بازي و شخصيت کودک

لطيف جعفري
عضو هيات علمي دانشگاه آزاد (آستارا)
 

بازي تنها وسيله ي طبيعي براي ياد گيري و پيشرفت است. هنگام بازي است که کودک با کمال آزادي حواس خود را به کار مي اندازد و نيروي تفکر، ابداع واختراع خود را پرورش مي دهد. بوسيله ي بازي همه ي حواس کودک و استعدادهاي او از جمله، جنبش وحرکت، تطابق و سازگاري عضوي، زبان و رفتارهاي شخصي واجتماعي بکار گرفته مي شود.
با بازي، کودک همه تجارب زندگي را ياد مي گيرد. نسبت به پذيرش زندگي ومسووليتهاي آتي بزرگسالي آماده مي شود بازي زمينه ي ابتکار وخلاقيت را فراهم مي کند. وسيله ي کسب موفقيت وسرشار شدن جان ودل کودک از شادي ونشاط را ممکن مي سازد. بازي باعث رشد جسمي اندامهاي مختلف بدن مي شود. مانع افسردگي، عوارض رواني وانزواي اجتماعي مي شود . بازي باعث ايجاد روابط اجتماعي احساسي عاطفي قوي مي شود . بازي وسيله اي است براي تسکين عواطف و بيرون ريختن اضطراب ها ، ناراحتي ها وعقده هاي کودک. وسيله اي است براي ارضاي ميل به خود نمايي وبرتري جوي کودک، وسيله اي است براي شناخت و رشد شخصيت کودک. بازي راهي است براي ارزيابي از قدرت و موفقيت خويش، راهي براي ورود به عرصه ي حيات اجتماعي و درسي براي آموزش روابط، ضوابط، انضباط، قانون وتحصيل علم.
يکي از ويژگيهاي مهم بازي هدفدار بودن آن است وهدفداري به اين معني است که کودک از طريق بازي آنچه راکه آگاهانه يا خود آگاه در درون خود دارد به صورت بازي در آورد ومقاصد خود را جهت کسب لذت يا پالايش رواني فرافکني يا درون فکني نمايد. نوعي وسيله ارتباطي است که در آن کودک باخود و دنياي خارج از خود به تعامل مي پردازد و ارتباطي منطقي برقرار مي کند. کودک دربازي نقاط ضعف وقوت ، تمايل به فرمان دادن يا فرمان بردن تهاجم يا تسليم ، اجتماعي يا منزوي بودن خود را بيان مي دارد. احساسات خصمانه يا دوستانه ، افسردگي يا شادي، اميال و آرزوهاي دروني وبيروني خود را بروز مي دهد. از طريق بازي کودک با حمله وتخريب پديده هاي مادي ومعنوي راهي براي بروز آن ها پيدا مي کند . براي جلوگيري از افسردگي وخمودگي به بازيهايي مي پردازيم که اندام او را به فعاليت وا دارد وشادي ونشاط براي او به ارمغان آورد. براي بيان آرزوها و اميال خود به دنياي روياها وتخليلات روي کرده وبا بازيهاي تخيلي خود را سرگرم مي کند. وبراي ساخت شخصيت وپيدا کردن نقش مورد علاقه خويش به بازيهاي تقليدي تمايل نشان مي دهد.
به هر حال بازي به معني لذت بردن از زندگي است.
- بازي انجام فعاليت ها و مقدمه اي براي کوششهاي آينده وپيش رو است.
- بازي به آزاد شدن نيروي اضافي و زايد در بدن صورت مي گيرد.
- بازي به قصد پاکسازي عواطف وتلطيف احساسات انجام مي گيرد.
- بازي عاملي براي تشخيص طلبي واثبات «خويشتن» است.
- بازي براي رفع خستگي ناشي از کار صورت مي گيرد.
کودکان بايد به گونه اي از طريق بازي ها تربيت شوند که علاوه بر هدايت استعدادها وخلاقيت هاي کودکان در مسير پويايي وبالندگي، زمينه هاي کاهش انواعي از آسيب ها و انحرافات اجتماعي و بزهکاري فراهم شود. از آنجا که هر کودکي يک شخصيت متفاوت واستثنايي نسبت به بقيه دارد خود کودکان نيز با درک اين تفاوت ها بازي هايي را بر همين اساس براي بازي کردن هاي خود انتخاب مي کنند، حال چنان چه پدرومادر نيز اين تفاوت ها را درک کرده وبازي هايي را براي فرزندان خود انتخاب کنند که مناسب با آنها بوده وکودکان نيز بتوانند از آنها لذت ببرند مي توانند زمينه پرورش خلاقيت آنان را فراهم نمايند.
پس پدرومادر بايستي توان شناخت بازي هاي خلاق وغير خلاق را داشته باشند. کودک خلاق هميشه نوع ديگري برخورد مي کند وشيطنتي جستجو گرانه دارد. شاد واميدوار است زيرا از قيد وبندها آزاد بوده واعتماد به نفس در او قوي است. کودک خلاق فردي تلاشگر با پشتکار واهل تدبير است وکودک غير خلاق برعکس تفکري محتاط محافظه کار ومبتني بر روش دارد.لذا بازيهاي کليشه اي وتکراري هم چون يکنواخت کامپيوتري واسباب بازيهاي کليشه اي موجب رشد تفکر کليشه اي ومنع خلاقيت کودکان مي شود. اما بازي هاي درمحيط باز که به کودک اجازه تغيير درخود ومحيط خود را مي دهد موجب پرورش خلاقيت کودک مي شود.
