نویسندگان: دکترسیدعباس احمدی / دکترمحمدرضا حافظ نیا
دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس/استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس



 

7. چاپ و انتشار متون ضد شیعی

چاپ و انتشار متون ضدشیعی، از جمله واکنش هایی است که برای مقابله با گسترش فرهنگ شیعی از سوی برخی از گروه های افراطی ابراز می شود. این گونه اقدامات معمولاً در ایام مراسم حج و توسط گروه های فعال در عربستان سعودی انجام می شود. بر اساس گفته ی یکی از وزرای دولت عربستان، بیش از ده میلیون لوح فشرده، کاست و جزوه در طول یک ماه برگزاری ایام حج (سال 1386) در اختیار حجاج قرار گرفته است که نود درصد مطالب آنها تهمت، افترا و کذب علیه شیعیان بوده است.
طرفداران وهابیت در عربستان در مراسم حج سال 1387 نیز اقدامات گسترده ای برای ترویج و تبلیغ اندیشه و عقاید خود انجام دادند که از جمله می توان به انتشار کتاب های مختلف به زبان های گوناگون اشاره کرد. مهم ترین کتاب فارسی زبان که مروج اندیشه ی وهابیت بود، «آنگاه که صحابه را شناختم» نام دارد که به صورت رایگان میان حجاج ایرانی و دیگر حجاج فارسی زبان پخش شده است. این کتاب توسط «ابوخلیفه علی بن محمد القضیبی» به زبان عربی نگاشته شده و مرتضی عسکری کرمانی، آن را به فارسی برگردانده است.
«صحابه را به دست آوردم، بدون اینکه اهل بیت را از دست بدهم»، عنوان کتاب دیگری است که مؤلف در آن به رد اعتقادات شیعه و نیز شرح دیدگاه ها و اندیشه های وهابیون می پردازد. نگارنده این کتاب را یک سنی مذهب معرفی و ادعا می کند در گذشته یک فرد شیعی بوده است.
گفتنی است انتشار و توزیع دو کتاب به نام های ماجرای غدیر خم و رابطه ی آن با اصل امامت و نیز خویشاوندی بین صدیق و صادق، از دیگر فعالیت های وهابیون بوده است (شیعه آنلاین، 1387/10/8). آخرین مورد از این کتاب ها که در روزهای پایانی سال 1387 در شهرهای مدینه و مکه توزیع شده است، کتابی است با نام پرسش هایی که جوانان شیعه را به راه راست هدایت کرد. این کتاب را سلیمان صالح خراشی از شخصیت های سرشناس وهابی در سال 2007 میلادی نگاشته است (شیعه آنلاین، 1387/12/17).

8. فعالیت در فضای مجازی (راه اندازی سایت های متعدد و هک کردن سایت های شیعی)

در دنیای کنونی، جهان از طریق شبکه اینترنت به شدت متداخل شده و فواصل دور، بسیار نزدیک شده، در جوار یکدیگر قرار گرفته اند. شبکه جهانی فرصت ها و امکانات فراوانی، هم برای دوستی ها و هم برای دشمنی ها در اختیار گذاشته است. در زمینه ی مقابله با گسترش فرهنگ شیعی نیز در فضای مجازی فعالیت ها به سرعت افزایش یافته است. قابل توجه است که در حال حاضر چهل هزار وب سایت در اینترنت علیه شیعه فعالیت می کنند که عمدتاً به وسیله وهابیون پشتیبانی می شوند(سایت تبیان، 1386/10/1).
در کنار افزایش پایگاه های ضد شیعی، مقامات عربستان سعودی در اقدامی آشکار به مسئولان شرکت های خدمات اینترنتی دستور داده اند پایگاه های اینترنتی مخالف و منتقد دولت این کشور به ویژه پایگاه های متعلق به شیعیان داخل و خارج از کشور را فیلتر نمایند؛ بر این اساس صدها سایت اینترنتی در این کشور فیلتر شدند؛ در حالی که هیچ دلیل قانع کننده ای برای منع استفاده از این پایگاه ها جز متعلق بودن به منطقه ی شیعه نشین این کشور وجود ندارد (شیعه نیوز، 1387/11/15).
در ایران نیز پایگاه اطلاع رسانی «الشیعه» وابسته به مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت (علیهم السلام) و حدود سیصد سایت مذهبی که از طریق این مرکز پشتیبانی می شوند، مدتی پیش هک شدند. این جدی ترین حمله ی هکرهای وهابی به مهم ترین سایت های شیعی است که در چند سال اخیر رخ داده است. این حمله ی هکرها پس از آن آغاز شد که قرضاوی در سخنانی، ضمن توهین به شیعیان، خواستار جلوگیری از گسترش تشیع شد (تابناک، 1387/6/28). در همین راستا در تابستان 1387 در کشور پاکستان نیز برخی از پایگاه های شیعی فیلتر شدند. این اقدام باعث تجمع و تظاهرات هزاران شیعه ی پاکستانی در اسلام آباد شد (خبرگزاری فارسی به نقل از ابنا، 1387/5/19).

