نویسنده : اسماعیل شفیعی سروستانی




 
در دوره قرون وسطی به ورزش به عنوان اسبابی برای تفنن و سرگرمی وگذران وقت نگاه می شود و از جایگاه ویژه ای درنظام تربیتی وحتی «تربیت بدنی» برخوردار نیست . در حالی که تربیت بدنی این عصر که نتیجه ی آن ظهور پهلوانان یا شوالیه های نام آور است تحت تأثیر تعلیمات مذهبی بوده و شاگردان مدرسه شوالیه گری چنان که خواهیم گفت تحت تعلیم مذهبی برای خدمت به اعتقادات دینی تربیت می شدند و حراست از کیان فرهنگ مذهبی و جغرافیای خاکی اروپا را بسان پهلوانان ایرانی در وظیفه خود می آورند.
شوالیه گری در نسبتی نزدیک و جدانشدنی با جان مایه فرهنگی و مذهبی اروپایی عصر میانه قابل مطالعه است. چنانکه ویل دورانت می نویسد:
از رسوم دیرینه ی ابتکار نظامی اقوام ژرمن، توأم با نفوذ ساراسنها از ایران و سوریه و اسپانیا  و نیز پندارهای مسیحی درباره سرسپردگی و شعایر دینی بود که شوالیه گری، آن پدیده ی ناقص، اما جوانمردانه نضج گرفت و به درجه ی کمال رسید. (1)
شوالیه گری تنها جریانی است که میان «تربییت بدنی» و سنت های اخلاقی اروپای قرون میانه را پیوند می زند و به عنوان یک جریان منظم تربیتی افرادی برگزیده را برای حضور در میدان نبرد نظام فئودالی اروپا آماده می سازد و چنان که «ویل دورانت» اشاره دارد، این جریان ریشه در ساختار فرهنگی اروپا ندارد اما، به تدریج از روابط فرهنگی غرب متأثّر شده و رنگ وبوی سنتهای آن سامان را به خود می گیرد. چنان که شوالیه گری وجه بارز تربیت بدنی و به نوعی «تربیت خاص جوانان برگزیده» شناخته می شود.
با اینکه در فرهنگ قرون وسطی اختلافات محلی و ناحیه ای و بالمآل ملی فروان بود، طبقه بالای فئودالی در سراسر قرون وسطی در آن روش زندگی که ما قهرمانی [شوالیه گری] میخوانیم سهیم بودند. مجموعه آداب قهرمانی به صورت اعتقادات ساده مردان جنگی پدید آمد و مانند غالب چیزهای مربوط به قرون وسطی در حدود قرن سیزدهم به کمال رسید.(2)
ورود جوانان به سلک شوالیه های منوط به طی مراتبی بود که این مراتب وی را از لحاظ جسمی و روحی آماده می کرد.
جوانی که خیال شهسوار شدن در سر می پخت، قاعدتاً می بایست دورانی دراز رنج انضباط شدیدی را برخویشتن هموار سازد. در هفت یا هشت سالگی به عنوان غلام بچه وارد خدمت می شد. (3)
این تحصیلات را «تحت نظر معلمان که همان متصدیان جوامع و یا کشیش سرخانه ی والدین و یا متخصصین تعلیم و تربیت بودند آغاز می کردند و معلم ویژه سواری و شمشیر بازی داشتند. در سن 10 سالگی تعلیمات نظامی فرا می گرفتند، چه تعلیمات و فنونی بود که در تمام دوران زندگی به درد آنها می خورد. یادگرفتن سواری، جنگ کردن سواره، پوشیدن لباسهای سنگین رزمی، با مجسمه و مانکن و سپس با یکدیگر جنگیدن را از همین سن فرا گرفتند.» (4)
در این شیوه، یک نوجوان؛
در دوازده یا چهارده سالگی به مقام «سپرداری» ارتقا می یافت و به خدمت خاوندی کمر می بست و بر سفره، خوابگاه، در روستای خاوندی، هنگام نیزه بازی یا در میدان جنگ دررکاب سالار آماده به خدمت بود. روح و جسم خویش را با مسابقات و ورزشهای خطرناک تقویت می کرد و از راه تقلید و آزمایش، طرز استعمال اسلحه جنگ فئودال را می آموخت. (5)
نوجوان طالب «شوالیه گری» در قلعه ی بعضی از دوستان پدرش یا قلعه ی دیگری پرورش می یافت و عنوان «پیج» (6) یا غلام بچه را با خود یدک می کشید و
برای اینکه بتواند امیدوار باشد که به مرحله اسکویار (7) یا یک نوجوان ترقی یابد کارهای زیادی در پیش داشت که فراگیری آنها برای او الزامی بود.
