلات و تـفكرات خود را كنترل كند و بداند هر آنچه كه به ذهن و انديشه اش مى گذرد، خـداونـد بـه آن، آگـاه اسـت و در اين زمينه مسووليت داردو بايد تنها به آنچه كه عقل و قوانين شـرعـى تـاييدمى كنند بينديشد تا رستگار شود، زيرا تخيل و تصور درباره مسائل جنسى و شهوت آلود منجر به تحريكهاى مداوم گرديده و نيروى حيات را از بين برده و انسان را از مسائل حقيقى و واقعى زندگى بازمى دارد.
5 ـ با توجه به اين كه دوران جوانى، دوران پرشور و حساس عمر به حساب مى آيد، شايسته است كه جـوان بـا بـرنـامـه ريـزى دقيق براى اوقات شبانه روزى به يارى كار و تلاش مداوم در زمينه هاى تـحـصـيـلـى و عـلـمـى و مـطـالـعـاتـى و كـارهـاى ذوقـى و تفريحى، حداقل زمان لازم را به خوابيدن اختصاص دهد و زمانى به بستر رود كه خواب بر او مستولى شده، تا زود به خواب رود.
6 ـ بـا اشـتغال به مطالعه كتب سودمند و مراجعه به كتابخانه ها در اوقات فراغت، زمينه موفقيت تحصيلى آينده خود را فراهم سازد.
7 ـ در تيمها و گروه هاى ورزشى شركت فعال داشته باشد و نيز در فعاليتهاى تربيتى، فرهنگى و مـذهـبـى شركت نمايد، زيرا اين اشتغالات در افزايش ايمان و توفيق در ترك معاصى به وى كمك مى نمايد. فعاليتهاى سالم و جهت دار سودمند، مقدار فراوانى ازانرژيهاى جوان را به خود اختصاص مى دهد و از تـحـريـكهاى جنسى و شهوت انگيز جلوگيرى مى نمايد، چرا كه مبتلايان به اين عادت زشت، بيشتر ميل به گوشه گيرى دارند. شركت در فعاليتهاى تربيتى و اجتماعى و گروههاى قرآن در مساجد و كتابخانه ها و تماس با افراد مومن و پاك درتقويت روحيه و ايمان اين گونه جوانان بسيار موثر است .
8 ـ با دوستان مومن و خوب، رفت و آمد و مجالست داشته باشد و حتى المقدور سعى كند، نمازها را در اول وقت و با جماعت به جاآورد. بـايـد مطلقا از همنشينى و رفت و آمد با دوستان و رفقاى بى بند وبار و منحرف (ولو از نزديكان و خويشاوندان ) دورى گزيند.
9 ـ قبل از خوابيدن حتما وضو بگيرد و در هنگامى كه به بستر مى رود سوره قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس (معوذتين ) و آيه الكرسى رابا توجه و حضور قلب بخواند و با ذكرخدا به خواب برود.
10 ـ حتى المقدور هفته اى يك يا دوبار، روزه بگيرد.ايـن عـمل در تقرب او به خدا و افزايش ايمان، بسيار مفيد بوده و درتقويت اراده اش نقش بسزايى دارد.
11 ـ در برنامه غذايى خود دقت كند و از مداومت در مصرف بعضى از خوردنيهاى محرك و مقوى شـهـوت كـه اصطلاحا گرم گفته مى شود، مثل: گردو، خرما، كشمش، پسته، گز [خربزه، پياز، شـيـريـنى جات] خوددارى ورزد و يا كمتر، ميل نمايد و بيشتر به غذاهايى كه اصطلاحا سرد است روى آورد.
12 ـ تـمـايل ها و افكار خود را از توجه به خويشتن به سوى ازدواج و زندگى آينده معطوف سازد و بـدانـد كـه ديـر يـا زود ايـن ايـام سپرى خواهد شد و اودر آينده اى نه چندان دور بايد به انتخاب همسرى پاك بپردازد و درخود، آمادگيها و شايستگيهاى لازم را براى چنين زندگى كه بيش از هر چيز نيازبه سلامتى جسمى و روانى داردـ فراهم سازد.
13 ـ هـمـواره و در هـر حال با ذكر و ياد خدا انس و الفت داشته باشد، چرا كه در قرآن آمده است: آگاه باشيد كه تنها با ياد خدا قلبها آرامش مى يابد ونيز هر كس از ياد خدا فاصله گيرد، زندگانى براو سخت و دشوار خواهد گشتامـا كسانى كه پس ازترك اين عادت شوم نجات يافته اند، بايدقدرجوانى و پاكى خود را بدانند و در حـفـظ و نگهدارى آن نهايت مراقبت را بنمايند وخود را از معرض هرگونه تحريكها و وسوسه هاى شـهـوانـى دور كـنـند و به هيچ قيمت، ديگر حاضر نشوند در محيطهاى آلوده و با افراد منحرف وبى بندوبار مجالست و ارتباط داشته باشد.البته در اين راه گاهى ممكن است خللى در تصميم آنان پديد آيد، ولى بايد استقامت و پشتكار را از دست ندهند و با ايمانى كامل به يارى خدا اميدداشته باشند تا در حفظ اين پاكى موفق بمانند.
راهکارها و اهرم های رایج در اعمال کنترل:
1ـ ایجاد ارتباط، تذکر دادن، ایجاد بینش با روش استدلالی و بیان انتظارات
2ـ بکارگیری مشوق ها ـ پخش شیرینی در بعد از نماز جماعت، طرح سوال یا تعیین جایزه
3ـ نظرخواهی از دانش آموزان کلاس راجع به متصدیان مدرسه و اعمال این نظریات
4ـ ارایه محدوده زمانی امتحان به دانش آموزان و تنظیم برنامه امتحانی توسط خود آنها
5ـ ارایه مسئولیت ها به کلاس: تعیین مسئول قاریان، مسئول ورزش، مسئول اقامه نماز جماهت، مسئول انجمن اسلامی، مسئول کمیته علمی ،مسئول بسیج کلاس
6ـ انتخاب نماینده کلاس توسط دانش آموزان همراه با نظارت و کنترل
7ـ فرستادن دانش آموزان در اوقات فراغت و بعضا ساعات مطالعه به منزل
8ـ بستن در حیاط مدرسه بعد از زنگ تفریح
9ـ دعوت از والدین دانش آموز (به صورت موردی) و گرفتن تعهد کتبی از دانش آموز
10ـ دعوت از والدین به صورت گروهی و ارائه اطلاعات در خصوص مقررات آموزشی و تحصیلی
11ـ جلوگیری از رفتن به کلاس برای یک زنگ به صورت موردی
12ـ بیرون فرستادن دانش آموز از کلاس توسط دبیر
13ـ عدم ثبت نام در سال بعد به صورت موردی
14ـ انتقال به مدرسه دیگر
15ـ عوض کردن کلاس (به صورت موردی)
16ـ یادداشت رفتار نامطلوب در دفتر مخصوص و در صورت تغییر رفتار حذف کردن
17ـ منع دانش آموزان از شرکت در زنگ ورزش و اردوهای تفریحی و زیارتی
18ـ تدوین لیست تأخیر هفتگی و ارائه بازخورد در کلاس.(جوانی بهار زندگانی، صفحه 77 تا 79)

