نویسنده:مرتضی حاج بابایی





 

1- با توجه به هدفها
زمان همیشه محدود است اما اهداف و آرزوهای انسانی نامحدوند. ممکن است هر دانش آموزی هدفهای متعددی داشته باشد. مثلاً یکی می خواهد در درسهایش پیشرفت و موفقیت بالایی داشته باشد، اما دیگری علاوه بر درس خواندن می خواهد در زبان و رایانه هم به پیشرفتهای خوبی برسد و سومی می خواهد علاوه بر درس و زبان در ورزش هم برتر از بقیه باشد. به نظر شما این سه دانش آموز باید در تنظیم وقتشان یکسان عمل کنند؟ آیا برای بهره برداری از این زمان محدود نباید برنامه ریزی زمانی کرد؟ به برنامه ریزی زمانی خودتان نگاه کنید آیا نیاز به اصلاح دارد؟ کمی بیندیشید و در صورت لزوم با مشاور روان شناس مشورت کنید.
2- با توجه به نیازها
تنظیم وقت حتماً باید با توجه به نیازهای فردی صورت گیرد. در غیر این صورت قابل اجرا نیست. نیازهای جسمی شما مثل خواب، تغذیه، بهداشت و استراحت اصلی ترین نیاز شما هستند. آنها را در تنظیم وقتتان فراموش نکنید. نیازهای روانی - اجتماعی نیز حتماً باید ملاحظه شوند مثل نیاز به ارتباط اجتماعی با دوستان، بستگان یا تماشای تلویزیون در حد معقول (حداکثر 1 تا 2 ساعت در روز) خرید کردن، کمک به والدین و کمک و راهنمای تحصیلی خواهر و برادران بودن و ... نیازهای تحصیلی تان هم جایگاه خودش را دارند. نیازهایی مثل پیش مطالعه کردن، انجام تکالیف حفظ کردن، مرور کردن، تست زدن، آمادگی برای امتحانات و...
هر گونه تنظیم وقت بدون توجه به این نیازها و سایر نیازهای انسانی به دلیل قابل اجرا نبودن شما را دلسرد می کند.
3- با توجه به تفکیک نیازها و الویت بندی آنها
نیازهای ما در زندگی پایان ناپذیرند. آنها را باید تفکیک کرد. برخی از نیازها، نیازهای ضروری واقعی هستند. اما پاره ای از آنها ضورری نما و کاذب هستند. یعنی اگر برآورده نشوند یا به تأخیر انداخته شوند لطمه ای به سلامت ما وارد نخواهد کرد. مثلاً چَت کردن نیازی نیست که به خاطر آن برنامه ریزیهای اصلی زندگیمان را فراموش کنیم. پس نیازهایتان را تفکیک و آنها را اولویت بندی کنید.
4- با توجه به زمان
اصولاً تنظیم وقت بدون در نظر گرفتن زمانی که برای دستیابی به یک هدف در نظر گرفته ایم امکان پذیر نیست. اهدافتان را به 3 دسته تقسیم کنید.
الف) اهداف کوتاه مدت: مثلاً چهارشنبه هفته آینده امتحان زبان دارم و باید خودم را برای آن آماده کنم. یا تا فردا باید همه تمرین های ریاضی ام را انجام دهم. این اهداف می توانند بین یک روز تا دو هفته را پوشش دهند.
ب) اهداف میان مدت: این اهداف معمولاً بین 2 هفته تا 2 یا 3 ماه را در بر می گیرند. مثلاً در امتحان ماهانه گذشته در عربی نمره نامطلوبی گرفتم و در این امتحان ماهانه که در پیش است حتماً باید آن را جبران کنم.
ج) اهداف بلند مدت: این اهداف معمولاً بیش از 3 ماه را در بر می گیرند مثلاً من حتماً باید در کنکور سراسری در رشته خاصی در دانشگاه خاصی پذیرفته شوم.
بعد از تقسیم بندی اهدافتان برای رسیدن به آنها تلاش کنید. تلاش کنید تا حتماً در یک دوره زمانی از قبل تعیین شده حتماً به هدفتان برسید.
