نرخ هاي حقيقي و اسمي ارز

علاوه بر اندازه گیری مقدار جريان کالاها و خدمات و جريان سرمايه بين کشورهاي مختلف کارشناسان اقتصاد کلان به بررسي و اندازه گيري قيمت معاملات بين المللي يا قيمتي که معاملات بر اساس آن انجام شده نيز مي پردازند. همان طور که قيمت در بازار کالاها و خدمات براي هماهنگي و ايجاد تعادل بين خريداران و فروشندگان اين بازار ضروري است، قيمت هاي بين المللي نيز براي هماهنگي تصميم گيري هاي مصرف کنندگان و توليدکنندگان که در بازارهاي بين المللي مبادلاتي انجام مي دهند ضروري مي باشد. در قسمت بعد درباره ی 2 قيمت بسيار مهم بين المللي يا نرخ حقيقي ارز و نرخ اسمي ارز صحبت مي کنيم.
نمودار 2. پس انداز ملی، سرمایه گذاری داخلی و خالص جریان خروج سرمایه. قسمت (الف) نمودار پس انداز ملی و سرمایه گذاری ملی را به صورت درصدی از GDP نشان می دهد. قسمت (ب) نمودار خالص جریان خروج سرمایه را به صورت درصدی از GDP ملاحظه می کنید. با توجه به نمودار نتیجه می گیریم که پس انداز ملی از سال 1980 کاهش یافته است. کاهش در پس انداز ملی اثر بیش تری در کاهش خالص جریان خروج سرمایه نسبت به کاهش سرمایه گذاری داخلی دارد.
منبع: U. S. Department of commerce

نرخ هاي اسمي ارز

نرخ هاي اسمي ارز نرخي است که شخص مي تواند با آن نرخ پول يک کشور را با پول کشور ديگر مبادله کند. به طور مثال اگر به بانک برويد در تابلوي قيمت هاي ارز مشاهده مي کنيد که يک دلار امريکا ارزشي معادل 80 ين ژاپن دارد. اگر شما به بانک 1 دلار بدهيد بانک 80 ين ژاپن به شما خواهد داد و اگر شما به بانک 80 ين ژاپن بدهيد بانک به شما يک دلار مي دهد. (در واقع قيمت خريد و فروش ارز از سوي بانک تفاوت بسيار کمي دارد که همين اختلاف اندک سود يا هزينه انجام خدمات بانکي است که ما در اين جا آن را در نظر نگرفته ايم).
هر نرخ ارز را مي توان به دو روش تعريف کرد. اگر هر 80 ين معادل يک دلار ارزش داشته باشد مي توانيم بگوييم که هر ين دلار يا 125 درصد دلار ارزش دارد.
اگر نرخ ارز تغيير کند و هر دلار قدرت خريد بيش تري به دست آورد، اين تغيير را تقويت (1) ارزش دلار مي ناميم. اگر نرخ ارز تغيير کند و قدرت خريد هر دلار در مقابل ساير ارزها کم تر شود مي گوييم دلار تضعيف شده است. به طور مثال وقتي نرخ ارز از هر دلار 80 ين به هر دلار 90 ين افزايش مي يابد مي گوييم دلار تقويت شده است. به طور هم زمان از آن جا که ين ژاپن دلار کم تري مي تواند بخرد (ارزش دلاري ين کاهش يافته است) مي گوييم ين تضعيف شده است. وقتي نرخ هر دلار از 80 ين به 70 ين کاهش مي يابد مي گوييم دلار تضعيف و ين تقويت شده است.
بارها در اخبار و رسانه ها شنيده ايد که دلار «قوي» يا «ضعيف» شده است. اين واژه ها و کلمات توصيفي مربوط به آخرين تغييرات نرخ اسمي ارز است. وقتي يک ارز تقويت مي شود و مي گوييم قوي شده زيرا مي تواند مقادير بيش تري از ساير ارزها بخرد و برعکس وقتي مي گوييم تضعيف شده یا کاهش ارزش داشته مي گوييم ضعيف شده است.
در هر کشوري تعداد بسيار زيادي نرخ هاي اسمي ارز وجود دارد. به طور مثال از دلار امريکا مي توانيم براي خريد ين ژاپن، پوند انگليس، پزوي مکزيک و امثال آن استفاده کنيم. اقتصاددانان در بررسي تغييرات نرخ ارز اغلب از شاخص هايي که ميانگين نرخ ارزهاي مختلف است استفاده مي کنند. مشابه شاخص قيمت مصرف کننده ( CPI ) که با استفاده از تغيير قيمت تعداد بسيار زيادي کالا به دست آمده و يک معيار واحد نشان دهنده ی تغيير در سطح قيمت هاست، شاخص نرخ ارز نيز با استفاده از نرخ ارزهاي مختلف محاسبه شده و به عنوان يک معيار واحد تغييرات ارزش بين المللي ارز را نشان مي دهد. علاوه بر اين هر گاه اقتصاددانان درباره ی تقويت ( افزايش ارزش ) يا تضعيف ( کاهش ارزش ) دلار صحبت مي کنند، اين اظهارنظر را با بررسي شاخص نرخ ارز انجام مي دهند.

