وظیفه مجموعه پدافند هوایی در زمینه رصد دشمن، در قالب كشف، شناسایی و اعلام خبر به یگان‌های عمل كننده مختلف تعریف می‌شود. بدین ترتیب در صورت ورود دشمن به فضای خودی، یگان‌های مربوطه که شامل هواپیماهای رهگیر و سامانه‌های دفاع هوایی هستند واکنش لازم را به موقع نشان می‌دهند.
برای این منظور لازم است چشمان تیزبین پدافند هوایی که همان رادارها هستند بتوانند تمام فضای خودی و نیز تا عمق سرزمین‌های اطراف کشور را دیده، به دقت بررسی نمایند و اهداف را در همان عمق کشف کنند. به علاوه برای رویارویی با تهدیدات موجود در نبردهای مدرن شامل هواپیماها، پهپادها و موشک‌های پنهانکار راداری نیز توانمندی‌هایی علاوه بر برد بالا باید در رادارها ایجاد شود.
کشورمان ایران ضمن برخورداری از سامانه‌های راداری خارجی، سال‌ها است که اقدام به طراحی و ساخت و تولید رادارهای مورد نیاز خود در انواع باندهای فرکانسی و با بهره‌گیری از جدیدترین فناوری‌های در دسترس کرده ضمن اینکه رادارهای خارجی در اختیار خود را نیز به تناسب توانمندی‌های ایجاد شده بهسازی نموده است.
روز یکشنبه هفته جاری خط تولید 3 سامانه مهم راداری که توسط متخصصین صنایع الکترونیک وزارت دفاع در صا شیراز طراحی و ساخته شده است افتتاح و به بهره‌برداری رسید که با احتساب این سه رادار، مجموع رادارهای معرفی شده در کشورمان به عدد مشهور 40 رسید. مشرق نیز در راستای معرفی تلاش‌های جهادگران این عرصه به معرفی 40 نمونه از رادارهای زمین‌پایه ساخت کشورمان می‌پردازد که دارای کاربردهای مختلف نظارت هوایی و سطحی هستند.

1- رادار ملی

ورود رادارهای جدید به ایران پس از جنگ تحمیلی و تفاوت‌های عملکردی آن با نمونه‌های موجود متخصصان کشور را به اين تصمیم رساند که بايد حتماً راداري ديجيتالي و ساخت داخل فراهم شود. این امر در نهایت به ساخت رادار ملی با برد 450 کیلومتر در سال 1377 منجر شد که مراحل طراحی و ساخت آن تماماً توسط نیروهای داخلی به انجام رسید.
پیش از این کار بزرگ، فرستنده‌ها، گیرنده‌ها و برخی از اجزای سامانه‌های راداری موجود توسط متخصصان تعمیر و در صورت عدم وجود قطعات لازم در اثر تحریم‌ها، با طراحی آن بخش به صورت بومی، قطعه یا بخش (ماژول) ساخت ایران روی سامانه نصب می‌شد.
اولین نمونه راداری که به صورت بومی طراحی و ساخته شد رادار ملی است. این رادار در کنار گيرنده‌هاي ديجيتالي ناظر 1 و 2 که به سامانه‌های راداری موجود در آن زمان افزوده شدند ساخته شد.
نتيجه تحقيقات کارکنان مجرب رادار پیرامون فناوری‌هاي روز دنيا باعث شد تا رادار ملي با شرايط برد بالا و تفکيک‌پذيري فاصله‌اي و زاويه‌اي بسيار خوب و از همه مهم‌تر براي قطع وابستگي از دنيا ساخته شود. در واقع با توجه به ساخت داخل بودن این رادار برد بلند امکان پوشش سطح گسترده‌ای از کشور که قبلاً مقدور نبود با ساخت تعداد کافی از آن ممکن شد.
مهم‌ترين مزيت رادار ملي، راحتی کار برای تيم فني و فرآیند تعمیراتی است زیرا اين رادار به دلیل استفاده از فناوری‌های نوین به سرعت عيب‌يابي و رفع عيب مي‌شود. مزيت ديگر آن آسايش تيم عملياتي است زیرا اين رادار علائم (اسکوپ)‌ بسيار روشن و واضحي دارد و کاربر آن، اهداف مورد نظر را از بين اهداف ثابت به راحتي پيدا مي‌کند. مزيت ديگر رادار ملی خودکار شدن بسیاری از عملکردهای آن است به طوري که به راحتي به شبکه مکانيزه و يکپارچه پدافند‌ هوايي کشور متصل مي‌شود.
محدوديت رادار ملي بويژه در مورد محدوديت‌هاي راه‌اندازي، نسبت به رادارهاي موجود کمتر است. در حال حاضر رادار ملي حداقل در شرق، شمال و غرب کشور وارد خدمت شده و به عنوان بخشی از زنجیره نظارت هوایی در فواصل طولانی و هشدار زودهنگام به کار می‌رود.