5- با توجه به عادتها
اصولاً تنظیم وقت گاهی با عادتهای شما در تضاد قرار می گیرد. یاد بگیرید عادتهای مختلف خودتان را مثل عادات مطالعاتی، عادات خواب و بیداری، عادات تغذیه ای، تماشای تلویزیون، عادات تفریحی و... شناسایی کنید و در تنظیم وقتتان به آنها هم توجه کنید. یادتان باشد برای تنظیم وقت گاهی باید عادتها را تغییر داد که اراده ای استوار مثل اراده شما را می طلبد و گاهی هم باید اوقات تنظیم شده را با توجه به عادتها تنظیم کرد. مثلاً اگر عادت دارید اول شب بخوابید. هرگز تا دیر وقت برای خودتان برنامه ریزی نکنید. یا اگر صبح زود نمی توانید بیدار شوید هیچوقت این فرصت را برای مطالعه انتخاب نکنید.
6- با توجه به توانمندیها، امکانات و قابلیتها
در تنظیم وقت باید به عوامل متعددی توجه کرد از جمله قابلیتها و توانمندیهای فردی مثلاً افراد متعددی به صورت احساسی تصمیم می گیرند که از امروز روزی 8 یا 10 ساعت درس بخوانند اما نتیجه کار نشان می دهد که چون توان بیدار ماندن را ندارند عملاً نمی توانند به تصمیمی که گرفته اند عمل کنند. یا اگر دانش اموزی که در درسی نمره 10 گرفته و در آن درس ضعف دارد اگر ناگهان تصمیم بگیرد که در آزمون پایان هفته 20 بگیرد احتمالاً شکست را تجربه خواهد کرد اما اگر بجای 20 این بار نمره 15 را هدف می گرفت و در نوبت بعدی نمره 17 را و در نوبت بعدی 20 را شاید معقولانه تر حرکت می کرد و می توانست موفقیت را تجربه کند.
7- با توجه به رغبت ها، گرایشها و علایق
اصولاً در هر کاری اگر علاقه باشد موفقیت هم هست زیرا تلاش و پشتکار در آنجا به ثمر می نشیند. لطفاً در تنظیم وقتتان به علایق و رغبت هایتان توجه کنید. مثلاً اگر به درس خاصی کمتر علاقه دارید باید وقت بیشتری به آن اختصاص دهید تا نتیجه بهتری بگیرید. یا اگر به رشته ای علاقه دارید و می خواهید حتماً در آن موفق شوید پس از هم اکنون سرمایه گذاری کنید و وقتتان را به گونه ای تنظیم کنید که حتماً به رشته مورد نظرتان دسترسی پیدا کنید. یادتان باشد هر عملی که انجام می دهید آگاهانه و عاقلانه باشد.
8- تسلیم رغبت ها و گرایشها و علایق مخالف نشدن
یکی از عوامل آسیب زا در تنظیم وقت، تسلیم شدن در برابر رغبت ها و گرایشهایی است که یا مغایر یا مزاحم اهداف اصلی مان است مثلاً تماشای تلویزیون، گفتگوهای طولانی با تلفن، ساعتها یا کامپیوتر بازی کردن از جمله عوامل آسیب زایی هستند که معمولاً هم مزاحم و هم مغایر با اهدافمان می باشند و در نتیجه به تنظیم وقتمان به شدت آسیب می رسانند. لطفاً مراقب این دسته از علایق، رغبت ها و گرایشهایتان باشید. اول آنها را شناسایی کنید سپس نقش مثبت و منفی آنها را در رسیدن به اهدافتان بررسی کنید و نهایتاً شیوه های مناسب خودتان را برای مقابله با آنها پیدا کنید. اطمینان دارم که خواست و قدرت شما بر آنها غلبه می کند.
9- وقت های مرده را احیاء کنید
یکی از مهارتهای اساسی در تنظیم وقت کسب مهارت در شناسایی و احیاء وقتهای مرده است. اوقات مرده به اوقاتی اطلاق می شود که بدون هیچگونه هدفی و نتیجه ای فقط سپری می شود. شناسایی این اوقات و استفاده از آن زمانها می تواند کلید موفقیت شما باشد. حتماً به کسانی برخورده اید که در اتوبوس یا سرویس به مطالعه می پردازند یا کسانی که در زنگ تفریح کتاب یا جزوه ای را به همراه دارند. آیا شما نمونه ها و مثالهای دیگری را سراغ دارید؟
10- اضطراب
یکی از ریشه های اضطراب عدم تنظیم وقت است. اضطراب، ترس ناخودآگاه از عاملی ناشناخته است. در اضطرابهای تحصیلی ترس از عدم موفقیت از مهمترین ترسها است. مهارت تنظیم وقت، شما را توانا و مطمئن می سازد و به شما شادابی و اعتماد به نفس و اراده ای آهنین می بخشد. در برابر این روحیه مطمئن باشید که اضطراب زانو می زند.