علاج هوسرانی:
 

برای علاج و یا جلوگیری از هوس رانی پنج عامل را باید در نظر گرفت:
1.اقدام به ازدواج (و حفظ صفای خانواده که مانع از گرایش به دیگران باشد)
2.ایجاد تقوا و شرم و حیای بازدارنده
3.تفهیم خطر هوسرانی (از نظر دنیوی و اخروی)
4.احیای حس غیرت، و اینکه تجاوز به دیگری عکس العمل متقابل به ناموس او خواهد داشت
5.اعمال قوه قهریه دولت و نظارت مردمی
اینک به ترتیب موضوعات بالا به دلایل آنها می پردازیم:«ازدواج» در قرآن از نشانه های توحید و قدرت خدا بشمار آمده و مایه آرامش زن و شوهر است(سوره روم، آیه 21) و علی (ع)(نهج البلاغه، صفحه 1238) و رسول خدا(ص)(اصول کافی، جلد 2، صفحه 494، ح 2) به ترتیب آن را عامل جلوگیری از فساد معرفی می فرمایند.و «تقوا و شرم و حیا» نیز عامل بازدارنده است که خداوند می فرماید: کسانی که قدرت ازدواج ندارند از راه تقوا و نگهداری نفس به جنگ هوسرانی برخیزند (وَلیَستَعفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِکَاحاً ...)(سوره نور، آیه 33)و در تفسیر آیه 16 سوره حدید آمده است «فضیل بن عیاض» شبی در مسیر خلاف بود، و می خواست خود را به دختری برساند، ناگاه صدای شخصی را شنید که آیه مزبور را می خواند که «وقت آن فرانرسیده دل های مؤمنان در برابر یاد خدا و آنچه از حق نازل گشته خاشع گردد» به خود آمد و راه خلاف را ترک گفت.(تفسیر نمونه،23، صفحه 345)و در یک مورد دیگر زنی به دنبال جوان عابد و پاک دلی بود که از وی کام بگیرد، او با خواندن آیه 60 سوره انعام که از علم خدا به اعمال بندگانش حکایت دارد زن را متنبّه ساخت.(محجّة البیضاء ج 5 ص 188)و امام حسین (ع) جوانی را که می گفت: نمی توانم در مقام معصیت خود را بازدارم، فرمود: برو در جایی گناه کن که خدا تو را نبیند (اُطلُب مَوضِعاً لا یَرَاکَ الله ُوَ اَذنِب ماشِئتَ)(بحار، ج78، ص126، ح7)
بالأخره زن بدمستی عابدی را به دام نفس انداخته بود، عابد در برابر تحریک نفس دستش را به آتش می سوزانید و با یاد خدا و قیامت خود را حفظ کرد.(بحار،ج 14 ص 492 ح 11)و عامل سوم از عوامل بازدارنده «توجه به خطرات هوسرانی» است که طبق فرمایش رسول خدا (ص) باعث مرگ ناگهانی می گردد،(وسائل الشیعه، 14 ص 231)و از دیدگاه حضرت داود (ع) خطر این راه از خطرات شیر درنده و اژدهای سیاه بیشتر است.(محجّة البیضاء ج5 ص 180)مولا علی(ع) می فرمایند: هر کس در اطاعت هواهای نفسانی باشد خود را به هلاکت رسانده،(غررالحکم ص 683) و بدین وسیله خویشتن را کور و کر و ارذل نموده است.( غررالحکم ص292) و فرزندش امام صادق(ع) می فرمایند:راه های غیر مشروع شش آفت دارد، سه تا در دنیا، و سه تای دیگر در آخرت، اما دنیوی: نابودی نور ایمان از چهره، باعث فقر و نداری، کوتاهی عمر و اما در اخروی: خشم خدا، سختی حساب، آتش ابدی. (اصول کافی 5، ص541 )عامل چهارم از عوامل بازدارنده «احیای حس غیرت» است، که انسان غیور به ناموس مردم تجاوز نمی کند زیرا از عکس العمل آن وحشت می کند...جوانی به حضور پیامبر رسیده عرض کرد: اجازه می دهی زنا کنم؟ حضرت بدون ناراحتی از او پرسید: تو دوست داری کسی با خواهر، مادر، دختر و ناموس تو زنا کند؟ گفت: نه، پیامبر فرمودند: دیگران نیز مثل تو، دوست ندارند با محارم آنها زنا کنند(تفسیر نمونه ج 3 ص 42)به این جهت حضرت علی(ع) می فرمایند: مرد غیرتمند زنا نمی کند، و از عکس العمل آن می ترسد.(نهج البلاغه ص 1236)و پیامبر خدا هشدار می دهند: زنانکنید تا دیگران با زنان شما خلاف ننمایند(کنز العمال ج5 ص316) و شبیه این سخن از امام صادق(ع) به دست ما رسیده است.(اصول کافی 5 ص553)در تاریخ آمده است که «عَملاق بن طَسم» از پادشاهان حجاز و یمن ستمگری را به جایی رسانید که نوعروسان باید قبل از رفتن به حضور دامادها با وی به خلوت می نشستند! تا اینکه عروسی به نام «غفیرة بنت غفار» از قبیله «جدیس» بعد از مورد تجاوز قرار گرفتن، قوم خود را به استمداد فراخواند و گفت:
لا اَحَدُ اَذَلَّ مِن جَدِیسٍ
اَهکَذَا یُفعَلُ بِالعَرُوسٍ؟
کسی همانند قوم من «جدیس» خوار نیست آیا سزاوار است که به نو عروس تجاوز کنند؟ با تحریک قومش غیرت آنان را به جوش آورد، و سرانجام پادشاه را به قت رسانده و ...(ابن ابی الحدید، ج 10 ص 93)و بالأخره عامل پنجم «اعمال قدرت از طریق دولت و نظارت مردمی است» که خداوند در آیه 60 و 61 سوره احزاب دستور می دهد که نخست با حفظ حجاب و بهداشت اجتماع زمینه فساد را برچیند، و چنانچه منافقین و فسادگران دست از انحراف خود بر نداشتند، حکومت اسلامی حق دارد متخالفین را از طریق تبعید و یا دستگیری و زندان تا مرز اعدام تنبیه نماید.خداوند توفیق بیداری به نسل جوان عنایت فرماید و مسئولین را در شیوه درمانی به روش صحیح آگاه سازد، تا نسل سالم و ملت پاکدامن داشته باشیم. و هر روز شاهد دهها فجایع اخلاقی و ناموسی نگردیم. و بدانیم که جامعه موجود کشور گرفتار مسائل زشت گروهی فاسد و منحرف گردیده و آن با فرهنگ اسلام و ملت غیور و متدین ایران زمین نمی سازد و ...(شیوه های درمانی مفاسد اجتماعی، صفحه 287 و 289)
جلوگیری از تحریک و هیجان میل جنسی:
اگر این میل در نوجوانی به هیجان آید، جلوگیری از عواقب بعدی کاری بسیار دشوار است؛ از این رو:باید در این مورد به اصل پیشگیری بسیار بیشتر از درمان توجه داشت.برای این منظور محیط خانواده نباید چنان باشد که به این انگیزه نیرومند دامن بزند یا آن را به هیجان آورد. طرز لباس پوشیدن و آرایش مادران و خواهران نباید چنان باشد که زمینه انحراف را در پسران نوجوان فراهم آورد. معمولا بیشتر مادران به این نکته توجه نمی کنند وتنها به این علت که آنها نسبت به پسران خود محرم هستند، حدود لازم را به کلی نادیده می گیرند. چه بسا آنها فرزندان خود را از نیازهای جنسی و توجه به این نیازها مبرا می دانندو اما حقیقت این است که با آمادگیهای فوق العاده ای که نوجوان در این زمینه دارد، با هر جرقه ای ممکن است این آتش زیر خاکستر در درون او شعله ور شود و کار را دشوار سازد. روابط بین پدر و مادر و گفتگوها و نوع برخورد آنها با هم (از لحاظ مسائل زناشویی) به ویژه رفت و آمدهای فامیلی و خانوادگی و جو حاکم بر این روابط از جمله عوامل مهمی هستند که نباید از آنها غافل بود. در بعضی خانواده ها چندان قید و بندی در روابط زن و مرد وجود ندارد و زنان و دختران بدون مراعات اصل پوشیدگی با مردان و پسران همنشینی می کنند اولین قربانیان این روابط آزاد نوجوانان و جوانانی هستند که در این روابط و رفت و آمدها پیوسته در معرض تهییج و عواقب ناشی از آن قرار می گیرند. همچنین است خانواده هایی که به علّت سهل انگاری به تماشای فیلم هایی می نشینند که دیدن آنها برای فرزندانشان بسیار زیانبار و مخرب است. در این خانواده ها پدران و مادران به دست خود موجبات انحراف، پراکندگی حواس و فشارهای روحی را در فرزندان خود فراهم می آورند که قبل از هرکس، خود باید تاوان این بی توجهی را بپردازند.(راهنمای پدران و مادران، صفحه 88 تا 90)
استفاده صحیح از اوقات فراغت:
بیکاری، تنهایی، نداشتن تحرک و فعالیت، نداشتن سرگرمی هایی که توجه و علاقه نوجوان را به خود جلب کند از عوامل ایجاد انحراف و بزهکاری در نوجوانان است. در این سنین نوجوانان از انرژی زیادی برخوردارند که باید به گونه ای سالم مصرف شود و در وجود آنها انباشته نگردد. از این رو باید به تناسب امکانات خانواده تدابیری اندیشیده شود که نوجوان اوقات فراغت خود را به ویژه در ایام تعطیل تابستان در راه های مفید و سالم مصرف کند. ورزش، کوهنوردی و سرگرمی های علمی در این دوران بسیار مفیدند. تحقیقی که درباره عده ای از دانش آموزان بزهکار صورت گرفته است نشان می دهد که بیش از نیمی از دانش آموزان به ورزش بی علاقه بوده اند؛ از این رو گسترش مراکز ورزشی و تشویق و ترغیب نوجوانان از سوی والدین برای شرکت در گروه های ورزشی سالم و کنترل شده، در این دوران بسیار مفید و ضروری است. بعضی از خانواده ها که از امکاناتی بیشتر برخوردارند می توانند لوازمی از قبیل کامپیوتر در اختیار فرزندان خود قرار دهند که هم اوقات فراغت آنان را پر می کند و هم به آموزش آنها کمک می کند. آموختن تعمیر لوازم الکترونیکی نیز اشتغال مفیدی برای پسران است. اشتغال به باغبانی، پرورش حیوانات خانگی در بعضی مناطق، کار و سرگرمی مفید دیگری است. خیاطی، گلدوزی، آشپزی و برخی هنرهای دستی دیگر برای دختران بسیار لازم و مفید است. همچنین مشارکت در فعالیت های اجتماعی و به ویژه کارهای عام المنفعه و نیکوکارانه (همراه با کنترل) برای نوجوانان بسیار سازنده است و روح ارزش گرای آنها را ارضا و پرورش می دهد. عادت دادن فرزندان به مطالعه سالم و سازنده از همان دوران کودکی بسیار مفید و ثمربخش است.
تقویت روحیه علمی و حماسی در سلامت روحی و اخلاقی نوجوانان بسیار مؤثر است.
پدر و مادر باید در انتخاب کتاب نظارت داشته باشند تا فرزندانشان به دام کتابها و مجله های فاسد و گمراه کننده نیفتند؛ اما در کنار مطالعه باید به فراگیری مهارتهای علمی نیز توجه کرد تا هم مطالعه برای فرد خسته کننده و ملال آور نباشد و استعدادهای او در زمینه گوناگون رشد کند. فراگیری این قبیل مهارتها برای زندگی آینده افراد بسیار مفید است.سرگرمیهایی که شعله های هوس و شهوت را در نوجوان دامن می زند، بسیار مضر و خطرناک است.این سرگرمی ها جو فکری و روحی آنها را آلوده می کند و زمینه را برای انحراف اخلاقی او فراهم می سازد. استفاده از موسیقی مبتذل و ترانه های محرک شهوت از این گونه است. به ویژه نوجوان زمینه ای بسیار آماده برای این نوع تحرکات دارد و گاهی کوچکترین عامل، هیجان شهوانی شدیدی در او ایجاد می کند. موسیقی نامناسب، کتابها و نشریات محرک به تخیل نوجوان دامن می زند و خیال و شهوت را در هم می آمیزد و آنها را از لحاظ روحی در شرایطی خطرناک قرار می دهد. جامعه هایی که این قبیل چیزها را در اختیار نوجوان قرار می دهند بیشترین مشکل را در ارتباط با نوجوان دارند. گسترش خشونت، اعتیاد، بزهکاری، جنونهای جنسی، تجاوز به کودکان و ... از رایج ترین نابسامانیها در کشورهای غربی است که ریشه در سبک زندگی و نوع تربیت آنها دارد. برای جلوگیری از رواج این گونه سرگرمی های مخرب باید برنامه سالمی برای پر کردن اوقات فراغت نوجوان داشت. هر خانواده به تناسب امکانات خود باید اشتغالات و سرگرمی های مفید برای فرزندان و نوجوانان خود در نظر بگیرند تا هم از مفاسد بیکاری و بطالت در امان باشند و هم مهارتها و آموزشهای مفیدی را که به درد زندگی آینده آنها می خورد، فراگیرند.نکته دیگری را نیز در این زمینه باید مورد توجه قرار داد. پرخوری، زیاده روی در استفاده از غذاهای مقوّی و پرانرژی، استفاده از غذاهای محرک، خواب و استراحت بیش از اندازه، برخورداری از رفاه زیاد (رفاه زیاد و راحت طلب بار آمدن) از جمله عواملی هستند که نیروهای اضافی را در بدن نوجوان انباشته می کنند و زمینه را برای تحریکات مداوم جنسی فراهم می سازد.نتیجه آن که، داشتن زندگی پرتحرک و مثبت و هدف دار و پرهیز از تنهایی و بیکاری و بطالت برای سلامت روانی و اخلاقی نوجوان بسیار لازم و ضروری است.(راهنمای پدران و مادران، صفحه 90 تا 93)