رادار ملی نشان داده است که شرايط جوي در کارکرد آن تأثير بسیار اندکی دارد و در تمام فصول سال و انواع محیط‌های مرطوب، کوهستانی و حتی کویری آزمایش شده و کمترین ایراد و محدودیت را نسبت به رادارهای موجود نشان داده است. اين رادار هم براي هشدار زودهنگام و هم براي ردگيري اهداف هوايي کاربرد دارد و داده‌های تولیدی توسط آن به مراکز فرماندهی و آتشبارهای عملیاتی ارسال می‌شود تا سریع‌ترین واکنش نسبت به شرایط نشان داده شود.
برد رادار ملی در حدود 450 کیلومتر است که آن را در رده رادارهای برد بلند هشدار زودهنگام قرار می‌دهد. آنتن رادار آن ساختاری سه تکه و میله‌ای- شبکه‌ای دارد. در نتیجه از جرم آنتن کم شده و مقاوت آن در مقابل باد نیز بیشتر می‌شود. این رادار از نوع ثابت است که در مواضع مشخص راداری نصب شده و به نظر می‌رسد که نوع نیمه متحرک یدک شونده نیز داشته باشد.

2- کاشف یک

کاشف-1 راداری تماماً متحرک، میانبرد، در باندS با برد بیشینه150 کیلومتر و سقف ارتفاع قابل پوشش 14کیلومتر بوده و عملکرد آن 2 بُعدی است به این معنی که دو مختصه مکانی هدف را نسبت به خود می‌سنجد که شامل فاصله مستقیم و زاویه بوده و پس از پردازش، مختصات x و y آن را نمایش می‌دهد که مربوط به فاصله افقی و ارتفاع اهداف است.

این رادار که با نام TM-ASR-1 نیز معرفی شده است توان خروجی 800 کیلووات داشته و با توجه به برد خود به عنوان رادار هشدار ثانویه در فرایند کشف اهداف به کار می‌رود. با توجه به فرکانس مورد استفاده، کاشف توانایی کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین مانند پهپادهای کوچک و موشک‌های کروز را هم دارد. برای تضمین عملکرد بالای کاشف در فضای نبرد قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک(ECCM) نیز برای آن ایجاد شده است.
پس از کشف و ردیابی هدف، رادار اطلاعات را به مرکز فرماندهی و کنترل ویا آتشبارهای پدافند هوایی ارسال می‌کند. آنتن این رادار که از نوع سهموی(Parabolic) است قابلیت گردش 360 درجه و با سرعت‌های دورانی 3، 6 یا12 دور بر دقیقه را به تناسب موقعیت راهکنشی (تاکتیکی) و حضور تهدیدات در منطقه دارد.
به گزارش مشرق، کاشف همچنین نقشه‌ای از کلاتر (بازتاب‌های عوارض سطحی) داده و می‌تواند مناطق حساس را به صورت تقویت شده در نمایشگرهای چندمنظوره خود نمایش دهد. کاشف توانایی کشف اولیه بیش از 100 هدف و ردیابی در حین جستجوی 20 هدف را دارد.
تمامی زیرسامانه‌های این رادار شامل مولد برق، اتاق خدمه و سامانه‌های پردازش و کنترل و ارتباطات و اجزای مکانیکی باز کردن و حرکت دادن رادار در یک کامیون مستقر شده‌اند که یکی از عوامل تحرک بالای این مجموعه است.
قابلیت این رادار در آماده شدن به کار و یا خروج از وضعیت کاری برای حرکت به منطقه‌ای دیگر بسیار بالا بوده و در زمان کمتر از 30 دقیقه آماده به کار می‌شود. متوسط زمان بین بروز دو ایراد در کاشف-1 بیش از 1000 ساعت و متوسط زمان لازم برای تعمیر ایراد در آن کمتر از 30 دقیقه است.
در نتیجه علاوه بر افزایش اطمینان‌پذیری آن، کارکردن و تعمیرات لازم نیز در زمان کوتاهی انجام شده و رادار به چرخه عملیاتی باز می‌گردد. این رادار در محیطی با سرعت باد 25 متر بر ثانیه (90 کیلومتر بر ساعت) و رطوبت 95% توانایی کارکرد دارد.

