نویسنده: شیما انتظاری مقدم



 
برای این که بچه های با ایمانی داشته باشیم باید از کودکی شروع کنیم
اشتباه نکنید! خیلی از آدم هایی که در سنین جوانی و حتی بزرگسالی روزه نمی گیرند و نماز نمی خوانند آدم های بی اعتقادی نیستند بلکه بیشترشان افرادی هستند که در دوران کودکی آموزش چندانی درباره انجام تکالیف دینی ندیده اند. چه اشکالی دارد بچه هایی که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند با ما سحری بخورند و در چیدن سفره افطار کمک مان کنند. کودکی که این قدر برای شریک شدن در مراسم ماه رمضان اشتیاق نشان می دهد و با التماس می خواهد برای سحر بیدارش کنیم. قرار است چند سال بعد مثل خود ما تمام روز را با تشنگی و گرسنگی سر کند و به عبادت مشغول شود. کاری کنیم که وقتی روزه برایش واجب شد. این اشتیاق به معرفت عمیقی تبدیل شده باشد که او را به انجام مسائل دینی پایبند کند.

1- روزه کله گنجشکی

یکی از بازی های مورد علاقه بچه ها انجام کارهای بزرگترهاست. به ویژه رفتارهای مذهبی که برایشان جذابیت خاصی دارد. از همین تمایل بچه ها می توانید استفاده کنید تا علاقه آنها به مسائل دینی بیشتر شود. روزه کله گنجشکی بهترین راه حل برای ایجاد علاقه در کودکان به نماز است. از امام صادق (ع) نقل است که درباره روزه کوتاه کودکان فرموده اند: «ما کودکان خود را در سحرگاهان بیدار می کنیم تا روزه بگیرند اما در طول روز هر وقت خواستند می توانند افطار کنند.» این کار نوعی تمرین و آمادگی آنها برای عبادت است. در این نوع روزه کودک می تواند موقع اذان ظهر افطار کند. البته بعضی از خانواده ازکودک یا نوجوان می خواهند اگر توانایی دارد، بعد از افطارکردن در زمان اذان ظهر، تا موقع اذان مغرب هم غذایی نخورد تا موقع افطار، کنار سایر اعضای خانواده باشد.

2- یادآوری نعمت ها

یادآوری نعمات و الطاف خداوند راه خوبی است برای اینکه کودک و نوجوان به خداوند علاقه مند شود. و برای نزدیک شدن به او در مراسم مذهبی ماه رمضان شرکت کند. علامه محمدباقر مجلسی در جلد دوم کتاب بحارالانوار نوشته اند: «خداوند متعال به حضرت موسی (ع) وحی فرستاد که مردم را به من علاقه مند کن و آنان را نیز نزد من محبوب ساز. حضرت موسی (ع) عرض کرد چگونه این کار را انجام دهم؟ وحی آمد که نعمت های مرا برای آنان بازگوکن. آنان خود عاشق من خواهند شد». در واقع شناخت کودک نسبت به خدا و افزایش علاقه و محبت به او، محرک مناسبی است تا تربیت دینی کودک با روند بهتر و محکم تری پیش برو.

3- الگوی خوب

اینکه کودک از اطرافیان خود به خصوص پدر و مادر و خواهر یا برادر بزرگ تر الگو می گیرد و سعی می کند مثل آنها رفتار کند، نکته ای نیست که بر کسی پوشیده باشد. بنابراین آن چه باید بزرگ ترها به آن توجه داشته باشند این است که سعی کنند الگوی خوبی برای کودک خود باشند. اگر می خواهیم فرزندان مان در آینده با ایمان باشند، باید از همان روزهای کودکی او درست رفتار کنیم. در واقع رفتار درست بزرگ ترها بهترین راه آموزش و تربیت کودک است. امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده اند: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم/ مردم را با غیرزبان هایتان به راه خدا دعوت کنید». بنابراین تربیت و تشویق دیگران و به خصوص کودکان به انجام کاری، با عمل بهتر نتیجه می دهد تا از طریق کلام. کودک وقتی می بیند پدر و مادر و خواهر بزرگ ترش در ماه رمضان هر نیمه شب از خواب بیدار می شوند و سحری می خورند، در طول روز چیزی نمی خورند و وقت غروب افطار می کنند، او هم دلش می خواهد در تمام این کارها با بزرگ ترها همراه باشد. به همین دلیل است که گفته شده اگر میخواهید رفتاری را به کودک خود آموزش دهید، بهترین کار این است که خودتان الگوی مناسبی از آن رفتار باشید.