دراین سن وظیفه او پیش خدمتی خانمهای خانواده بود. او می بایست سواری، پرش، پرتاب نیزه و تقلید از جنگ را بیاموزد و درکنار شوالیه ها وظیفه ی حمل سپر، زره، نیزه و این قبیل چیزها را عهده دار شود و شوالیه ها را در سوار شدن براسب یاری دهد، او ضمن آنکه با شمشیر سبک تمرین می نمود و شنا وکوه پیمایی را می آموخت وناگزیر سرما،  گرما،تشنگی و گرسنگی را تاب می آورد و خود را عادت می داد تا زره سنگین را تاب آورد.
هنگامی که دوران نوآموزی وی به پایان می رسید، طی یک رشته آداب پرشکوه و با ابهت او را در سلک شهسواران می پذیرفتند. داوطلب در بدو ورود به جرگه شهسواران اول استحمام می کرد که خود نشانه پاکی روح و شاید هم تضمینی برای پاکی جسم بود. از این رو به چنین آدمی «شهسوار گرمابه» لقب می دادند تا این عنوان وجه تمیزی باشد میان وی و آنهایی که «شهسواران شمشیر» نامیده می شدند. دسته ی اخیر افرادی بودند که به پاداش جانفشانی در یکی از میدانهای جنگ بی درنگ به دریافت عنوان شهسواری مفتخر شده بودند. (9)
پس از این تلاش پیگیر «شهسوار گرمابه» قادر به دریافت لقب «شوالیه» می شد و این عنوان طی مراسمی ویژه بدو عطا می شد.
در آغاز شهسوار جدید نیم تنه ای سفید، جبه ای سرخ و قبایی سیاه برتن می کرد که سفید علامت نیل به پاکی اخلاق بود، سرخ برای ریختن خون در راه شرافت یا خدا و سیاه نشانه ی آمادگی برای مقابله با مرگ در عین متانت. وی مدت یک روز روزه می گرفت و یک شب را در کلیسا به دعا می گذرانید. نزد کشیشی به گناهان خود اقرار می کرد، در مراسم قداس شرکت می جست و در اجرای شعایر مربوط بدان سهیم بود، به موعظه ای درباره ی وظایف اخلاقی و دینی و اجتماعی و نظامی یک شهسوار گوش می داد، و از صمیم قلب متعهد می شد که به انجام آنها اقدام کند. آنگاه در حالی که شمشیری از گردنش آویخته بود تا محراب کلیسا پیش می رفت، کشیش شمشیر را از گردن وی برمی داشت و تقدیس می کرد و آن را دوباره سرجایش قرار می داد. سپس داوطلب روبه سوی خاوندی که در آن نزدیکی جلوس کرده بود می کرد. می بایست از او عنوان شهسواری بگیرد. از زبان وی این سوال سخت را می شنید که: برای چه می خواهی به سلک شهسواران درآیی؟ اگربر سر آنی که تمکن اندوزی و راحت طلبی و تو را محترم شمارند بی آنکه احترام شهسواران را داشته باشی، بدان که لیاقت چنین عنوانی را نداری و مقام تو در میان شهسواران را به مردی می ماند در ردیف اسقفان که منصب خویش را به زر خریده باشد. داوطلب پاسخ قانع کننده ای در آستین داشت. آنگاه شهسواران یا زنان یک رشته جامه های رزم از قبیل زره، نیم تنه و بازوبندهای فولادین براندام وی می آراستند و دستکشهای فولادین، شمشیر و مهیزهای شهسواری را به او تسلیم می کردند. آنگاه خاوند که از جای خویش برخاسته بود با پهنای شمشیر سه بار برگردن یا شانه داوطلب می زد و گاهی یک سیلی برصورت او می نواخت و این هر دو علامت آخرین توهینهایی بود که او می بایست بدون تلافی قبول کند.
هنگام اجرای این مراسم معمولًا خاوند این عبارت را برزبان می راند:
به نام خداوند، میکائیل قدیس و قدیس جورج من تو را شهسوار می کنم.
در بعضی موارد
یک جارچی از جانت خداوند بزرگ یا پادشاهی به اطراف و اکناف فرستاده می شد تا مژده ی شهسوار شدن شخص به خصوص را به اطلاع  همگان برساند» (10)
اوج شکل گیری و رسوم شوالیه گری از قرن یازدهم تا قرن چهاردهم میلادی بود. مرد جوانی که به مقام «شوالیه» نایل می آمد، سوگند نامه ی مخصوص شوالیه ها را به صدای بلند همراه با آنکه سوگند نامه را می خواند قرائت می کرد. مضمون سوگند نامه ها به قرار زیر بوده است:
1. تو به کلیه ی تعلیمات کلیسا مؤمن خواهی بود و از احکام و شرایع آن حراست خواهی کرد.
2. تو کلیسا را حمایت خواهی کرد.
3. تو از همه ضعفا دفاع خواهی کرد.
4. تو کشوری را که در آن متولد شده ای دوست خواهی داشت.
5. تو هیچ گاه از برابر دشمن نخواهی گریخت.
6. تو در کمال عناد با کفار خواهی جنگید.
7. تو وظایف خود را در مقابل فئودالها تمام خواهی کرد، در صورتی که آن وظایف با قوانین آسمانی مغایرت نداشته باشد.