3- کاشف دو

کاشف-2 با بهسازی‌های مختلف بر روی کاشف-1 به وجود آمده است به طوری که برد نهایی این رادار تا 200 کیلومتر بوده که حدود 33% افزایش نسبت به نسل قبلی را نشان می‌دهد. فرستنده و گیرنده در این رادار کاملاً از فناوری حالت جامد بهره‌مند شده‌اند که باعث افزایش قابلیت‌های عملیاتی و همچنین افزایش اطمینان‌پذیری زیرسامانه‌های مربوطه می‌شود. از این رو قاعدتاً فاصله بین دو بروز ایراد در کاشف-2 بیشتر از نسل قبلی شده است.

یک تفاوت مشهود ظاهری در دو نسل کاشف، آنتن رادار آنها است که در نسل دوم به جای آنتنی با سطح یکپارچه از سطح مشبک استفاده نموده‌اند. هر دو نوع آنتن‌ها از سه بخش متصل به هم تشکیل شده‌اند که در حال حرکت از هم باز شده و در طرفین و بالای خودروی حامل قرار می‌گیرند.

آنتن کاشف-2 به دلیل مشبک بودن، جرم کمتری داشته و در نتیجه به توان الکتریکی کمتری برای چرخش نیاز دارد و دوام اجزای متحرک آن نیز بیشتر گردیده و مقاومت آن در برابر باد نیز بهبود می‌یابد.

4- مطلع الفجر یک
رادار مطلع الفجر-1 از اولین نمونه‌های رادارهای داخلی با توانایی مناسب در کشف اهداف پنهانکار بوده است. این رادار در زمره رادارهای با برد متوسط به بالا قرار می‌گیرد و در باند VHF کار می‌کند.


نحوه عملکرد سخت‌افزاری آنتن رادار مطلع الفجر بدین صورت است که آنتن‌های آن که به فرم یاگی هستند در حال حرکت به صورت جمع شده روی سقف کانتینر حاوی تجهیزات پردازش و کنترل قرار داشته و پس از استقرار در ناحیه مورد نظر باز می‌شوند.
این مجموعه روی پایه‌ای که به صورت تلسکوپی جمع شده است قرار دارد که با باز شدن این پایه مرکز آنتن‌ها در ارتفاع حدوداً 8 متری سطح زمین قرار می‌گیرد. در مطلع الفجر-1 از 12 آنتن یاگی شکل که مشابه آنتن‌های مرسوم گیرنده امواج تلویزیونی هستند استفاده شده است.
برد این رادار که 360 درجه را پوشش می‌دهد در حدود 300 کیلومتر بوده و سقف ارتفاع قابل پوشش آن 20 کیلومتر است که بیشتر از بالاترین سقف پرواز بسیاری از هواپیماهای نظامی معمول بوده و ارتفاع تاکتیکی اهداف را ارائه می‌دهد. مطلع الفجر-1 قابلیت ردگیری همزمان تا 100 هدف و نگهداری سابقه اهداف را دارد.
رادار به همراه مکانیزم‌های استقرار، سامانه‌های پردازش و کنترل، نمایشگرهای کاربران، ادوات مخابراتی و سامانه تولید برق همگی توسط یک تریلر حمل می‌شوند که توان تحرک بالایی به آن می‌دهد. این رادار از سامانه‌های ضد جنگ الکترونیک نیز بهره‌مند است و پایداری خوبی در فضای نبردهای مدرن خواهد داشت.