تجزیه و تحلیل

این تحقیق با این پرسش روبروست که برای مقابله با خیزش دنیای تشیع که در اثر انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت، چه شیوه ها و اقداماتی توسط مخالفان و رقبا در پیش گرفته شده است؟ بر این اساس، فرضیه ی تحقیق به شکل زیر تدوین شده است:
به نظر می رسد واکنش ها و فعالیت های رقیبان منطقه ای و جهانی تجدید حیات شیعه، بعد از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، دست کم در هشت محور «دینی- فقهی، تشکیلاتی، سیاسی - نظامی، مردمی، فیزیکی، نظری - تئوریک، انتشاراتی و الکترونیک» انجام شده است.
برای ارزیابی این فرضیه، ابتدا باید به این نکته توجه شود که با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 و رخدادهای متعدد بعدی که عمدتاً متأثر از آن بودند، تشیع به یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار دنیای ژئوپلیتیک تبدیل شد. بدون تردید، انقلاب اسلامی تا حد زیادی متأثر از معارف شیعی بود و از آموزه ها و آرمان های آن بهره برداری کرده بود؛ به عبارتی دیگر، انقلاب اسلامی بیش از هر مؤلفه دیگری، از فرهنگ سیاسی و نظام ارزشی شیعه منشأ گرفت.
بعد از پیروزی انقلاب، روحیه ی انقلابی تکامل یافته، در قالب آرمان های انقلاب اسلامی، در درون مرزهای ملی محدود نشد و به خارج از مرزها نیز سرایت کرد. در اثر این تحول، موجی از خود آگاهی و بیداری اسلامی، کشورهای مسلمان، به خصوص جوامع شیعی را در برگرفت. از آنجا که انقلاب اسلامی در کانون قلمروهای شیعی جهان رخ داده بود، به طور طبیعی تأثیرگذاری های شدیدی در پیرامونی هایی که به نوعی مکمل های فضایی ایران محسوب می شوند، از خود به جا گذاشت. این تأثیرگذاری از یک طرف منجر به هویت یابی و خودآگاهی مردم، گروه ها و جوامع شیعی در کشورهای منطقه شد و از طرف دیگر حساسیت ها و واکنش هایی را در بین حاکمان و دولتمردان آن کشورها برانگیخت که در ابعاد مختلف، قابل بررسی و طبقه بندی است.
در محور دینی و فقهی، مقاومت ها در برابر تجدید حیات تشیع با صدور فتاوای ضدشیعی پیگیری شد. متأسفانه رهبران وهابی در این زمینه هیچ حد و مرزی را رعایت نکرده، شیعیان را با انواع تهمت ها روبرو کردند. خارج دانستن شیعیان از مجموعه ی مسلمانان، همسان فرض کردن آنان با یهودیان و صهیونیست ها، بی احترامی در روابط اجتماعی، اتهام کفر و شرک و نفاق، ممنوعیت پرداخت زکات به خانواده های نیازمند شیعه و حتی تجویز قتل شیعیان، نمونه های از موارد مطرح شده در گفته های مفتیان وهابی است. این در حالی است که وحدت جهان اسلام و تمرکز بر نقاط مشترک برای فرق مختلف اسلامی، یکی از مهم ترین ضرورت ها به ویژه در زمان حاضر است. شاید لازم باشد نخبگان بی طرف جهان اسلام، به صادرکنندگان اینگونه فتاوا شیوه ی پیشینیان را یادآوری کنند که با درک اهمیت اتحاد جهان اسلام در برابر دشمنان امت اسلامی، به وحدت نظر رسیدند. بهترین نمونه در این باره، فتوای تاریخی «شیخ محمود شلتوت» است. شیخ شلتوت، رئیس وقت دانشگاه الازهر مصر تحت تأثیر تلاش ها و تفکرات آیت الله بروجردی فتوای معروف خود را صادر کرد (ایزدپناه، 1370، ص16). تلاش های آیت الله بروجردی در راستای وحدت مسلمانان باعث شد تشیع که تا آن روز در بین دیگر مذاهب پایگاهی نداشت، جایگاه و پایگاه مناسبی بیابد. همفکری های او با شیخ عبدالمجید سلیم و سپس شیخ محمد شلتوت، به پذیرش رسمی شیعه از طرف رهبران جهان تسنن منجر شد (واعظ زاده خراسانی، 1385، ص277).