نرخ هاي حقيقي ارز

نرخ حقيقي ارز نرخي است که در آن نرخ يک شخص مي تواند کالاها و خدمات يک کشور را با کالاها و خدمات کشور ديگر مبادله کند. به طور مثال فرض کنيد که شما براي خريد به يک فروشگاه مي رويد و ملاحظه مي کنيند که قيمت يک پوند پنير سوييس دو برابر قيمت يک پوند پنير امريکايي است. بنابراين، نتيجه مي گيريد که نرخ حقيقي ارز برابر است با 1/2 پوند پنير سوييسي به ازاي يک پوند پنير امريکايي دقت کنيد که همانند نرخ اسمي ارز، نرخ حقيقي ارز را بر اساس يک واحد کالاي خارجي نسبت به يک واحد کالاي داخلي بيان مي کنيم. البته در اين مثال يک کالا ( پنير ) به جاي پول ( ارز ) در نظر گرفته شده است.
نرخ هاي اسمي و حقيقي ارز ارتباط نزديکي با يکديگر دارند. براي درک بهتر اين ارتباط يک مثال ارائه مي کنيم. فرض کنيد قيمت يک بوشل برنج امريکايي 100 دلار و قيمت يک بوشل برنج ژاپني 16000 ين باشد. نرخ حقيقي ارز بين برنج امريکايي و ژاپني چقدر است؟ براي پاسخ به اين پرسش بايد ابتدا از نرخ اسمي ارز براي تبديل قيمت ها به يک ارز واحد (مشترک) استفاده کنيم. اگر نرخ اسمي ارز 80 ين معادل يک دلار باشد، آن گاه قيمت يک بوشل برنج امريکايي (100 دلار) معادل قيمت يک بوشل برنج ژاپني (8000 ين) خواهد بود. قيمت برنج امريکايي دو برابر قيمت برنج ژاپني است. نرخ حقيقي ارز برابر است با بوشل برنج ژاپني به ازاي يک بوشل برنج امريکايي.
می توانیم محاسبه ی نرخ حقیقی ارز را با فرمول زیر خلاصه کنیم:

با قرار دادن اعداد مثال ارائه شده در فرمول بالا خواهیم داشت:

به عبارت دیگر 1/2 بوشل برنج ژاپني معادل يک بوشل برنج امريکايي است.
بنابراين، نرخ حقيقي ارز به نرخ اسمي ارز و قيمت کالاها در دو کشور که بر حسب پول داخلي (دلار امريکا و ين ژاپن) محاسبه شده بستگي دارد.
به چه دليل نرخ حقيقي ارز اهميت دارد؟ همان طور که احتمالاً شما هم حدس زده ايد، نرخ حقيقي ارز کليد تعيين الگوي تجارت يا مقدار صادرات و واردات هر کشور است. وقتي يک شرکت تجاري تصميم مي گيرد که برنج امريکايي يا برنج ژاپني بخرد، قبل از هر چيز از خود مي پرسد که کدام برنج ارزان تر است. نرخ حقيقي ارز پاسخ صحيح را به شما ارائه مي کند. مثالي ديگر بزنيم. فرض کنيد شما مي خواهيد تصميم بگيريد که تعطيلات خود را در کدام ساحل بگذرانيد. ساحل ميامي در ايالت فلورايد يا ساحل کانکون(2) مکزيک؟ شما از آژانس مسافرتي خود مي پرسيد که قيمت اتاق در ميامي (بر حسب دلار)، قيمت اتاق در کانکون (بر حسب پزو) و نرخ برابري ( مبادله) بين پزو و دلار چقدر است. اگر شما با مقايسه ی هزينه ها تصميم گرفتيد که تعطيلات خود را در کدام ساحل بگذرانيد در واقع تصميم شما با توجه به نرخ حقيقي ارز انجام شده است.
وقتي به مطالعه ی اقتصاد کلان مي پردازيد تمرکز شما به جاي قيمت کالاها و خدمات در سطح خود معطوف به سطح عمومي يا سطح کل قيمت هاست. به عبارت ديگر اقتصاددانان براي محاسبه نرخ حقيقي ارز از شاخص قيمت ها مانند شاخص قيمت مصرف کننده (PCI) که قيمت سبد کالاها و خدمات مصرفي را اندازه گيري مي کند استفاده مي نمايند. با استفاده از شاخص قيمت يک سبد کالاها و خدمات در امريکا (P)، و شاخص قيمت يک سبدکالاها و خدمات در خارج (P) و نرخ اسمي ارز بين دلار امريکا و پول (ارز) خارجي (e) مي توانيم نرخ حقيقي ارز بين امريکا و ساير کشورها را از فرمول زير محاسبه کنيم:

نرخ حقيقي ارز قسمت يک سبد از کالاها و خدمات موجود در داخل را نسبت به همان سبد از کالاها و خدمات در خارج اندازه گيري مي کند.
نرخ حقيقي ارز يک کشور يک عامل کليدي تعيين کننده خالص صادرات کالاها و خدمات است. تضعيف يا کاهش ارزش نرخ حقيقي ارز امريکا به معناي ارزان شدن کالاهاي امريکايي نسبت به کالاهاي خارجي است. اين تغيير باعث مي شود هم مصرف کنندگان داخلي و هم مصرف کنندگان خارجي مقادير بيش تري کالاهاي امريکايي و مقادير کم تري از کالاهاي ساير کشورها خريداري کنند. در نتيجه صادرات امريکا افزايش و واردات کاهش مي يابد و در مجموع خالص صادرات امريکا بيش تر مي شود. برعکس تقويت يا افزايش ارزش نرخ حقيقي ارز در امريکا به اين معناست که کالاهاي امريکايي در مقايسه با کالاهاي خارجي گران ترند و در نتيجه خالص صادرات کاهش مي يابد.

پي‌نوشت‌ها:

1-appriciation
2- Concun

منبع مقاله :
منکيو، گريگوري، (1391)، کليات علم اقتصاد، ترجمه: حميدرضا ارباب، تهران: نشرني، چاپ اول.