قابلیت کد کردن پالس‌ها بر اساس الگوهای بومی با احتمال کشف پائین، شبکه عیب‌یابی خودکار، قابلیت پرش فرکانسی هم به صورت تصادفی و هم تابع الگوریتم مورد نظر تا 100 پله در کنار طراحی بخشی (ماژولار) از دیگر ویژگی‌های قابل ذکر سامانه مطلع الفجر-1 است. این رادار ضمن دارا بودن قابلیت عملکرد شبانه‌روزی امکان استفاده به صورت شبیه‌ساز آموزشی را نیز داشته و کاربری و تعمیر و نگهداری آن آسان است.

5- مطلع الفجر دو

رادار مطلع‌الفجر-2، يك رادار 3 بعدی، با قابلیت تحرك مناسب، برد بلند ویژه مراقبت هوايي و هشدار زودهنگام در باند VHF است كه مي‌تواند به طور مستقل عمل کرده ويا به عنوان بخشي از يك سامانه پدافندي و البته جزئی از شبکه یکپارچه پدافند هوایی باشد.
اين رادار قابل استفاده در تمام شرايط آب و هوايي و يك رادار مدرن با پردازش كوهرنت بوده و تماماً از اجزای نيمه هادي بهره‌مند است كه مي‌تواند اهداف هوايي را تا برد 480 كيلومتر و همچنين اهداف با سطح مقطع پايين را آشكارسازي و ردگيري كند.

در مطلع الفجر-2 نیز مانند نسل قبلی تمامی اجزای سامانه توسط یک تریلر قابل حمل بوده و تغذيه رادار مي‌تواند توسط دو ديزل ژنراتور نصب شده در آن يا توسط برق شهر انجام شود.
در روش پردازش کوهرنت یا منسجم(Coherent) که در مطلع الفجر-2 از آن استفاده شده تمامی سیگنال‌های ارسالی با مشخصات یکسان از نظر فاز فرستاده می‌شوند و از اثرات تصادفی آنها پیشگیری می‌شود در حالی که در روش غیرکوهرنت یا نامنسجم سیگنال‌های ارسالی دارای اختلاف فاز هستند.
به گزارش مشرق، از نتایج به کارگیری چنین روشی، توانایی تشخیص کوچکترین تفاوت سرعت اهداف بوده که ناشی از اختلاف سیگنال‌های بازگشتی است که در هنگام ارسال هیچ اختلافی (در واقع اختلاف فاز) با هم نداشتند. همچنین تداخل کمتر و مزایای سیگنالی بهتری در این روش نسبت به روش نامنسجم وجود دارد.

استفاده از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر نیمه هادی‌ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش احتمال بروز خرابی در این رادار شده و میزان زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده است.
در مطلع الفجر-2 از 32 آنتن در دو طبقه به فاصله حدود 2 تا 4 متر و در هر طبقه دو ردیف استفاده شده و در هر ردیف 8 آنتن به طور متقارن حول استوانه نگهدارنده قرار گرفته‌اند. بنابراین ارتفاع نهایی آنتن‌ها از سطح زمین باید به حدود 12 تا 14 متر رسیده باشد که در افزایش پوشش‌دهی ارتفاع پایین و نزدیک سطح زمین مؤثر است.
32 آنتن موجود در مطلع الفجر-2 تشکیل 2 کانال مجزا را داده‌اند که علاوه بر افزایش پایداری عملکردی رادار و قابلیت اطمینان بالا در زمینه شناسایی و ردگیری اهداف هوایی، با بهره‌گیری از 2 کانال مجزا در صورت از کار افتادن یا بروز هر گونه مشکلی برای یکی از آنها، دیگری به کار خود ادامه می‌دهد. طبق اعلام مسئولان مربوطه مطلع الفجر-2 که عملکردی 3 بعدی دارد از قابلیت اندازه‌گیری زاویه، جهت، سرعت و ارتفاع اهداف پروازی به روش مقایسه سیگنال بین 2 کانال مستقل موجود در رادار نیز برخوردار است.