در بعد تشکیلاتی، ایجاد گروه هایی نظیر طالبان و سپاه صحابه واکنشی به گسترش حوزه نفوذ ایران و تجدید حیات تشیع در جهان به شمار می رود. رهبران این گروه ها بارها در گفته هایشان نگرانی خود را از انقلاب اسلامی ابراز کرده، رسالت خویش را مبارزه با تشیع، جلوگیری از نفوذ انقلاب اسلامی و ایجاد یک انقلاب سنی دانسته اند. این گروه ها از مجوزهای صادر شده به وسیله ی برخی از رهبران اهل سنت استفاده کرده، شدیدترین اقدامات ممکن را علیه شیعیان رقم زده اند.
در کنار اینگونه فعالیت های آشکار، برخی گروه های پشت پرده نیز بیکار ننشسته، رهبران سرشناس شیعه را در کشورهای گوناگون نشانه رفتند. به نظر می رسد عمده ترین دلیل ترور این افراد، حمایت آنان از انقلاب اسلامی ایران و اندیشه های امام خمینی (ره) بوده است. برجسته ترین این رهبران محمدباقر صدر، سیدعارف حسینی، سیدعباس موسوی و محمدباقر حکیم بوده اند. علاوه بر این شخصیت های شناخته شده، تعداد فراوانی از مردم عادی نیز به جرم شیعه بودن در کشورهای مختلف، از جمله در پاکستان، یمن، عربستان سعودی، بحرین، عراق و... قربانی رفتارهای خشونت آمیز شده اند. در این زمینه تنها کافی است به وقایع چند سال اخیر منطقه «پاراچنار» در پاکستان اشاره شود که طی آن هزاران نفر از مردم بی دفاع به قتل رسیدند. فاجعه ی پاراچنار در سال جاری در یمن تکرار شد و شیعیان زیادی در این کشور کشته شدند.
در بعد فیزیکی، مقابله با خیزش تشیع در قالب تخریب اماکن مقدس شیعیان نمود پیدا کرد. در این زمینه علاوه بر تخریب بخش های وسیعی از مرقد امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) در سال های 1384 و 1386، تعدادی از مساجد و حسینیه های شیعیان در کشورهای منطقه تخریب و تعطیل شده است.
اقدام خطرناک دیگری که به نظر می رسد محصول مشترک رقبیان منطقه ای و جهانی ایران و تشیع باشد، طرح ایده ی هلال شیعی است. هدف از پیگیری این طرح، بزرگنمایی خطر گسترش فرهنگ شیعی در ارتباط با قدرت بازی گیری ایران با استفاده از منابع انرژی منطقه است. استراتژی ایران هراسی که به وسیله برخی شخصیت های غربی به حاکمان عربی گوشزد می شود، باعث شده است دغدغه ی اصلی جهان اسلام در نزد این سیاستمداران کم رنگ شده، انرژی آنها صرف مقابله با ایران شود؛ غافل از اینکه درگیری های منطقه ای با رنگ و بوی مذهبی، قبل از هر چیزی به تداوم حضور قدرت های فرامنطقه ای مشروعیت می بخشد و در راستای منافع ملی آنها عمل می نماید.
واکنش ها در برابر گسترش فرهنگ شیعی، همچنین در محور چاپ و نشر ابراز شده است. حجم رو به افزایش کتاب های ضدشیعی، مقالات، لوح های فشرده و... جملگی حاکی از آن است که برای محدود کردن و مقابله با آرمان های شیعی تلاش می شود؛ همچنین در سال های اخیر با استفاده از امکانات اینترنت، فعالیت های متعددی در فضای مجازی علیه تشیع و اقدامات شیعه محور ایران انجام شده است. در این باره می توان به افزایش سایت های ضدشیعی و نیز هک کردن پایگاه های شیعی اشاره کرد که در چند سال اخیر اتفاق افتاده است.
موارد فوق ضمن تأیید فرضیه ی تحقیق، نشان می دهند چگونه خیزش تشیع و تجدید حیات آن - که عمدتاً براثر انقلاب اسلامی در ایران رخ داد - باعث ابراز واکنش ها و مقاومت ها در بین برخی سران و رهبران کشورهای منطقه شد و آنها تلاش کردند به هر شکل ممکن با انبساط فضایی تشیع مقابله کنند.
واکنش های ابراز شده در مقابل گسترش تشیع و نفوذ ایران

