نویسنده:مرتضی حاج بابایی





 
(بهترین برنامه ریزی برای آینده، بهره گیری درست از زمان حال است. «آلبرکامو» )
1- با آزمونهایتان و به ویژه با کنکور آگاهانه برخورد کنید.
هر آزمونی، بویژه آزمون سراسری مختصات خاص خودش را دارد. درک این نکته، اولین و مهمترین گام در غلبه ذهنی بر هر آزمونی است. برای یک برنامه ریزی موفق به مسائلی مثل شکل آزمون، زمان آزمون، تعداد رقبا، نوع سؤالات، درجه دشواری آنها و... باید توجه کافی کرد. کار برنامه ریزی، امری تخصصی است که از عهده هر کس بر نمی آید. اگر مختصات آزمونها را نشناسید، نمی دانید چه باید بکنید؟ اگر مختصات آزمونی مثل کنکور در ذهنتان روشن نباشد، تکالیفی که باید انجام دهید. آمادگی هایی که باید بدست بیاورید. مهارتهایی که باید کسب کنید همانند یک موج عظیم غیر قابل کنترلی جلوه خواهند کرد که هر لحظه می خواهند شما را به زیر آب ببرند.
2- داشتن یک برنامه مهم نیست، مهم داشتن اراده برای اجرای برنامه است. یادتان باشد که هر برنامه ای که برای خودتان می ریزید اولاً باید اجرایی باشد یعنی بتوانید آن را اجرا کنید. ثانیاً باید به هر قیمتی شده در اجرای آن ثابت قدم باشید تا آهسته آهسته مبدل به یک عادت رفتاری شود یک برنامه عالی و یک اجرای بد هیچ ارزشی ندارد اما یک برنامه معمولی همراه با یک اجرای عالی فوق العاده نتیجه بخش خواهد بود.
3- برنامه ریزی یعنی توجه به نیازها
برنامه ریزی یعنی تلاش برای رفع نیاز، اما کدام نیاز؟ یکی از نیازهای ما، نیازهای تحصیلی ما است. هر دانش آموزی علاوه بر نیازهای تحصیلی، نیازهای اساسی دیگری هم دارد که مورد بی توجهی قرار می گیرد. به این موضوع در نکات بعدی خواهیم پرداخت. اما نیازهای تحصیلی شما کدامها هستند؟ به نظر می رسد ساده ترین راه برای پی بردن به این نیازها پرداختن به نقاط ضعف و قوت تحصیلی است.
4- نقاط ضعف و قوت شما چیست؟
اصولاً برنامه ریزی تحصیلی در درجه اول برای رفع نقاط ضعف تحصیلی و در درجه دوم برای حفظ نقاط قوت درسی مان صورت می پذیرد. آیا به نقاط ضعف خود آگاهی دارید؟ آیا می دانید چگونه می توان از طریق برنامه ریزی این نقاط ضعف را برطرف ساخت؟ و از همه مهمتر در دل برنامه ریزی چگونه می توان مانع از افت نقاط قوتمان شویم؟
5-برای برنامه ریزی بهتر به نیازهای غیرتحصیلی تان هم توجه کنید.
برای داشتن یک برنامه خوب باید به همه نیازهایمان توجه کنیم. نیاز به خواب نیاز به استراحت، نیاز به تغذیه، نیاز به بهداشت، نیاز به ورزش و تحرک جسمانی، نیاز به ارتباطات اجتماعی، نیاز به عبادت و... از جمله نیازهای عادی و روزمره ما است که در هر گونه برنامه ریزی درسی باید به آنها توجه شود و در اولویت قرار گیرد. بی توجهی به این نیازها موجب شکست در برنامه ریزی درسی می شود. یادتان باشد که ما درس می خوانیم برای آنکه زندگی بهتری داشته باشیم اما زندگی نمی کنیم برای آنکه درس بخوانیم.
6- برنامه ریزی باید مثل پارچه باشد نه شیشه
برنامه ریزی باید قابل انعطاف باشد تا قابلیت اجرایی بالایی پیدا کند برنامه ای که مثل شیشه انعطاف ناپذیر باشد در مقابل کوچکترین فشار و ضربه ای شکنندگی خود را نشان می دهد. آسیب شناسی برنامه ریزی، به ما نشان می دهد که برنامه اگر نتواند خودش را با مجری برنامه منطبق و سازگار سازد محکوم به شکست است. برنامه خوب، مثل فنر است از قابلیت انعطاف بالایی برخوردار است. در تهیه برنامه و برنامه ریزی این مشخصه را حتماً باید رعایت کرد.