تقویت روحیه دینی:
 

مؤثرترین روش برای پیشگیری از کجرویها برخاسته از میل جنسی و سایر بزهکاری ها در سنین نوجوانی پرورش و تقویت ایمان دینی است. تجربه نشان داده است که در این سنین هیچ عاملی به اندازه ایمان دینی قادر به کنترل و مهار نفس نیست. ایمان دینی نیروی معنوی سرشاری را در درون نوجوان به وجود می آورد که به کمک آن می توان مسیر پر فراز و نشیب این دوران را طی کند و در برابر مشکلات و محرومیت های خاص آن، از جمله محرومیت در ارضای میل جنسی، با رغبت و خواست درونی ایستادگی کند.اگر تحمل محرومیتی از روی اعتقاد و میل و رقبت باشد، ایجاد عوارض روانی نمی کند.در صورتی که اگر چنان اعتقاد درونی در کار نباشد، چه بسا محرومیت ها به پیدایش عقده ها و سایر عوارض روانی منتهی شوند. هنگامی که نوجوانی به نیروی ایمان مجهز شود، تحمّل محرومیت جنسی را یک عبادت تلقی می کند و به این ترتیب کار او بسیار سهل و آسان شده از عوارض روانی نیز در امان می ماند، از این رو نوجوانان در خانواده هایی که از همان اوان کودکی به فرزندان خود تربیت دینی صحیح می دهند و آنها را با ارزش های اصیل دینی، ارتباط با خدا، نماز و نیایش آشنا می سازند، در موسم بلوغ با دشواری چندانی روبرو نمی شوند. تجربه نشان داده است چنین جوانانی کم مسئله ترین افراد در نوع خود هستند و بیشترین استفاده را از نیروی سرشار خود در تحصیل علم و کمال می برند. تحقیقات اجتماعی نشان می دهد که:
«نوجوانان بزهکار اغلب از قشر بی اعتقاد و ناآشنا باارزش های دینی و الهی هستند.»
خانواده هایی که تربیت دینی فرزندان را جدّی نمی گیرند یا خود از تربیت دینی محرومند، بیشترین آسیب ها را در ارتباط با فرزندان نوجوان خود متحمل می شوند. اعتقادات دینی اگر به طرز صحیحی در نوجوان شکل گیرد، پناهگاه روحی بی نظیری است که می تواند کشتی طوفان زده نوجوان را از خطر واژگونی نجات دهد. این امکان، که در فرهنگ ما به گونه ای بسیار غنی وجود دارد، می-تواند پایگاهی مهم در ارشاد و تربیت نوجوان و حل مسائل و مشکلات این دوران باشد که متأسفانه برخی از خانواده ها از نقش و ارزش آن بی اطلاعند.علاوه بر آن، ایمان دینی در فرونشاندن اضطرابها و ناآرامی های روحی نیز کمک مؤثری به نوجوان می کند.(راهنمای پدران و مادران، صفحه 99 تا 101)