ردیف

محورها

مصداق ها

مکان ابرازواکنش

1

دینی و فقهی

فناوری تکفیر شیعیان، تجویز قتل آنان

عربستان سعودی

2

تشکیلاتی

ایجاد گروه های  ضد شیعی (سپاه صحابه، طالبان)

پاکستان - افغانستان

3

سیاسی و نظامی

ترور رهبران شیعی

پاکستان- عراق- لبنان

4

مردمی

قتل عام شیعیان

پاکستان- یمن- عراق

5

فیزیکی

تخریب اماکن مقدس شیعان

عراق

6

نظری

هلال شیعی

اردن- مصر

7

انتشاراتی

چاپ و انتشار کتب ضد شیعی

عربستان سعودی

8

الکترونیکی

فعالیت سایت های متعدد،
هک کردن سایت های شیعی

کشورهای مختلف

(گردآوری و تنظیم: احمدی، 1388)

نتیجه

با نگاهی ژئوپلیتیکی به مسائل ایران و تشیع، مشخص می شود هر اقدامی درایران - به عنوان کانون مذهب شیعه - جوامع شیعی را به حوزه نفوذ ایران تعلق دارند، متأثر می کند. وقوع انقلاب اسلامی نیز به عنوان یک رخداد بزرگ که در مرکز این ساختار ژئوپلیتیکی (ایران) اتفاق افتاد. به سیاسی و تشکیلاتی شدن پیرامون و نیمه پیرامون (جوامع شیعی) منجر شد؛ به عبارتی دیگر، از آنجا که این تأثیر و تأثر ناشی از رابطه ای است که بین مرکز و پیرامونی های آن - یا بخش هایی از این پیرامونی ها که به مرکز احساس تعلق ژئوپلیتیک می کنند و در قلمرو اثرگذاری آن واقع می شوند - به وجود می آید، فضاهای شیعه نشین اطراف ایران نیز در قالب لایه های پیرامون و نیمه پیرامون، از تحولات رخ داده در کانون متأثر شده، عمدتاً به سمت فعالیت و مشارکت سیاسی و قدرت یابی حرکت کردند. این خیزش شیعیان به سوی مسئولیت های سیاسی، باعث ایجاد مشکلات و گرفتاری های فراوان و برخوردهای خشنی از ناحیه ی رقبا شده، واکنش های متعددی را برانگیخته است.
موضع گیری های منفی بیشتر کشورهای عربی در مقابل سیاست های ایران نیز نشان می دهد آنان تأثیرپذیری مسلمانان، به ویژه جوامع شیعی از انقلاب اسلامی ایران را با بدبینی می نگرند و از گسترش حوزه نفوذ ایران ناخرسندند؛ حتی موفقیت های مبتنی بر مقاومت جنبش حماس و مردم غزه در جنگ اخیر از طرف برخی سران عرب نظیر مصر و عربستان در این راستا قابل ارزیابی است. آنان با مخالفت یا سکوت خود عملاً با تشیع، ایران و سیاست های آن پرداختند.
مدل مرکز - پیرامون قلمروهای شیعی جهان

(مدل از : احمدی 1387)
نتیجه ی این تحقیق نشان می دهد گسترش حوزه نفوذ ایران برمبنای متغیر مذهب، از سوی دیگر کشورها واکنش هایی را برانگیخته و اقداماتی را سبب شده است. دولتمردان سیاست خارجی ایران باید در مقابل این واکنش ها و اقدامات با درایت و هوشمندی عمل کنند. آنها باید با پیش بینی برخی رفتارهای مورد انتظار و با گزینش بهترین راهکارهای عملی مبتنی بر دیپلماسی، تهدیدهای ایران در این زمینه را به حداقل رسانده، مانع ایجاد محدودیت های بیشتر علیه کشور شوند؛ در این میان شیوه های غیر مستقیم که حساسیت و جبهه گیری کمتر مخاطبان و رقبا را در پی دارد، برای اشاعه و نشر ارزش های مد نظر یک کشور مناسب تر به نظر می رسد؛ بنابراین ایران باید در این زمینه، یک استراتژی فرهنگی داشته باشد. تعامل سازنده، گفتگو، مناظره، همفکری، برگزاری همایش های مشترک، برقراری تعامل بین نخبگان و نظیر آن می تواند عناصر این استراتژی فرهنگی را شکل دهد.