6- رادار نظارت هوایی بایاستاتیک میانبرد

رادار بایاستاتیک دیجیتال حالت جامد که در باندVHF کار می‌کند برای کشف اهداف هوایی با مشخص کردن فاصله، زاویه و سرعت آنها با قابلیت انتقال بی درنگ اطلاعات به شبکه پدافند هوایی ساخته شده است.

مأموریت ویژه این رادار کشف اهداف پروازی با سطح مقطع راداری پائین همچون جنگنده‌های نسل پنجم، پهپادها و موشک‌ها است. این رادار از گیرنده باند وسیع استفاده کرده و تکنیک پرش فرکانسی در آن در دو حالت خودکار هوشمند با استفاده از JATS و حالت رندوم صورت می‌گیرد.JATS یاJamming Analysis Transmission Selection کار تحلیل جمینگ دشمن را انجام داده و فرکانس‌هایی که تحت تأثیر جنگ الکترونیک قرار گرفته تشخیص داده و برای تغییر آن اقدام می‌کند.
این سامانه یک رادار 2 بعدی است و فرستنده و گیرنده آن در فاصله‌ای چند کیلومتری از یکدیگر قرار دارند. این قابلیت به عنوان یک مزیت برای سامانه محسوب می‌شود زیرا بخش‌های غیرفعال (پسیو) آن را از حمله دشمن محافظت می‌کند. البته توان تحرک این سامانه بالا بوده و فرستنده و گیرنده هر یک در مکان محافظت شده جداگانه‌ای قرار دارند و به راحتی منتقل می‌شوند در نتیجه زمان آماده به کار شدن و خروج از حالت کار کمتر از 45 دقیقه است.
مزیت دیگری که در طراحی و ساخت این سامانه لحاظ شده بیشینه توان تشعشعی است که 4000 وات بوده و 120 کیلومتر را پوشش می‌دهد. این سامانه قابلیت ردگیری تا 100 هدف را با استفاده از توانایی ردگیری در حین جستجو و ارتباط کامل با بخش‌های کنترل و فرماندهی دارد.
این رادار دارای حامل‌های مختلف سیگنالی نوع پیوسته و فرستنده تماماً حالت جامد بوده و علاوه بر قابلیت JATS برای مقابله با جمینگ، تکنیک جهش فرکانسی و روش «طیف گسترده» نیز در آن به کار گرفته شده است.

7 و 8 و 9- کاوش، جویا، هادی

این سه رادار از اجزاء سامانه پدافند هوایی موشکی مرصاد هستند. در این سامانه رادار جستجو و کشف هدف «کاوش» کار یافتن اهداف را بر عهده دارد. اهداف کشف شده دسته‌بندی و ارزیابی شده و اطلاعات به واحد فرماندهی و کنترل ارسال می‌شود. رادار جستجوگر ارتفاع پست «جویا» نیز برای کمک به کشف و ردگیری اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند ایفای نقش می‌کند.
با کمک این رادار، مرصاد توانایی انهدام اهداف پروازی در ارتفاع پائین را نیز دارد. با تشخیص مرکز کنترل آتش سامانه، وظیفه ردگیری و قفل روی اهدافی که خطرناک‌تر تشخیص داده می‌شود به رادار رهگیر «هادی» سپرده شده و این رادار که سامانه‌های الکترواپتیکی نیز با آن همراه و هماهنگ و روی آن نصب شده‌اند کار تأمین اطلاعات لازم برای هدایت موشک نیمه فعال راداری را به سمت هدف تا لحظه اصابت به آن به انجام می‌رساند.

سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله 150 کیلومتری توسط رادار کاوش، قفل نمودن روی آن در فاصله 80 کیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد45 کیلومتری را دارد.