تنظیم وقت به شما کمک می کند مطمئن باشید که به همه درسهایتان می رسید و دل نگران عدم آمادگی و خدای ناکرده عدم موفقیت نخواهید بود و به این ترتیب اضطرابی نخواهید داشت قبول کنید که اضطراب اینکه می رسید بخوانید یا نمی رسید؟ می توانید موفق شوید یا نمی توانید؟ اصلی ترین کانون اضطراب دانش آموزی است.
11- بگویید نه
کسب مهارت در نه گفتن به برخی از عادات زمان کُش مثل مکالمه های طولانی و... یکی از راه های اصلی حفظ و صیانت از تنظیم وقت است. وقتی که تنظیم می شود دقیقاً باید صرف همان کاری شود که برای آن در نظر گرفته شده است. پس نباید آن را صرف امور دیگر کرد. به نظر شما آیا این عاقلانه ترین و عادلانه ترین کار نیست که به هر امر دیگری غیر از امر مورد نظر در آن لحظه نه بگوییم؟ یاد بگیرید قاطع و بدون رو در بایستی باشید. یاد بگیرید نه گفتن را تا موفق شوید. یاد بگیرید نه گفتن را تا منظم شوید. یاد بگیرید نه گفتن را تا با صلابت و با اراده شوید. نه گفتن، یک مهارت است مهارتی که همه ما در همه عرصه های زندگی به آن احتیاج داریم.
12- آدم آهنی هرگز
بعضی ها فکر می کنند اگر وقتمان را تنظیم کنیم باید مثل آدم آهنی ها دقیقاً هر کاری را با برنامه از قبل تنظیم شده انجام دهیم. در حالی که با تنظیم وقت مقید به رعایت وقت می شویم اما آدم آهنی نمی شویم. با تنظیم وقت به ارزش و اهمیت وقت پی می بریم و از آن مهمتر به شأن و منزلت و اهمیت خودمان واقف می شویم چرا که آنقدر مهم هستید که وقتتان به بطالت نگذرد. شما آنقدر اهمیت دارید که هر کسی، هر لحظه ای دلش خواست به خودش اجازه نمی دهد که وقت شما را بگیرد مگر با تعیین وقت قبلی پس لطفاً کمی با کلاس تر از آنچه که هستید باشید. به هر کسی و هر چیزی در هر لحظه ای که طلب کرد وقت ندهید.
13- امان از انباشتگی
«درسها روی هم دیگه تلنبار شده اند و من متحیرم که چگونه به آنها سامان بدهم» این تنها یک تصویر از مجموعه تصاویر زشت و آزارنده عدم تنظیم وقت است. یکی از هدفهای تنظیم وقت، جلوگیری از انباشتگی دروس، عقب ماندن از کارها، اضطراب، یاس و دلزدگی از کار و درس، شکست و ناکامی، عدم اعتماد به نفس و فشار روانی است. پس چه باید کرد؟ بسیار ساده. از همین حالا شروع کن، کار امروزت را به فردا میفکن و اراده کن که آنچه را خواسته ای اجرا کنی. آن را روی کاغذی بنویس و در جایی نصب کن که همواره آن را ببینی و خودت را مقید به اجرای آن کن.
14- تخمین زمان
کسب مهارت در برآورد زمان مورد نیاز یکی از عوامل اصلی تنظیم وقت است. دقت کن ببین برای انجام هر کاری چقدر وقت احتیاج داری؟ افراد زیادی هستند که قادر به انجام چنین کاری نیستند. این کار به ظاهر ساده است اما در عمل تولید مشکل می کند. گاهی برای انجام کاری که نیم ساعته می توان آن را انجام داد 2 ساعت وقت پیش بینی می کنیم و گاهی هم برای انجام کاری که حداقل 3 ساعت وقت می برد فقط یک ساعت در نظر گرفته ایم. منشاء برخی از بی نظمی های زمانی فقدان مهارت کافی در تخمین زمان مورد نیازمان است. لطفاً در تنظیم وقتتان بازنگری کنید. شاید ریشه های برخی از بی نظمی هایتان بر شما هم آشکار شود.