حوزه های آموزشی بهداشت به نوجوانان:
 

برنامه های آموزشی بهداشت به نوجوانان مجموعه ای از عوامل مختلف و مکمّل یکدیگرند که بر اساس اصول و کلاس های مذهبی و فرهنگی تهیّه و تنظیم گردیده است که در زیر هر یک به اختصار تعریف می شود:

الف ـ تغذیه و رژیم غذایی مناسب:
 

نوجوانی دوره رشد سریع جسمانی و به تبع آن افزایش نیازهای تغذیه ای به منظور افزایش توده بدن و ذخیره مواد غذایی است. در دوران قاعدگی، دختران به دلیل از دست دادن خون، به 10 درصد آهن بیشتر از پسران نیاز دارند. این در صورتی است که دختران در توزیع مواد غذایی در خانواده مورد تبعیض واقع نشوند. در مورد بارداری های زودرس (قبل از 18سالگی) نیازهای تغذیه ای دختران به طور چشمگیری افزایش می یابد.
روش های بهبود تغذیه نوجوانان عبارتند از:
1.شناسایی نیازهای تغذیه ای نوجوانان
2.تأمین عادات صحیح در رژیم غذایی از طریق: داشتن رژیم غذایی مناسب(شامل لبنیات، مواد قندی، مواد پروتئینی، مواد نشاسته ای، سبزیجات و میوه ها)
3.کنترل مقدار غذا، به ویژه غذاهایی که از نظر چربی و قند غنی است.
4.انجام فعالیّت های بدنی و ورزش روزانه به طور منظّم
5.رعایت بهداشت در غذا خوردن(جوانی بهارزندگانی،صفحه145و146)

ب - تندرستی و بهداشت فردی:
 

نوجوانان باید تشویق شوند تا یک برنامه منظم در سلامت و بهداشت فردی توفیق یابند. این برنامه شامل موارد زیر است:
1.رعایت بهداشت فردی به طور کلی
2.مسواک زدن به طور مرتّب
3.انجام فعالیت های بدنی و ورزشی به صورت انفرادی یا گروهی
4.نظافت لباس و محیط زندگی
5.انجام مراقبت های پزشکی (جوانی بهار زندگانی، صفحه146و147)

ح ـ شیوه سالم زندگی:
 

برخورداری از شیوه صحیح زندگی نه تنها یک عامل مؤثر در پیشگیری از ابتلا به بیماریهاست، بلکه موجب توسعه تندرستی و نشاط و شادابی فرد می گردد. مبانی یک شیوه صحیح زندگی عبارتند از:
1.پیشگیری از ابتلای به بیماری ها از طریق رعایت بهداشت فردی، نظافت، ایمن سازی و تشخیص و درمان سریع بیماری ها به وسیله انجام آزمایشهای منظّم جسمانی
2.برخورداری از ایمان و تقوا
3.اجتناب از کشیدن سیگار و دیگر مواد مخدر
4.انجام فعالیت های بدنی و ورزشی به طور منظّم
5.رعایت عادات صحیح خوابیدن
6.رژیم غذایی مناسب
7.رعایت بهداشت فردی
8.انجام ازدواج به عنوان بهترین شیوه زندگی کردن در جهت تأمین نیازها
منابع غنی اسلامی ما سرشار از آموزش ها و راهنمایی برای برخورداری از شیوه-های صحیح زندگی برای انسانهاست. از این رو شناخت و به کارگیری آنها موجب رشد و تعالی فرد و جامعه خواهد بود.(جوانی بهار زندگانی، صفحه 147 و 148)

د ـ بهداشت روانی:
 

