سفير پر اميد

نگاهي بر نخستين ماهواره بر ايراني
 

بيش از نيم قرن از آغاز عصر فضايي مي گذرد، عصري كه با پرتاب نخستين ماهواره جهان (اسپوتنيك-1)آغاز شد!اين تنها مقدمه اي بود براي دستيابي بشربه فضا پس از آن كه آمريكا، اتحاد جماهير شوروي سابق و چند كشور ديگر، رقابت و مسابقه اي تنگاتنگ براي دستيابي بشر به فضا را آغاز كردند.در حقيقت فضا آن قدر ارشمند بوده (و هست)كه تا امروز رقابت شديد براي به دست آوردن آن ادامه دارد.زندگي بشري سال هاست كه تحت تاثير اين رقابت فضايي قرار گرفته و هر روز به پيشرفت است.فناوري فضايي تا كوچك ترين جزئيات زندگي ما وارد شده است امروزه رديابي و ناوبري، برنامه هاي تلويزيوني، هواشناسي، سنجش از دور (در كشاوري و ديگر موضوعات)، ارتباطات و اينترنت و ..همه و همه به ماهواره هاي فضايي وابسته شده اند!افزون بر آن، روح پرسشگر بشري همواره به دنبال اكتشاف و دريافت حقايق درباره فضا بوده است.ماهواره ها و فضاپيماهاي علمي-پژوهشي سال هاست كه در تامين اين نياز بشري هم فعال بوده و هستند.با اين حال ساده بگوييم كه نگاه به ماهواره بدون در نظر گرفتن ماهواره بر درست همانند ارش دادن به گلزن در يك مسابقه فوتبال بدون در نظر گرفتن كسي است كه پاس گل را مي دهد!ماهواره بر است كه ماهواره را به مدار مورد نظر مي برد تا ماموريتش را انجام دهد.ايران چند سالي است به عضويت باشگاه فضايي جهان در آمده.ماهواره بر سفير پس از سالها تلاش يك ماهواره بومي را به فضا برد، اما متاسفانه در اين چند سال اخير آن گونه كه حق بود از ماهواره بر صحبتي نشد و توجه همه به سوي ماهواره رفت! در پرتاب ماهواره اميد به فضا، مهم دستيابي به دانش و توانايي ويژه اي بود كه بتوان به كمك آن ماهواره را به فضا فرستاد.اين يعني عدم وابستگي به كشورهايي كه فناوري پرتاب را در اختيار دارند.

انگيزه اي براي آغاز
 

برخلاف تصورات احتمالي، اميد نخستين ماهواره ايران نيست.پيش از اميد، ايران ماهواره سينا-1 را با كمك روسيه ساخته بود.اين ماهواره همراه چند ماهواره ديگر از كشورهاي مختلف توسط ماهواره بر كاسموس-3 از پايگاهي در روسيه به فضا فرستاده شده و اطلاعات آن توسط روسيه در اختيار ايران قرار مي گرفت؛ البته ايران قبل از آن با كمك ايتاليا، ماهواره مصباح را ساخته بود كه به دليل عدم همكاري كشورهاي صاحب فناوري پرتاب، اين ماهواره هرگز به فضا ارسال نشد.شايد يكي از مهم ترين انگيزه هاي ايران براي دسترسي به فناوري پرتاب و ساخت ماهواره بر بومي همين رفتار نامناسب بود.دانشمندان و كارشناسان ايراني با انگيزه عدم وابستگي به دولت هاي غربي و شرقي تصميم گرفتند خودشان به فناوري پرتاب و توانايي ساخت ماهواره بر برسند و اين تصميم آنها بالاخره نتيجه داد.