7- انواع برنامه ریزی را بشناسید
برنامه ریزی خوب، برنامه ای است که پاسخگویی نیازهای تحصیلی باشد نیازهای شما با کدام نوع برنامه ریزی رفع می شود؟ با برنامه ریزی زمانی؟ برنامه ریزی محتوایی؟ برنامه ریزی ترمیمی؟ برنامه ریزی آموزنی؟ برنامه ریزی کیفی؟ یا با سایر انواع برنامه ریزی؟
8- اهداف مقطعی اساس برنامه ریزی است
هر برنامه ای هدفی دارد. داشتن اهداف بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت از جمله ویژگیهای یک برنامه موفق است. در برنامه ریزی حتماً باید به اهداف مقطعی توجه کرد. یک برنامه ریزی خوب باید رسیدن به هدفهای کوتاه مدت را در دستور کار خود قرار دهد. هدفهای خود را مشخص کنید. آنها را روی کاغذ بیاورید. این اهداف را اولویت بندی کنید. تلاش کنید از طریق برنامه به اولویتهایتان جامه عمل بپوشانید.
9- اهداف مقطعی تان را کاربردی کنید
به تقویمتان نگاه کنید. از همین امروز تا روز برگزاری آزمون چند روز وقت دارید؟ به منابع آزمون دقت کنید. چند کتاب باید بخوانید؟ چند ماده درسی را باید در دستور کارتان قرار دهید؟ چند صفحه باید بخوانید؟ چقدر باید تمرین کنید؟ چه مهارتهایی را باید بدست بیاورید؟ این موارد و دهها مورد ریز دیگر می تواند هدفهای مقطعی و کوتاه مدت شما را کاربردی کند.
10- استانداردهای تحصیلی خود را مشخص کنید.
یادگیری نیز مثل هر رفتار دیگری آداب و استاندارد خاص خودش را دارد این استانداردها را برای خودتان تعریف کنید. راجع به آنها کمی بیاندیشید. نتیجه این اندیشیدگی را روی کاغذ بیاورید و در مورد آن اطمینان حاصل کنید. استانداردهای کمی می تواند شامل نمره، درصد، تراز، نمره کل و رتبه باشد. اما استاندارد کیفی شما می تواند در بر گیرنده درجات متفاوتی از عمق یادگیری و میزان تسلط شما بر مباحث مورد مطالعه باشد. لطفاً همین امروز در مورد این موضوع فکر کنید. زیرا برنامه خوب اهداف و استانداردهای مشخص می خواهد.
10- پیشگیری، اساس برنامه ریزی خوب
برای داشتن یک برنامه خوب باید به پیشگیری از آسیب هایی که موجب عدم پایبندی به برنامه می شود پرداخت. عمده ترین این آسیب ها بی برنامه گی ظاهری مدارس در امر برگزاری امتحانات داخلی است. هر دبیری به هر دلیلی در هر زمان مجاز است و می تواند اقدام به برگزاری امتحان مستمر نماید و معمولاً همین مسئله باعث می شود که در برنامه ریزی و اجرای آن خللی بوجود آید. اگر خوب بخوانید، اگر عمیق بخوانید، اگر مرتب و بر اساس برنامه بخوانید، اینگونه امتحانات نمی تواند کمر برنامه را بشکند. چنانچه احساس می کنید نمی توانید اینگونه عمل کنید. لطفاً در برنامه ریزی خود جایی و زمانی هم برای امتحانات غیر قابل پیش بینی در نظر بگیرید .
11- همه چیز در حال تغییر است
نگران تغییر اهداف، اصلاح اهداف یا استانداردهایتان نباشید. این کار امری واجب و طبیعی است. مهم این است که اراده شما سست نشود. مهم این است که پایبند به برنامه باقی بمانید. اگر بلند پروازی کرده اید لطفاً اهدافتان را تعدیل کنید. اگر خودتان را دست کم گرفته اید و استانداردهای سطح پایینی برای خود برگزیده اید آنها را تغییر دهید. اگر به سطحی از اهدافتان رسیده اید می توانید سطح توقع و انتظارتان را بالا ببرید. برنامه ریزی خوب، برنامه ریزی ای است که پذیرای این تغییرات اجتناب ناپذیر هم باشد.