15- تولید علاقه کنید
علاقه و انگیزه یکی از عوامل اصلی پایبندی به تنظیم وقت است اگر می خواهید مقید به تنظیم وقت باشید در وجودتان تولید علاقه و انگیزه کنید. از سر اکراه و بی میلی به سراغ چنین کاری نروید تلاش کنید تا فواید مقید به وقت بودن را هر چه بیشتر شناسایی کنید و در ازاء پایبندی به اجرای برنامه تنظیم وقتتان به خودتان پاداش بدهید. ثمرات تنظیم وقت را در زندگی تحصیلی و شخصی خود شناسایی کنید و متوجه تأثیر مثبت آن باشید و ببینید که نگاه دیگران در این مورد چگونه نسبت به شما مثبت تر می شود.
16- کنجکاویهای نا به جا و غیر معقول و غیر منطقی را کنترل کنید
یکی دیگر از آسیب های تنظیم وقت کنجکاویهای نا به جا و غیر معقول است. هنگامی که شما مشغول انجام کاری هستید اجازه ندهید ذهنتان به جای دیگری معطوف شود. این کنجکاوی الزاماً منفی نیست اما به مصداق هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد هر کنجکاوی هم جایی و مکانی و زمانی دارد. حواس پرتی یعنی همین، عدم تمرکز یعنی همین، پس از هم اکنون اجازه ندهید وقتی ذهنتان در چهارچوب برنامه تنظیم شده به انجام امری مشغول است متوجه چیزهای دیگری شود، مهمانهای ناخوانده ای که سرانجام جای صاحبخانه را می گیرند و موضوع اصلی به فراموشی سپرده می شود.
17- اعمال محدودیت کنید
قانون یا قانون هایی را وضع کنید که بر اساس آن خودتان را در برابر هدر دهنده های وقت بیمه کنید. مثلاً اگر با تلفن زیاد صحبت می کنید بر تکه کاغذ کوچکی بنویسید فقط 5 دقیقه و آن را با چسب بر روی دستگاه تلفن بچسبانید. اگر به رایانه زیاد می پردازید ساعت روزانه قابل استفاده خودتان را بر روی بدنه کامپیوتر بچسبانید تا به این ترتیب هر روز و هر لحظه به سراغ آن نروید. برای سایر هدر دهنده های وقتتان هم برنامه ریزی کنید. برای آنها قانون بنویسید و اعمال محدودیت کنید. من مطمئنم که این شمایید که نهایتاً سربلند و پیروز از میدان خارج می شوید.
18- ورود ممنوع
ورود به شاهراه خیالبافی و واقع گریزی را ممنوع اعلام کنید و با آن آگاهانه برخورد کنید تا بتوانید مقید به تنظیم وقتتان باقی بمانید. امان از خیالبافی های بی موقع، خیالبافی هایی که دشمن موفقیت و پیشرفت مان هستند. هر وقت دچار چنین وضعیتی شدید بلافاصله به خودتان نهیب بزنید که الان وقت پرداختن به این موضوع نیست اکنون هنگام انجام دادن این یا آن کار است. خیالبافی، دنیای شیرین و بی دغدغه ای دارد. این هم یک نیاز روانی است اما باید به آن در موقع بیکاری و استراحت پرداخت نه در هنگام آموختن و تمرین کردن و امتحان دادن.
19- شتاب غیر منطقی
شتاب غیر منطقی معمولاً منتهی به شکست و ناکامی می شود. منتهی به نتیجه کامل نگرفتن می شود. منتهی به دوباره کاری و چند باره کاری می شود. شتاب غیر منطقی هم می تواند تنظیم وقتمان را بهم بریزد. یاد بگیرید آهسته و پیوسته روید و فراموش نکنید.
که رهرو آن نیست که گهی تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
20- خواستن
این همه مطلب گفتیم اما نگفتیم آیا واقعاً شما احساس نیاز نمی کنی؟ آیا تا حالا سختی نکشیدی؟ آیا تا حالا چوب عدم تنظیم وقتت را نخوردی؟ یه کم فکر کن. تا نخوای نمیشه.
(مدیریت مؤثر بر زمان شرط اصلی موفقیت در وادی مطالعه است.)

/ج