داستان سفير، از آغاز تا آغاز
 

پروژه سفير اميد نخستين گام مستحكم ايران به سوي فضا بود.اين پروژه همانند ديگر طرح هاي عظيم در گام هاي مختلفي محقق شد؛ گام هايي كه هم آغازش شيرين بود هم پايانش.ماهواره بر سفير پس از طي مراحل، حس كاميابي و اميد را در ايرانيان زنده كرد.اما اين پايان داستان نبود؛ ايران تازه فضايي بودن را آغاز كرده بود.
گام نخست:در گام نخست به پيشنهاد دانشمندان و كارشناسان ايراني امكان دسترسي به فناوري پرتاب و طراحي و ساخت ماهواره بر بومي مورد بررسي قرار گرفت.در واقع اين مرحله تحت عنوان فاز امكان سنجي، از سال 1379 آغاز شد.
گام دوم:پس از بررسي هاي انجام شده در فاز امكان سنجي، پروژه سفير در نيمه دوم سال 1383 با شروع فاز طراحي مفهومي وارد مرحله عملياتي خود شد.در اين گام بر مبناي تعريف مساله و نيازمندي هاي تعيين شده و بر اساس امكانات قابل دسترس، چندين طرح ممكن ارائه شده و مورد بررسي امكان پذيري قرار گرفت؛ سپس چيدمان و تركيب كلي هر يك از طرح ها و زير سيستم هاي اصلي تشكيل دهنده و شكل ظاهري آنها تعيين شد.
گام سوم:پس از طراحي مفهومي فاز طراحي اوليه آغاز شد.در اين گام، با انجام محاسبات سريع و صرف نظر از پرداختن به هرگونه جزئي نگري، طرح هاي مطرح شده در فاز طراحي مفهومي از جنبه هاي مختلف مورد ارزيابي قرار گرفت و با توجه به معيارهاي تعيين شده،بهترين طرح انتخاب و در پايان مشخصات سيستمي و كلي و الزامات زير سيستم هاي آن جهت استفاده در فاز طراحي دقيق ارائه شد.
گام چهارم:پس از انتخاب بهترين طرح در فاز طراحي اوليه، فاز طراحي دقيق آغاز شد.در اين گام، كار با انجام محاسبات دقيق و تكميل و دقيق سازي مدل هاي رياضي و نرم افزارهاي تعيين شده از فازهاي قبل و به كارگيري آنها و همچنين انجام آزمايش هاي لازم، ساخت و تست نمونه هاي آزمايشگاهي و گاها ماكت هاي مدل و طراحي نسخه انتخابي، نهايي شده و نقشه هاي ساختي و مونتاژي ماهواره بر و اجزاي آن استخراج شد.
گام پنجم:پس از طي مراحل طراحي دقيق، فاز ساخت و مونتاژ نمونه آغاز شد.در اين گام پس از تكميل طراحي هر يك از زير سيستم هاي و انجام آزمايش هاي صحت سنجي طراحي و تهيه نقشه هاي ساختي و دستورالعمل هاي مربوطه، ساخت زير سيستم ها انجام گرفت و در نهايت ماهواره بر مونتاژ و جهت تست پروازي آماده شد.
گام ششم:پس از ساخت و مونتاژ، فاز تست پروازي آغاز شد.در اين مرحله ابتدا در بهمن ماه 1386 جهت بررسي صحت عملكرد سيستم هدايت و كنترل و بعضي داده برداري هاي لازم، موشك كاوشگر-1 پرتاب شد و بر اساس نتايج آن، بهبودهاي لازم در پروژه سفير صورت پذيرفت.در شهريور 1387 نخستين پرواز آزمايشي ماهواره بر سفير جهت بررسي عملكرد زيرسيستم هاي آن صورت پذيرفت.
گام آخر:سرانجام پس از اعمال بهبودهاي لازم بر اساس نتايج به دست آمده از پرتاب آزمايشي در بهمن ماه سال 1387 ماهواره بر سفير موفق به ارسال ماهواره اميد به مدار تعيين شده گرديد.