با توجه به تهدیدات روز که اهداف با سطح مقطع راداری(RCS) کم هستند، در طراحی این سامانه تلاش زیادی شده است تا قابلیت درگیری مؤثر با این تهدیدات ایجاد شود که منجر به ایجاد توانایی کشف اهداف با سطح مقطع بسیار کم در حدود 0.5 مترمربع در فاصله 110 کیلومتری شده است. با این ویژگی اغلب موشک‌ها، پهپادها و هواپیماهای جنگنده نسل چهارم پیشرفته به اهدافی عادی برای مرصاد تبدیل می‌شوند.

رادارهای این سامانه دارای قابلیت‌های بالایی در زمینه اقدامات متقابل الکترونیکی و ضد جمینگ بوده و در نتیجه از پایداری بالایی در محیط نبرد برخوردار هستند.

10- رادار کیهانی سپهر

یکی از راه‌های کشف و تشخیص اهداف سطحی در فاصله دور استفاده از رادارهایOTH است که از آنها با عناوین ماوراء افق، افق نگر و کیهانی نیز یاد شده.

رادارهای کیهانی امواج HF را به لایه یونوسفر جو که از ارتفاع 85 کیلومتر تا 600 کیلومتری است می‌تابانند. با برخورد امواج به این لایه که منجر به شکست و بازگشت آنها به سمت زمین می‌شود محدوده‌های دور و وسیعی قابل پوشش است. به گزارش مشرق، این نوع رادارها برای نظارت بر مناطق دور دست از 500 تا 4000 کیلومتر و بالاتر در مساحت‌های بسیار بزرگ مناسب هستند.
این رادارها دارای شبکه‌ای از آنتن‌های فرستنده و گیرنده بوده و به دلیل ماهیت شبکه‌ای و گسترش سامانه‌های خود قابلیت حمل و نقل و جابجایی بالایی نداشته و به طور مستقر در مکان ثابت مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربرد غیرنظامی این رادارها در اموری از جمله اقیانوس‌شناسی و کنترل ترافیک دریایی و کاربرد نظامی آنها در بخش هشدار اولیه سامانه‌های دفاع موشکی بالستیک و کروز است.

رادارهای کیهانی معمولاً به لحاظ سخت‌افزاری پیچیدگی کمتری نسبت به رادارهای فرکانس بالاتر دارند اما به لحاظ نرم‌افزاری و پردازش بسیار پیچیده هستند. دقت اندازه‌گیری این رادارها به اندازه رادارهای دیگر نیست و استفاده از آنها تنها در بخش هشدار اولیه مطرح است. کشوری که از رادار کیهانی استفاده می‌کند در واقع قادر است تحرکات کشورهای منطقه پیرامون خود را بر روی خاک آنها مورد پایش لحظه‌ای قرار دهد.
رادار سپهر که به عنوان دوربردترین رادار کشور نیز مطرح می‌شود از نوع رادارهای ماوراء افق بوده و به گفته مسئولین دفاعی برد معمول آن 2500 کیلومتر است که قابلیت تغییر از 800 کیلومتر تا 3000 کیلومتر را نیز دارد. این رادار که در سالیان اخیر طراحی و ساخته شده است با طی آزمایش‌های عملیاتی آماده به خدمت بوده و قرار است تا تعداد کافی از آن در مناطق مختلف کشور مستقر شوند.

11- علیم

این رادار یکی از نمونه‌های رادارهای پسیو ساخته شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب‌های راداری ناشی از فرستنده‌های دیگر کار کشف اهداف را به انجام می‌رسانند. این فرستنده‌ها شامل انواع مختلفی از جمله امواج فرستنده‌های رادیو و تلویزیون است.

این نوع رادارها مزایای قابل توجهی دارند از جمله توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم. در عملکرد رادارهای بای‌استاتیک و مولتی‌استاتیک، دریافت امواجی که توسط هواگردهای پنهانکار به سمتی غیر از فرستنده منحرف شده‌اند یکی از روش های کشف این گونه هواگردها است. رادارهای پسیو هم در واقع نوع خاصی از رادارهای مولتی‌استاتیک بوده و در نتیجه در کشف این اهداف موفق هستند.