1. احمدی لفورکی، بهزاد؛ «جامعه شیعی در عربستان سعودی» هفته نامه پگاه حوزه، ش219، 1386.
2. اسکوبار، پیه؛ «هلال شیعه در خاورمیانه»؛ 1386. درک Shiayeali.belogfa.
3. ایزدپناه، عبدالرضا، حوزه: ویژه نامه سی امین سال درگذشت آیت الله العظمی بروجردی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.
4. پازوکی، فریبا؛ «سید محمدباقر حکیم: آینه دیانت عین سیاست در زندگی»؛ خبرگزاری شبستان، 1387، WWW.shabestan.net.
5. تتماج، علی؛ شیعیان پاراچنار در محاصره نیروهای آمریکای و طالبان»؛ هفته نامه صبح صادق، ش 390، 1387/12/5.
6. جمالی، جمال؛ «هلال شیعی و هژمونی آمریکا»؛ فصلنامه تخصصی شیعه شناسی، ش20، س5، زمستان 1386.
7. جمشیدی، محمد حسین؛ اندیشه سیاسی امام شهید سید محمدباقر صدر؛ پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی؛ به راهنمایی دکتر سید جواد طباطبایی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1372.
8. رشید، احمد؛ طالبان، زنان، تجارت مافیا و پروژه عظیم نفت در آسیای مرکزی؛ ترجمه نجله خندق، تهران: بقعه، 1382.
9. روزنامه شرق، 1386/4/11.
10. روزنامه ایران، 1387/4/1.
11. روزنامه رسالت، 1386/1/29.
12. فاضلی نیا، نفیسه؛ ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی؛ قم: مؤسسه شیعه شناسی، 1386.
13. فرزین نیا، زیبا؛ پاکستان، کتاب سبز؛ تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1376.
14. فضل الله، محمد حسین؛ «هدف صحبت از هلال شیعی، نگران ساختن اهل سنت از تلاش های شیعیان است»؛ خبرگزاری آینده روشن، 1385/9/5.
15. کوزر، لوئیس. آ؛ نظریه تقابل های اجتماعی؛ ترجمه عبدالرضا نواح؛ اهواز: رسش، 1384.
16. لانگ، روبرت؛ سرزمین و مردم پاکستان؛ ترجمه داوود حاتمی؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1372.
17. مارسدن، پیتر؛ طالبان؛ جنگ، مذهب و نظام جدید در افغانستان؛ تهران: مرکز، 1379.
18. ماهنامه گلبرگ؛ «از نسل فقاهت و شهادت : شهادت آیت الله سیدمحمدباقر حکیم»؛ ش54. شهریور 1383.
19. مجتهدزاده، پیروز؛ دموکراسی و هویت ایرانی؛ تهران: کویر، 1386.
20. محقر، احمد؛ بررسی عوامل مؤثر بر تشدید فرقه گرایی در پاکستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی؛ به راهنمایی دکتر احمد نقیب زاده، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1372.