بازتاب هاي جهاني نخستين پرتاب
 

پرتاب موفقيت آميز ماهواره بر سفير اميد ايران كه منجر به ارسال ماهواره اميد به مدار شد، بازتاب هاي مختلف و گسترده اي را در پي داشت.در آن تاريخ كاخ سفيد در واكنش به پرتاب موشك ماهواره بر سفير اميد ايران، آن را «دردسرساز» خواند و افزود كه اين فناوري مي تواند براي پرتاب موشك هاي بالستيك به كار گرفته شود.در همين راستا سخنگوي كاخ سفيد اظهار كرد:«توليد و آزمايش موشك ها در ايران دردسرساز است و سوالات بيشتري را درباره نيات آنها مطرح مي كند.» وي همچنين مدعي شد:«اين اقدام و امكان استفاده دو گانه از آن براي برنامه موشك هاي بالستيك مغاير با الزامات آنها در برابر شوراي امنيت سازمان ملل است.»
پرتاب موفقيت آميز ماهواره بر سفير اميد ايران در رسانه هاي غربي و عربي هم البته به شكلي متفاوت، بازتابي گسترده داشت.به گزارش خبرگزاري ها، رسانه هاي خبري غربي در انتشار اين خبر عمد تا تلاش كردند تا اين دستاورد برگ علمي را تحت الشعاع مسائل سياسي قرار داده و آن را مرتبط با برنامه هاي نظامي جلوه دهند.شبكه خبري دويچه وله در خبري با عنوان «ايران با موفقيت ماهواره اميد را پرتاب كرد»، گزارش داد:«ايران مي گويد نخستين ماهواره بر بومي خويش را به فضا پرتاب كرده است.ايران مي گويد هدف بلندمدتش توسعه برنامه فضايي است، اما واشنگتن اين آزمايش را «دردسرساز» خوانده.» رويترز هم در گزارشي با عنوان «ايران نخستين ماهواره بومي را در مدار قرار داده است»، نوشت:«ايران اعلام كرد كه نخستين ماهواره بومي را به وسيله ماهواره بر ساخت ايران در مدار قرار داده است.»رويترز با اتخاذ رويكرد نظامي نشان دادن پروژه هاي علمي ايران، ادامه داد:«اين اقدامي است كه احتمالا نگراني هاي غرب درباره خواسته هاي هسته اي را افزايش مي دهد.فناوري بالستيك دوربرد كه براي قراردادن ماهواره در فضا استفاده مي شود، مي تواند در تسليحات پرتابي هم مورد استفاده قرار گيرد.اگرچه ايران تاكيد دارد برنامه اي براي انجام چنين كاري ندارد.»
شبكه خبري بلومبرگ هم در گزارشي با انتشار اين خبر نوشت:«دولت ايران اعلام كرد كه با موفقيت ماهواره بري را به فضا پرتاب كرده است و اين امر نگراني آمريكا را به دنبال داشت و دولت آمريكا آن را دردسرساز خواند.» همچنين روزنامه الشرق الاوسط چاپ لندن، با اعلام خبر پرتاب نخستين ماهواره بر ايراني به فضا و موفقيت آميز بودن اين پرتاب نوشت:«تهران اعلام كرد كه توانسته نخستين ماهواره بومي خود را به فضا پرتاب كند كه اعلام اين خبر همزمان با تقويت توان نيروهاي هوايي ايران بود.»
روزنامه عربستاني الجزيره نيز با اعلام اين خبر كه «به دست كارشناسان ايراني اولين ماهواره در ايران به فضا پرتاب شد»نوشت:«ايران نخستين ماهواره بر ايراني را به فضا پرتاب كرد كه پرتاب ماهواره بر سفير با حمل نخستين ماهواره اميد هديه اي به ملت ايران است.»اين روزنامه افزود:«اين موشك به دست كارشناسان ايراني و بدون نياز به برخي كشورهايي كه در ارائه ساده ترين قطعات براي ساخت اين سيستم به ايران بخل ورزيدند، صورت گرفت.»
روزنامه هاي القبس چاپ كويت:دارالخليج چاپ هاي بحرين و امارات، عكاظ چاپ عربستان، الشرق چاپ قطر، الانوار چاپ لبنان، سايت اينترنتي اسلام آن لاين و خبرگزاري عربستان هم از جمله رسانه هاي عربي بودند كه به اعلام خبر پرتاب ماهواره بر سفير اميد پرداختند.