8. تو هیچ گاه دروغ نخواهی گفت و همواره به قول خویش وفادار خواهی ماند.
9. تو آزادی خواه و جوانمرد خواهی بود.
10. توهمواره قهرمان حق و نیکی در برابر بی عدالتی و بدی خواهی ماند.
این شوالیه ها در طی جنگهای دویست ساله ی صلیبی خدمات شایانی به عالم مسیحیت کردند. چنان که ملاحظه می شود، سنت شوالیه گری به دلیل ارتباط آن با فرهنگ مذهبی مسیحیت، با سنت گلادیاتور های رومی و ورزشکاران یونان باستان متفاوت بود وبه نوعی صبغه ای از سنت پهلوانان ایران زمین را داشت.
نکته ی قابل ذکر آنست که، سنت پهلوانی ایرانیان مسلمان، انعکاس همه ی فرهنگ و همه ی تمنیات دینی ایرانیان بود و میان آنها، فرهنگ عمومی مردم مسلمان و پیشینه ی تاریخی شان تعارض چشمگیری وجود نداشت.
سیر نزولی اقتدار کلیسا و بروز سستی و تزلزل در ساختمان فرهنگی و مناسبات مادی آن همه ی امور جاری قرون میانه را تحت تأثیر قرارداد و از جمله، سنت شوالیه گری و پهلوانی را. این دگرگونی شوالیه گری را از درون تهی ساخت و روح دینی و مذهبی آن را تحت الشعاع دنیامداری قرار داد.
حقیقت آن است که تعادل کلی پهلوانی زودگذر و مختصر بود. پهلوانی راهی از زندگی بود که به آسانی دست خوش مبالغه می گردید و روی هم رفته از عمر زیاد برخوردار نشد، علاقه به مظاهر صوری و تصلب شرایین متداول و مرسوم که ظاهراً برتمامی فرهنگهای مغرب زمین مستولی شده است براین فرهنگ پهلوانی یعنی رعایت زیردستان و ضغیفان و تیره بختان، اندک اندک به ادای مردم نیم مست تبدیل گردید. پهلوانی به صورت نوعی حفظ خودخواهی نجبا در مقابل قدرت رو به ترقی بازرگانان و صرافان  در آمد. از همه جالب تر آن بود که جنگیدن ، که شاید روزگاری وجود طبقه ی ممتاز فئودال را موجد می ساخت به تدریج به نحوی آشکار بدل به ورزش و بازی شد. با رشد لشکریان حرف های اخیر در قرن چهاردهم، جنگ فئودالی به ورزشی در هم پیچیده و به روح میدان داری تبدیل گردید و روز به روز به انحطاط آن افزود. قواعد این ورزش خیلی مشکل شد. زره جنگندگان کلفت وقوی شد ـ پهلوانان حتی در مواردی که تعادل کامل داشت، کمتر نظر آمیخته به شعوری درمورد عشق و زن داشت. (11)
چنانکه در آغاز جنگ های بلند مدت صلیبی، شوالیه های سرگردان ملعبه ی دست برخی اربابان کلیسا شدند. هم آنان که در اثر غوطه ور شدن در تباهی از جنگ صلیبی با مسلمین وسیله ای برای رهایی خودمی جستند از همین جا، شوالیه های سرگردان را بنام خدا راهی شرق ساختند و شوالیه ها نیز، دراین گذار بزرگ، چشم به دارایی و ثروت شرق دوختند و در جمع بزرگان گرسنگان و پابرهنگان همه پهنه های شرق اسلامی را در نوردیدند.

پی نوشت ها :

1. ویل دورانت تاریخ تمدن عصر ایمان، ص742
2. تاریخ تمدن غرب، ص250
3. همان، ج1، ص742
4. میرزایی، صدرالدین، تقش زندگی و تمدن در قرون وسطی، انتشارات اقبال، ص 344
5. ویل دورانت، همان، عصر ایمان، ص 742
6. Paje
7. Squire
8. قهرمانان قرون وسطی، ص 127
9. ویل دورانت، همان، عصر ایمان، ص 742
10. ویل دورانت، همان، عصر ایمان 1، ص 743
11. طالبان شوالیه گری در طی مراتب آموزشی خود ناگزیر به انتخاب بانویی از میان بانوان به عنوان محبوب و معشوق خویش بودند تا این دلبستگی انگیزه لازم برای مبارزات و شوق ماندن در سلک شوالیه ها را برای آنها حفظ کند. حضور این معشوق زمینی در زندگی تمام شوالیه ها به چشم می خورد. حتی در رمان «دن کیشوت» محبوب خیالی دن کیشوت حضور چشمگیری در زندگی او دارد. شایان ذکر است که در سنت پهلوانان ایرانی این محبوب جنبه معنوی وعشق الهی دارد.

منبع : شفیعی سروستانی، اسماعیل، (1385)، داستان ورزش غرب ، تهران: نشر هلال، چاپ چهارم.