12- هدف، هدف، هدف
برای رسیدن به موفقیت، مدام اهداف خود را به صورت ذهنی مرور کنید. از فرصت های موجود برای رسیدن به اهداف خود حداکثر استفاده را ببرید. در کمین فرصت های مناسب باشد. از امکانات و داشته های خود استفاده کنید و همیشه هدفهای خود را در صحنه آگاه ذهنتان داشته باشید و روشهای دستیابی به آن را جستجو نمایید. بخاطر داشته باشید، پشتکار و اراده زمانی شکل می گیرد که تداوم فعالیت شما در جهت رسیدن به یک هدف باشد. یادتان باشد که جمع جبری اراده و برنامه یعنی تسخیر و دستیابی به هدف، یعنی موفقیت.
13- برای داشتن یک برنامه خوب، ابزار خوب لازم است.
برنامه ریزی وقتی به ثمر می نشیند که شما به خوبی از خودتان شناخت داشته باشید در این زمینه لازم است:
* الف) عادات مطالعاتی خودتان را شناسایی کنید و میزان همگانی برنامه با عادتتان را بررسی کنید. هر چه این همگامی بالاتر باشد برنامه قابلیت اجرایی بالاتری خواهد داشت.
* ب) زمان مطالعه خود را شناسایی کنید. برنامه خوب، برنامه ای است که به بهترین زمان یا زمانهای یادگیری ما توجه داشته باشد و آن را به بند بکشد.
*) ج) برنامه موفق، برنامه ای است که به توان مطالعاتی شما هم توجه داشته باشد ریختن یک برنامه، برنامه ای که با روزی 15-14 ساعت مطالعه پر شده باشد برنامه خوبی برای دانش آموزی که حداکثر 8 ساعت توان مطالعاتی دارد نیست.
* د) برخی افراد عادت دارند که در کتابخانه یا محلی غیر از خانه به مطالعه بپردازند. در یک برنامه ریزی موفق باید به مکان های مطالعاتی مورد نظر داوطلب هم توجه کافی صورت گیرد. اینها نمونه هایی از ابزارهای لازم برای ریختن و اجرای یک برنامه ریزی خوب است. بدون توجه به این نکات ظریف یک برنامه ممکن است با شکست مواجه شود ابزارهای دیگری هم هستند که در اینجا به آن نمی توانیم بپردازیم.
14- ویرایشگری را بیاموزید.
بعضی ها وقتی در برنامه ریزی خود به مشکل بر می خورند فوراً برنامه را کنار گذاشته و به این نتیجه می رسند که اصلاً نمی شود با برنامه درس خواند!!! به این دسته از افراد پیشنهاد می کنیم که بجای کنار نهادن برنامه، به اصلاح و ویرایش برنامه خود بپردازند و اشکالات آن را رفع کنند تا دقیقاً برنامه را مبدل به برنامه دلخواهشان کنند. یادتان باشد گاهی شلواری را که می خریم پاچه آن را کوتاه می کنیم تا به سایز دلخواهمان برسد. اما از خیر خریدن آن نمی گذریم و یا آن را به دور نمی افکنیم.
15- برنامه را هرس کنید.
هرگز نمی شود با یک برنامه به استقبال همه موفقیتها و شرایط رفت. برنامه معمولاً قابلیت حک و اصلاح را دارد اما، ما از حک و اصلاح آن خودداری می کنیم. بهترین برنامه ها نیز گاهی نیاز به تغییر جهت پیدا می کنند. زیرا هدف یا هدفهای مختلفی را باید بتوانند پوشش دهند. پس این کار الزامی و اجتناب ناپذیر است هرگاه هدفهایتان دستخوش تغییر و اصلاح شد برنامه ریزی شما هم قطعاً باید دچار تغییر و اصلاح شود. هرگاه در سایه برنامه ریزی خوب نقاط ضعف تان برطرف شد. حتماً باید برنامه ریزی شما هم تغییر کند. این برنامه مسلماً اگر تغییر نکند بازده قبلی را نخواهد داشت. هرگاه زمان مطالعاتی شما کم یا زیاد شد برنامه هم باید تغییر کند تا به تعادل برسد و خلاصه به هزار و یک دلیل ممکن است برنامه شما نیزا به اصلاح داشته باشد. پس از همین امروز همچون یک باغبان خوب و دلسوز با قیچی مخصوص باغبانی به هرس کردن گل برنامه ریزیتان همت کنید. اگر این کار را بلند نیستید خودتان را به دست یک مشاور و روانشناس متخصص بسپارید تا نظارت و هدایت کارتان را به عهده گیرد.
