خلاصه نويسي

يکي از مهارتهاي مطالعه و يادگيري، خلاصه نويسي مطالب درسي است. شايد بارها تجربه کرده باشيد که وقتي کسي براي تعريف موضوعي آن را بسيار طولاني مي کند. شنونده به او مي گويد «اصل مطلب را بگو» يا «خلاصه کن» اين جملات بيانگر اهميت خلاصه نويسي از مطالب کتاب و جزوات درسي است. به طور کلي موضوع اصلي در هر صفحه، معمولاً چند کلمه يا چند جمله است نه تمام نوشته هاي آن صفحه، به عبارت ديگر نويسندگان هر کدام بر اساس سليقه ي شخصي نکات مهم را مي پرورانند و آب و تاب مي دهند. از سوي ديگر شواهد نشان داده است که يادآوري مطالب پس از يک مدت طولاني، بدون خلاصه کردن ميسر نيست. بنابراين خلاصه يک مرور از مطالبي است که خوانده ايد. در واقع بيان مجددي است از نکات اصلي است. بلکه بايد بيان کننده ي روابط ميان نکات اصلي نيز باشد. خلاصه ها به سه منظور نوشته مي شوند:
1- بيان کننده ي درک و فهم شما از مطالب هستند.
2- کار مرور کردن را آسان مي سازند.
3- نگهداري مطالب را در حافظه تقويت مي کنند.

منابع خلاصه نويسي
 

اگر چه خلاصه نويسي کار وقت گير و مشکلي است، ولي موجب افزايش يادگيري و کاهش فراموشي مي شود. از طرفي دانش آموزان منابع مطالعاتي متعددي را دارند که بايد به همه ي آن ها توجه کرده و به دقت آن ها را مطالعه کنند.
اين منابع عبارتند از:
1- کتاب درسي
2- جزوه هاي معلم در کلاس
3- مجموعه هاي تستي موجود در بازار...
غالباً ديده شده که حدود شصت، هفتاد درصد مطالب اين منابع با يکديگر مشترک هستند و دانش آموزان مي توانند به کمک خلاصه نويسي اين منابع را به يک جزو تبديل کنند. اگر دانش آموزي بتواند خلاصه ي خوبي را از مطالب درسي تهيه کند. قادر خواهد بود مطالب خلاصه نويسي را چندين بار مرور و به طور چشم گيري در وقت صرفه جويي کند.

ويژگي هاي يک خلاصه ي خوب
 

1- در خلاصه نويسي بايد سعي کنيد فعل ها حذف شوند، چون يکي از عوامل حواس پرتي در حين مطالعه وجود فعل و کامل بودن متني است که مي خوانيم. در مثال هاي زير فعل دو جمله حذف شده است.
* يک دانش آموز قوي بايد با قوانين صحيح مطالعه آشنا باشد.
---> قوانين صحيح مطالعه
* در دگرديسي پروانه سه مرحله ي مشخص مشاهده مي شود.
---> سه مرحله دگرديسي پروانه
2- متن خلاصه بايد چکيده يي از متن اصلي باشد، مثلاً اگر چهل صفحه متن اصلي را تبديل به يک خلاصه ي ده صفحه يي کرده ايد قابل قبول است.
3- خلاصه بايد جامع و مانع باشد. يعني همه ي نکات مهم را در بر داشته و در آن مطالب زايد و اضافي نوشته نشده باشد.
4- در خلاصه نويسي از رنگهاي مختلف استفاده کنيد. بهتر است که لايه هاي اول با رنگ هاي گرم (قرمز و سبز) و توضيحات آن با رنگ هاي سرد (مشکي و آبي) باشد. اگر چشم هاي تان به رنگ قرمز حساسيت دارد مي توانيد از رنگ هاي ديگر استفاده کنيد.
5- از علايم اختصاري استفاده کنيد، مثلا از فلاش بالا و پايين به جاي افزايش و کاهش و علايم ديگر. شما مي توانيد در اين زمينه از خلاقيت خود استفاده کرده و از علايم ابداعي نيز بهره بگيريد.
6- خلاصه نويسي بر اساس نمودار شعاعي يا درخت حافظه يا طرح شبکه يي مغز باشد. مثلاً همين ويژگي هاي خلاصه نويسي را مي توان به صورت زير خلاصه نويسي کرد:

ويژگي هاي خلاصه نويسي:
 

1- فعل
2- تناسب خلاصه با متن اصلي
3- جامع و مانع
4- رنگي
5- با استفاده از علامت هاي اختصاري
6- بر اساس:
الف) نمودار شعاعي
ب) درخت حافظه
ج) طرح شبکه يي مغز
وقتي خلاصه نويسي درس تمام شد. مطالب خلاصه شده را يک بار دوره و در ذهن خود مرور کنيد.
تکنيک درخت حافظه يکي از شيوه هايي است که براي يادداشت برداري و خلاصه نويسي جهت يادگيري بعضي مطالب مي توان از آن بهره گرفت. يعني بعد از مطالعه ي دقيق مطالب طرح آن را مانند درخت ترسيم کنيد.
در خلاصه علاوه بر تکنيک درخت حافظه مي توانيد از ترسيم جداول و اشکال مختلف استفاده کنيد. چرا که استفاده از اين شيوه ها دقت شما را بيشتر مي کند و در يک لحظه با ديدن هر کدام از موارد فوق، چکيده ي سازمان دهي شده يي از چندين صفحه مطلب را پيش روي شما قرار مي دهد.
7- در خلاصه نويسي مي توانيد از کلمات و جملات ياديار کمک بگيريد. اين کلمات يا جملات به سليقه و خلاقيت شما بستگي دارد. مثلا با کنار هم قرار دادن حرف اول آن ها يک کلمه بسازيد. به اين مثال توجه کنيد:
کتاب هاي «نظامي» عبارتند از مخزن الاسرار، ليلي و مجنون، خسرو و شيرين ، هفت پيکر و اسکندرنامه ---> ملخ ها
8- در خلاصه نويسي مي توانيد از اعداد (3-2-1) براي قسمت هاي اصلي و از حروف الفبا (الف - ب - ج و...) براي قسمتهاي فرعي استفاده کنيد.
9- بهتر است از ورق کلاسور براي خلاصه نويسي استفاده کنيد تا در صورت لزوم مطلبي را به آن اضافه يا چيزي از آن حذف کنيد.
10- سعي کنيد به خالصه هاي خود اطمينان کنيد، چرا که اين خلاصه ها بارها مرور مي شوند.
11- خلاصه ها را هميشه با عبارات و انشاي خود بنويسيد. اگر نمي توانيد چيزي را که خوانده ايد به زبان خود بيان کنيد. به احتمال قوي مطالب را خوب نفهميده ايد و احتمالاً نخواهيد توانست آن مطالب را به طور وضوح به ياد آوريد.

خلاصه برداري پيشرفته
 

در اين نوع خلاصه نويسي به جاي اين که از بالا به پايين شروع به نوشتن و مرتب کردن عبارت و جملات کليدي کنيد، مي توانيد از يک موضوع اصلي شروع يکي يکي شاخه ها را طبق پيوند اجزاي آن و شکل کلي موضوع اصلي مطرح کنيد.
مزاياي مهم اين نوع خلاصه نويسي عبارت است از:
1- مرکز يا موضوع اصلي روشن تر در جلو چشم قرار دارد.
2- موضوعات مهم تر به مرکز نزديک تر و جزييات از مرکز دورترند.
3- اين طرح امکان هر گونه افزايش مطالب جديد را دارد بدون اينکه احتياج به تعويض يا پاک نويس باشد.
4- يادآوري مطالب با استفاده از اين روش سريع تر و موثرتر است.
کشيدن اين طرح ها در عين خواندن و مطالعه کردن مي تواند توأم با تفريح و آرامش باشد چه بسا که ساعت ها به خواندن و خلاصه کردن به اين شکل ادامه دهيد. بدون اين که خسته شده و يا گذر زمان را احساس کنيد.
مي توان تقسيمات اصلي را با سه خط يا با يک رنگ، زير تقسيم هاي آن ها را با دو خط يا رنگ ديگر يا استفاده از نقطه چين و يا خطوط موج دار... و به همين ترتيب با خطوط و رنگ هاي مختلف بازي کنيد تا در ذهن شما نقش ببندد.
منبع: 7 روز زندگي شماره 120