4- آموزش از لحظه تولد

برای این که فرزند ما از همان دوران کودکی نسبت به انجام وظایف دینی خود علاقه نشان دهد و مجبور نباشیم او را وادار به نماز خواندن یا روز گرفتن کنیم تا در نهایت با اکراه و از سر بی میلی نمازی بخواند یا روزه ای بگیرد. باید خشت اول تربیتی او را درست بگذاریم. در حقیقت دیوار شخصیتی کودک باید درست و راست رشد کند. به بیان دیگر باید از همان لحظه تولدش او را با زیبایی های دین اسلام آشنا کنیم. نخست اینکه همان ساعات اولیه تولد، در گوش او اذان و اقامه خوانده شود. در روایات نقل شده است که پیامبر اسلام (ص) در زمان تولد فرزندان فاطمه (س) و حضرت علی (ع) در گوش راست ایشان اذان و در گوش چپشان اقامه گفتند. به هر حال خواندن اذان و اقامه عمل مستحبی است که قبل از شروع نماز انجام می شود و تلاوت این ذکرها در گوش نوزاد، سنتی است که از پیامبر اسلام(ص) به مسلمانان آموزش داده شده. روایت است که شخصی به نام معاویه بن وهب از امام صادق(ع) پرسید کودک در چه سنی به اعمال عبادی وادار می شود؟ حضرت فرمودند بین شش و هفت سالگی. همچنین از امام زین العابدین (ع) روایت است که فرمودند: «زمانی که کودک به سه سالگی رسید، به او کلمه «لااله الا الله» را بیاموزید. زمانی که به سه سال و هفت ماه و بیست روزگی رسید، به او یاد دهید که نام پیامبر اسلام(ص) را بگوید و وقتی به چهارسالگی رسید، به او صلوات بر حضرت رسول (ص) و خاندان پاکش را آموزش دهید. هنگامی که پنج ساله شد، جهت قبله را به او نشان دهید و رو به قبله بنشانیدش. وقتی به شش سالگی رسید، رکوع و سجود در برابر خداوند متعال را به او یاد دهید و در هفت سالگی وضوگرفتن را به او بیاموزید. سپس به او بگویید نماز بخواند. آنگاه کودک را به حال خود بگذارید تا نه سال او تمام شود. وقتی تمام شد، در این هنگام وضو گرفتن صحیح را به او بیاموزید و با ترک آن تنبیهش کنید و او را به نماز وادارید و بر ترک آن تنبیهش کنید. وقتی وضو و نماز را فراگرفت، خداوند او و پدر و مادرش را می آمرزد».
منبع: تفسیر وسایل الشیعه الی التحصیل
مسائل الشریعه-ج21

5- تشویق به جای اجبار

یکی دیگر از راه هایی که می تواند کودکان و نوجوانان را به مسائل دینی پایبند کند، تشویق است. در جلد سوم کتاب «اصول کافی» به نقل از امام محمدباقر (ع) آمده است: «ما کودکان خود را وقتی پنج ساله اند، به نماز امر می کنیم ولی شما کودکان تان را وقتی هفت ساله شدند، به نماز امر کنید. ما کودکان خود را وقتی هفت ساله اند، به روزه وامی داریم به اندازه ای که توان دارند؛ چه نصف روز باشد یا بیشتر یا کمتر. وقتی تشنگی و گرسنگی بر آنان چیره شد، افطار می کنند تا اینکه به روزه عادت کنند و توان آن را بیابند ولی شما کودکان تان را وقتی نه ساله شدند، به اندازه ای که توان دارند، به روزه وادارید و وقتی تشنگی بر آنان چیره شد، افطار کنند.» بنابراین ائمه اطهار (علیهم السلام) کودکان خود را به روزه گرفتن تشویق می کردند اما هیچ اصراری برای اینکه کودکان روزه خود را کامل کنند، نداشتند و این تشویق در حقیقت به منزله عادت دادن کودکان به انجام دستورات الهی است تا زمانی که به سن تکلیف برسند. بهتر است برای ایجاد انگیزه بهتر در کودک و نوجوانان، بزرگ تر ها به آنها هدیه بدهند. کارشناسان معتقدند این کار تاثیر بالایی دارد؛ به ویژه زمانی که آن هدیه مورد علاقه شان باشد و از آن احساس خوبی داشته باشند. به هر حال وقتی کودک چند بار با ذوق و شوق نماز خواند و در حد توان روزه گرفت، به مرور زمان انجام این اعمال در وجود او دائمی می شود و حتما در آینده انسان با ایمانی خواهد شد. هدیه دادن به کودک می تواند در روز عید فطر هم انجام شود. این کار، شیرینی عید فطر را در کام او چند برابر می کند و برای اینکه این لذت برایش تکرار شود، در سال های بعد هم سعی می کند روزه بگیرد یا در مراسم مذهبی ماه رمضان شرکت کند.
منبع:نشریه همشهری آیه شماره 4 / مرداد 91

/ج