جزئيات ماهواره بر سفير
 

سفير يك ماهواره بر موفق سبك پژوهشي است كه ماموريت آن قراردادن يك ماهواره با وزن 10 تا 50 كيلوگرم در مدار بيضوي با ارتفاع حضيض 200 تا 300 كيلومتر اعلام شده بود.
سامانه ماهواره بر سفير از اجزاي مختلفي تشكيل شده بود، بخش هاي مختلف اين ساختار عبارت بودند از:
موشك ماهواره بر
پايگاه پرتاب (شامل موضع فني و موضع پرتاب)
ايستگاه تله متري ماهواره بر
مركز كنترل فرماندهي
ايستگاه رهگيري ماهواره
ايستگاه تله متري ماهواره
سفير از دو سامانه اصلي تشكيل شده بود:
زير سامانه سازه
زيرسامانه پيشرانش
سازه ماهواره بر سفير از جنس آلياژ آلومينيوم بود كه در آن از اجزاي كامپوزيتي استفاده شده.مهم ترين بخش سازه كه كاملا از جنس كامپوزيت ساخته شده بود، فيرينگ ماهواره است.فيرينگ ماهواره در واقع پوشش محافظ دوتكه اي بود كه روي مرحله دوم سفير نصب شده و ماهواره را در برابر شرايط فيزيكي خاص اعمال شده در طي مراحل پرتاب محافظت مي كرد.اين پوشش در فضا باز شده و جدا گرديد و ماهواره اميد از درون آن بيرون آمده و در مدار قرار گرفت.پس از قرار گرفتن اميد در مدار، فيرينگ به جو زمين بازگشت و يك تيم تخصصي آن را در يكي از بيابان هاي ايران يافت.زيرسيستم پيشرانش كه مي توان آن را به عنوان مهم ترين بخش ماهواره بر سفير نام برد.نيز داراي موتور تك محفظه اي سوخت مايع با نازل ثابت، زيرسيستم دمش مخازن سوخت و اكسيد كننده، زير سيستم سوخت رساني و موتور دو محفظه اي مرحله دوم بود.طراحي و ساخت سيستم پيشرانش و موتورهاي ماهواره سفير توسط بهترين كارشناسان ايراني به بهترين نحو ممكن صورت پذيرفت.

فناوري فضايي
كليد حل مشكلات جهاني
 

امروزه فضا به عنوان بستري غني براي توسعه پايدار قلمداد مي شود.همين نگرش، سبب شده تا فناوري فضايي بتواند در حل مشكلات جهاني نقش كليدي برعهده گيرد.با اين وجود، هنوز تمامي توانايي فناوري هاي فضايي در توسعه اقتصادي و اجتماعي به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، به طور كامل شناخته نشده است.مسائلي مانند آموزش، ارتباطات، اكتشافات، توسعه علوم فيزيك و مواد، امنيت جهاني، حفاظت از محيط زيست، كمك هاي بشر دوستانه، تلاش براي مبارزه با كشف و قاچاق مواد مخدر، از جمله مقولاتي است كه فعاليت هاي فضايي بايد نقش بسزايي در آن به عهده گيرد.در دهه هاي آتي، جوامع بشري با چالش هاي جديدي مواجه خواهند شد كه از آن جمله مي توان به تغييرات عمده در محيط زيست، مديريت منابع طبيعي، اثرات ناشي از افزايش حمل و نقل و جابه جايي و جريان دانش و اطلاعات در سراسر دنيا اشاره كرد.در اين ميان، فناوري هاي نوين و به وي‍ژه فناوري هاي فضايي مي توانند نقش بزرگي در حل اين چالش ها ايفا كنند.از طريق اين فناوري ها مي توان نگاهي كلي به جهان داشت و با سرعت بالاي انتشار دانش به حل معضلات كمك كرد.فضا براي ساليان متمادي ذهن بشر را معطوف خود كرده بود و اينك بسياري از كشورها منابع زيادي را براي تحقيق و توسعه در اين زمينه صرف مي كنند.فناوري هاي فضايي بسياري از ابعاد زندگي در جوامع مدرن را تحت تاثير خود قرار داده است كه از آن جمله مي توان به پيشرفت در زمينه ارتباطات، حمل و نقل، رسانه ها و محيط زيست اشاره كرد.البته در موضوع فناوري هاي فضايي و توسعه آن، بعضي ملاحظات امنيتي از بعد ملي نيز مطرح است؛ به ويژه در ارتباط با بالارفتن وضوح تصاوير ماهواره هاي سنجش از راه دور-به دليل ارزش راهبردي و اينكه اين تصاوير الزامات امنيتي را ارتقا مي بخشد- نوعا صدور اين گونه فناوري ها يا همكاري همه جانبه، با ممنوعيت هاي مواجه مي شود، فضا، الهام بخش ملت ها در جست و جوي علوم و فنون جديد در مسير شكوفايي و افتخار است.تمامي كشورهاي قدرتمند، يا از مسير پر تلالوء فضا عبور كرده اند ايا در حال گذر از جاده هاي درخشان و پرافتخار فضا هستند.ايالات متحده آمريكا و روسيه كشورهايي هستند كه با تكبر در عرصه فضا گام نهادند و كشورهاي اتحاديه اروپايي، جين، برزيل و ژاپن در حال جولان در بي كران ها هستند.
منبع:همشهري دانستنيها32