متأسفانه اهمیت بهداشت روانی به اندازه بهداشت جسمانی نوجوانان مورد توجّه والدین و برنامه های بهداشت مدارس نبوده است. در حالی که احتمال پیدایی مشکلات و اختلالات روانی در نتیجه تغییرات سریع جسمانی، زیستی، جنسی، روانی و اجتماعی در دوره نوجوانی کاملاً منطقی به نظر می رسد.
1ـ شرایط بالینی نوجوان: بهداشت روانی نوجوان به دلیل تأثیر و نفوذ الگوهای رفتاری در بزرگسالی، از اهمیت والایی برخوردار است. برخی از شرایط بالینی متداول در دوره نوجوانی عبارتند از: اختلال در توجه و تمرکز حواس، اختلالات شخصیتی، شناختی و عاطفی و رفتاری، اضطراب، افسردگی، دمدمی مزاج بودن، ابهام، اختلالات در خواب، اختلالات روان تنی و بی اشتهایی، عصبی و ... بی شک شناخت میزان فراوانی و شدت این شرایط به پژوهشهای وسیع و گسترده نیاز دارد.
2ـ نگرانی های نوجوان درباره بلوغ: نوجوانان در مواجهه با تغییراتی که در بدن آنان اتّفاق می افتد و توضیح و تبیین صحیح و روشنی درباره آن دریافت نمی کنند، به شدّت نگران می شوند و گاه این نگرانی به افسردگی می انجامد. از جمله این نگرانی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. نوجوان پسر با نگرانی ملاحظه می کند که یکی از بیضه های او پایینتر از دیگری است که کاملاً طبیعی است.نوجوان دختر پس از سن بلوغ با نگرانی شاهد رویش مو در نوک پستان خود است.دختر و پسر نوجوان در مورد روابط زناشویی هیچ گونه آموزشی نمی بینند و در نتیجه در تعیین رابطه، ترس و واهمه دارند. و گاه نخستین تجربه تلخ زناشویی، به شدّت روابط جنسی بین زن و شوهر را در زندگی تحت تأثیر قرار می دهد.
در کلیه این موارد، نوجوانان به مشاوره های صحیح با افراد متخصّص و با صلاحیت نیاز دارند تا بر آثار منفی و زیان آور نگرانیها روانی خود غلبه کنند.
3ـ تبیض جنسیتی: برتری جنسیتی یکی از ویژگی های برخی از جوامع، به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. این تبعیض علیه دختر بچه ها ممکن است از هنگام تولد بصورت آشکار و پنهان وجود داشته باشد. اسلام هرگونه تبعیض جنسیتی را محکوم می سازد و احساس شرمساری و نومیدی والدین از داشتن نوزاد دختر را به شدّت تقبیح می کند. متأسفانه نگرش منفی والدین هنگام تولد دختر، گاه سال ها در خانواده و در ابعاد مختلف، اعم از توزیع عادلانه مواد غذایی، جایگاه اجتماعی، ارتباط و حتّی درمان و ... ادامه خواهد یافت.(جوانی بهار زندگانی، صفحه 148 تا 150)

توصیه ها و پیشنهادهایی برای جوانان و نوجوانان:
 