16- مقاومت کنید، مقاومت
برای موفق شدن تغییرات زیادی را باید در خودمان ایجاد کنیم. برای ایجاد چنین تغییراتی، فشار زیادی را باید تحمل کنیم. این فشارها که ناشی از تغییر عادت ماست، معمولاً با نوعی مقاومت درونی روبرو می شود. برای پایبندی به برنامه، باید در برابر این فشارها مقاومت کرد. نباید اجازه داد که اهدافمان، امیدها و آرزوهایمان در پای عادتهایمان قربانی شوند. مقاومت کنید و با عادتهای بازدارنده مقابله کنید. بعد از مدتی اجرای برنامه و پایبندی به آن تبدیل به یک عادت می شود و این عادت ما را به هدف می رساند. در برابر موج وسوسه های بازگشت به روال قبلی مقاومت کنید. مقاومت، مقاومت.
17- برنامه باید انفرادی و جمعی باشد.
بهترین برنامه، برنامه ای است که هم به نیازهای فردی و هم به نیازهای جمعی ما پاسخ دهد. برخی از دانش آموزان فکر می کنند، برنامه خوب یعنی یک برنامه صددرصد متفاوت با دیگران. در حالی که اصلاً چنین نیست. به برنامه درسی مدرسه تان نگاه کنید. همه همکلاسی های شما در طول هفته در مدرسه باید درسهای ثابتی را بخوانند. اگر دبیری از شما قرار است امتحان مستمر به عمل بیاورد از همه شما امتحان می گیرد بنابراین برنامه ریزی همه شما تا حدی مشترک خواهد بود و این امری اجتناب ناپذیر است اما خارج از این حد مطمئناً برنامه ای انفرادی و متفاوت با دیگران می تواند باشد. پس واقع بینانه با امر برنامه ریزی برخورد کنید.
18- مشورت کنید. مداخله نکنید.
برای رسیدن به یک برنامه ایده آل با مشاور و برنامه ریزتان مشورت کنید. به او بگویید که چه نیازهایی دارید؟ چه هدفهایی را در سر می پرورانید؟ و چه مسیری را باید طی کنید؟ اما در کار برنامه ریزی روانشناس یا مشاور خودتان دخالت نکنید. اجازه بدهید تا او در سایه تجربیات دانش و مهارت خودش برای شما برنامه ریزی کند. اگر نظر اصلاحی تکمیلی داشتید می توانید بعداً با ایشان هماهنگ نمایید.
19- تنوع و تازگی را حفظ کنید.
برنامه ریزی خوب باید ناظر به روشهای مورد استفاده هم باشد. باید راهنمای خوبی برای روشهای بکار بسته برای مطالعه مفیدتر هم باشد. باید بتواند دانش آموز را هدایت کند که چه زمانی مطالعه مفهومی کند؟ چه زمانی مطالعه تثبیتی را باید انجام دهد؟ چه زمانی مطالعه تسلطی کند؟ چه زمانی مرور کند؟ و ... شرایط ادامه راه حفظ تنوع، طراوت و تازگی روشن است. برنامه ریزی امری تخصصی است از دیگران هم کمک بگیرید.
20- ارزیابی چراغ راه برنامه ریزی
در توصیه نهم از توصیه های 20 گانه به استانداردهای تحصیلی اشاره کردیم. استانداردهایی که قابل سنجش و ارزیابی است. از این ارزیابی ها برای اصلاح مسیر برنامه ریزی مان باید استفاده کنیم ارزیابی چراغ راه برنامه ریزی است زیرا، برای رسیدن به هدفی برنامه ریزی می کنیم. پس از طی زمانی یا مدتی باید خودمان را مورد ارزیابی قرار دهیم که چقدر به هدف یا هدف هایمان نزدیک شده ایم؟ آیا نیاز به تغییر داریم یا نه؟ برای این کار می توانیم از کنکورهای آزمایشی آزمونهای درون مدرسه ای اعم از مستمر و رسمی به عنوان یک ملاک ارزیابی استفاده کنیم.

/ج