21. مهدوی، جعفر؛ جامعه شناسی سیاسی جنبش طالبان؛ پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی؛ به راهنمایی دکتر مسعود غفاری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1384.
22. واعظ زاده خراسانی، محمد؛ زندگی آیت الله بروجردی و مکتب فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی وی؛ تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1385.
23. هدایت، محمد؛ «هلال شیعی، خاورمیانه سبز؛ خلق یک بربر جدید»؛ 1385. در: http://mhedayat.blogfa.com
24. Brier, Alan and Calvert, Peter; "Revolution in the 1960"; Political Studies. 32, No.1,1982.
25. Esposito, John. L; The Iranian revolution: is global impact; Miami, 1999.
26. Nasr, Vali; When the Shiites Rise; Foreign Affairs, July/August 2006.
27. Nye, Joseph S; Soft Power; New York: Pubic Affairs,2004.

28. پایگاه اطلاع رسانی شیعیان (1386). http://WWW. shiyan.ir
29. پایگاه خبری شریف نیوز (1384).http://WWW.sharifnews.com
30. پایگاه خبری ابنا (1387). http://www.wikipedia.org
31. سایت الحجاز (1387). http://www.alhejan.net
32. سایت المنجد. http://www.almunjed.com
33. سایت بازتاب (1384/3/8). http://baztab.ir
34. سایت تابناک (1387/6/28). http://www.tabnak.ir
35. سایت تبیان. http://www.tebyan.net
36. سایت رسمی شیخ عبدالله بن جبرین (1387). http://ibn-jebreen.con
37. سایت عملیات روانی (1385). http://www.arnet.ir
38. سایت عبدالرحمن بن البراک (1385). http:albarrak.islamlight.net
39. سایت عبدالعزیز بن عبدالله بن باز(1387).http:www.binbaz.org
40. شبکه نهرین نت(1378).http://www.nahrainnet.net
41. شیعه آنلاین.http://www.shia-online.ir
42. شیعه نیوز.http:www.shia-news.com
43. خبرگزاری ابنا(1387).http:www.abna.ir
44. خبرگزاری ایرنا(1387).http://www.irna.ir
45. خبرگزاری حیات (1387).http://www.hayat.ir
46. خبرگزاری فارس.http://www.farsnews.com
47. خبرگزاری مهر(1387).http://www.mehrnews.com
48. سلام شیعه(1387).http://ww.salam-shia.com
منبع: نشریه شیعه شناسی، شماره30.