1.مشخص نمودن نیازها، اولین گام بهره برداری از اوقات فراغت محسوب می شود. انطباق هر فعالیّت با یک نیاز در حقیقت، زمینه ساز رضایت درونی نسل جوان است.
2.کشف علایق و گرایش ها، نوجوانان و جوانان را برای گزینش اوقات فراغت مطلوب، مساعدت و همراهی می کند. تا زمانی که ندانیم میل باطنی به چه پدیده ای داریم در انتخاب دچار سردرگمی خواهیم شد.
3.بهره گیری از اوقات فراغت، دقایق و لحظات زندگی، یک اصل مهم و اساسی در زندگی جوانان است. زیرا آنان در فصل بهار و برهه ای از زمان واقع شده اند که جسم و جان آنها، به شکوفایی می رسد. در این موقعیت، حتی یک لحظه قابل برگشت و جبران نبوده و نیست.
4.حفظ خط ارتباط جوانان با مراکز فرهنگی و تربیتی شناخته شده نظیر پایگاه های تابستانی، کانون های فرهنگی و تربیتی، مراکز بسیج، خانه های فرهنگ و مساجد و محافل فرهنگی فعال، یک اصل خدشه ناپذیر در استراتژی اوقات فراغت محسوب می شود. این خط ارتباطی، نیاز تعلق به گروه(جمع) را در نسل جوان تأمین می کند.
5.به لحاظ تأثیر الگوهای برجسته اخلاقی در شخصیت جوانان و نوجوانان، مطالعه زندگی نامه بزرگان و مشاهیر و فرزانگان، فرصت مقتنمی است که علاوه بر پر کردن بخشی از فراغت آنان، دل های پاک و قلب های حساس آنان را متوجه الگوهای راستین می نماید.
6.سقوط کشور قدرتمند و اسلامی اندلس در اثر انحطاط فرهنگی و اخلاقی، هشداری به جوانان جامعه اسلامی است. زمانی که دشمنان مسیحی از ترفندها و توطئه های سیاسی، نظامی و اقتصادی علیه اندلس مسلمان طرفی نبستند، از شیوه تهاجم فرهنگی، رخنه در ارکان جامعه اسلامی ایجاد کردند و این جامعه را به سقوط کشاندند. اجازه ندهیم تجربه غم انگیز اندلس در هیچ کشور اسلامی، تکرار شود. و این امر هوشمندی نسل جوان مسلمان را طلب می کند که عزت نفس خویش را به ذلت گناه، نابود نکنند.
7.بیشتر جوانان، به جهت کرامت نفس و عزّت باطنی خویش، خود را از آلودگی های اخلاقی حفظ می کنند و اجازه نمی دهند که منزلت و جایگاه اخلاقی خود را حتّی با یک گناه خدشه دار نمایند. و برای پرهیز از گناه، لازم است جوانان از فکر گناه نیز پرهیز کنند تا در عمل به صورتی منزه و خویشتن دار، جلوه نمایند.
8.کتابخوانی و مطالعه، چنانچه همراه با نقد و بررسی در زندگی جوانان، وارد شده علاوه بر تنظیم بخشی از فراغت، قدرت تفکر انتقادی آنان را افزایش می دهد و تفکر نقّادانه، موجب می شود جوانان در اداره زندگی، با تسلّط و توانایی کامل وارد عمل شوند.جمع آوری مجموعه ای از داستان های منتخب، خاطره، شعر و ادب، نکته علمی، نکته اخلاقی، مناسبت ها و ایّام است سفرهای سیاحتی و زیارتی، اردوها و فعالیّت های دیگر در دفتر خاصی تحت عنوان «جنگ تابستان» یکی از فعالیّت های ارزشمند در طول ایام تابستان، محسوب می شود.هنر و کارهای ذوقی و زیبایی شناسی، علاوه بر پر کردن بخشی از فراغت جوانان، به لطافت روحی و آرامش روانی نسل جوان خواهد افزود. به عنوان مثال هنر خوشنویسی مورد تأکید بزرگان دین بوده و خود نیز در تلطیف ذهن و اندیشه، سهم بسزایی دارد.یکی از نکات و مراقبت های اخلاقی، توجّه به زمان مناسب خواب برای نوجوانان و جوانان است. مثلاً خواب اول شب بدن را نیرومند و آسوده می نماید در حالی که خواب پس از طلوع آفتاب بدن را سست و ضعیف نموده و زمان مناسب برای ورود تخیّلات منفی و تحریک آمیز به ذهن و اندیشه جوان محسوب می شود. در اوقات فراغت به لحاظ ارتباط تنگاتنگ و نزدیکتری که نوجوانان با والدین دارند لازم است مسئله ارتباط حسنه آنان نیز مورد توجّه جدّی قرار گیرد و به ویژه به موازات تلاش والدین برای درک فرزندان نوجوان، آنان نیز تلاش نمایند تا مورد درک و معرفت والدین قرار گیرند و از مناسبات سودمند و مطلوبی برخوردار باشند. حضرت علی بن الحسین امام سجاد (ع) در یکی از عبارات دعای ارزشمندشان درباره والدین چنین می فرمایند:الّلهُمَ اجعَلنِی اَهَابُهُما هِیبَة السُلطَان العسوف و اَبَرَّهُما بِرَّ الاُم الرئوف(صحیفه سجادیه، دعای 24، درباره والدین)خدایا چنان کن همان گونه که یک رعیت ضعیف از خشم پادشاهی ستمگر می ترسد من نیز از خشم والدین پرهیز کنم. و همان گونه که مادری مهربان در حق فرزندش مهر می ورزد، به آنان مهربانی نمایم.(جوانی بهار زندگانی، صفحه 330 تا 333)
فهرست منابع و مآخذ
1.قرآن کریم
2. امیرالمؤمنین، علی(علیه السلام)، نهج البلاغه، مترجم: مرحوم محمد دشتی، منشور وحی، چاپ دوم، بی جا، 1387.
3. بابازاده، علی اکبر، شیوه های درمانی مفاسد اجتماعی، انتشارات دانش و ادب، چاپ اول، قم، 1381ه.ش.
4. چوپانکاره، ش، دانستنیهای جنسی، مؤسسه انتشارات راهیان سبز، چاپ دهم، مشهد، 1381.
5. دکتر دونالد.ای.گریدانوس، مراقبت از نوجوانان، مترجمان:دکتر پوریا صرّامی فروشانی- دکتر بزرگمهر مطهری، انتشارات رشد، چاپ دوم، تهران، 1385.
6. سادات، محمدعلی، راهنمای پدران و مادران(شیوه های برخورد با نوجوانان)، دفترنشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم، بی جا، 1376.
7. صفری، غلامرضا، نوجوان و خانواده، انتشارات ورای دانش، چاپ سوم، بی جا، 1385.
8. مطهری، مرتضی، اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب، انتشارات صدرا (با كسب اجازه از شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهيد)، چاپ هفتم، بی جا، 1372.
9. نیک خو، مهدی، جوانی بهار زندگانی، دارالثقلین، بی چا، قم، 1379.