براي ايجاد و افزايش خلاقيت کودکان مي توان موارد زير را به کار گرفت:
- درجهت ايجاد پرسش هاي تازه در ذهن کودکتان او را راهنمايي کنيد- حس کنجکاوي را درکودکتان پرورش دهيد - با کودک خود مباحثه کنيد- به عقايد جديد کودکتان احترام بگذاريد- از مراقبتها ودخالت هاي بيش از حد درزندگي کودکتان اجتناب کنيد. از کودکتان بخوهيد که اشيا وامور نيمه تمام را تکميل کند- اشيا را از نزديک مشاهده و لمس کند - براي کودکتان هميشه يک نوع آدامس خاص يا بستني يا چيزهاي مورد علاقه اش را نبريد- درمورد کاربر دهاي مختلف يک وسيله ي خاص از کودکتان سوال کنيد- از جاهاي جديد ديدن کنيد- در اتاق او کاغذهاي سفيد بگذاريد تاهر گونه استفاده را که دوست دارد انجام دهد - تاجايي که مي توانيد براي کودکتان داستان بخوانيد- با کودک انواع بازيهاي مختلف از جمله خانه سازي و پازل وقايم باشک را بازي کنيد- گفتگو و تاثير متقابل پدر ومادر وفرزندان وکودکانتان را با همديگر افزايش دهيد.
کودک خوب کودک منفعل وساکت نيست که درگوشه اي نشسته باشد بلکه بايد شادابي ونشاط داشته باشد وتجربه کند که من هستم وميتوانم. پدر و مادر لازم است با دعوت کودکان در بازي هاي آنان شرکت کنند، آنان را جدي بگيرند به اسباب بازي هاي آنها احترام بگذارند تا کودک احساس ارزشمندي از روابط با ديگران و بزرگترها را داشته باشد دراين صورت تصوير مثبتي از خودشان خواهند داشت اعتماد به نفس بيشتري پيدا کرده و با احساس امنيت وخرسندي به دنيا وجامعه و ديگران رابطه برقرار مي کنند.
کودک درزندگي براي خود يک دانشمند است.در بازي او نيز خود را يک دانشمند مي داند.او با بازي مي خواهد فلسفه زندگي را از طريق بازي ياد بگيرد. و مي خواهد بداند بودنش در دنيا براي ديگران تا چه اندازه مهم است. کودک احساس نياز به موفقيت، کسب منزلت و همچنين نياز به اجتماعي شدن را در بازيها بر آورده کرده وحتي نيازهاي انساني خود را شکل مي دهد. در بازي مي فهمد که چه نيازها و کمبودهايي دارد. چه نيازهايي براي او اساسي و چه نيازهايي براي او غير اساسي است.
بازي شش نوع هوش کودک را فعال مي سازد: هوش نظمي - زباني، به عنوان هوشي که کلمات را خود مي فهمد وبه کار مي برد وبه کودک کمک مي کند تا گفتگو را ياد بگيرد. هوش بدني - حرکتي، به کودک کمک مي کند تا خوب حرکت کند.هوش منطقي - رياضي، کمک مي کند تا کودک بانظم وقاعده به سازمان بندي مناسب بازي ها توجه کند.هوش درون فردي، به کودک کمک مي کند تا با فکر، تدبير، سازمان دهي و هماهنگي به سوي يک بازي موثر و سالم برود. و هوش برون فردي، به او کمک مي کند که به خواسته ها ونيازهاي ديگران احترام بگذارد آنها را درک کند و با آنها يک ارتباط منطقي برقرار کند.
هوش تجسم فضايي به کودک کمک مي کند تخيلات وتجسمات خود را در بازي شکل دهد و از خود يک انسان تازه بسازد. پس او هم در بازي ، شخصيت سالمي پيدا مي کند و هم ياد مي گيرد که به شکل خلاق و سالمي با اطرافيان خود برخورد کند. کودکاني که در بازي به جاي خشونت و نزاع، احترام متقابل، ادراک متقابل و روابط سالم و فرهنگ تفاهمي را ياد مي گيرند، انسانهايي مي شوند که در آينده نيز بيشتر به جامعه خدمت مي کنند.

- روانشناسي بازي، سيامک رضا مهجور، انتشارات دلگشا
- بازيهاي آموزشي، خسرو باقري، انتشارات آموزش و پرورش
- هفت روش براي پرورش قوه ي خلاقيت کودکان، ماهنامه موفقيت شماره 64.
- راه هاي پرورش خلاقيت کودکان، ماهنامه موفقيت ، شماره 24.
- بازي ، خانواده و پرورش خلاقيت کودکان، عبدالرضا کردي

پي نوشت ها :
 

عکس هاي صفحات 27،26و 29: سپيده کلهر
 

منبع:فصلنامه بهداشت روان 32 پاييز 89