از دیگر مزیت‌های رادارهای پسیو هزینه تولید و هزینه عملیاتی پائین به دلیل نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک است. البته این نوع رادارها نیاز به توان پردازشی بالایی به دلیل ماهیت متنوع امواج دریافتی داشته و حداقل 6 مرحله کار پردازش داده‌های دریافتی باید انجام شود تا کار ردگیری هدف به انجام برسد. بنابراین ساخت رادار علیم در وهله اول نشان دهنده توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه‌های رایانه و پردازش است.
همچنین رادارهای پسیو به دلیل اینکه انتشار امواج ندارند توسط سامانه‌های دشمن کشف نشده و در نتیجه از حمله دشمن در راستای سرکوب پدافند هوایی مصون باقی می‌مانند. کمتر بودن اجزای مورد نیاز برای راه‌اندازی سامانه نیز به حفاظت و اختفای بهتر این نوع رادارها کمک می‌کند. بدین ترتیب این رادارها در نواحی نزدیک به دشمن نیز قابل استقرار هستند.
رادار علیم ساخت ایران بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده‌ها و هواپیماهای ضربتی و همچنین موشک‌های کروز پنهانکار راداری که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می‌کنند ابزار ارزشمندی در دست رزمندگان اسلام است.

12- الوند

الوند نام سامانه راداری است که بنابر اعلام مسئولان مربوطه در سه رده شامل برد کوتاه، متوسط و بلند ساخته شده است. حداقل دو نوع از آنها با تکميل تمامي آزمايش‌ها وارد يگان‌هاي قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء شده‌اند. این رادار به سامانه‌های ضدجمینگ جدید مجهز بوده که مطابق با نیازهای روز طراحی شده است.

13- طارق

این رادار با هدف ایجاد یک رادار زمینی برد کوتاه قابل حمل توسط نفر طراحی و ساخته شد. برد آشکارسازی این رادار برای انسان 4.5 کیلومتر، برای خودرو 8 کیلومتر و برای بالگردها 6 تا8 کیلومتر است.
آنتن آن از نوع میکرواستریپ آرایه‌ای بوده و بیشترین مقدار توان برای فرستنده تنها به 10 وات می‌رسد. این رادار در باند X کار کرده و بازه سرعت شیء قابل ردگیری توسط آن بین 3 تا 200 کیلومتر بر ساعت معادل 83 سانتیمتر بر ثانیه (نزدیک به سرعت راه رفتن انسان) تا 55.6 متر بر ثانیه است.

طارق هم امکان اتصال به شبکه راداری کشور را داشته و هم می‌تواند از راه دور کنترل شود. همچنین می‌توان از طارق در سامانه‌های کنترل آتش استفاده کرد. جرم کل مجموعه این رادار شامل آنتن، سه‌پایه و سامانه پردازشگر کمتر از 30 کیلوگرم است که حمل آن را توسط یک تا دو نفر ممکن می سازد.

14- بصیر110

این رادار نیز برای استفاده در مأموریت‌های مراقبت زمینی و پایش مرزها ساخته شده است. با کمک داده‌های تولیدی این رادار کار مدیریت منطقه تحت پوشش و دیده‌بانی سامانه‌ای ممکن شده و حتی نوع اهداف نیز تشخیص داده می‌شود. این رادار دارای انواع مختلفی از جمله نمونه‌های B، D، P و PS است.
رادار بصیر-110 به سامانه مکانیابی جهانی نیز مجهز بوده و توانایی تشخیص سرعت اهداف را دارد. شبکه‌سازی و کنترل از راه دور، فرستنده و گیرنده از نوع نیمه هادی، برخورداری از کنسول و سامانه پردازش رایانه‌ای و کارکرد در باند X از دیگر قابلیت‌های رادار بصیر است.

باند X شامل طول موج 2.5 تا 4 سانتیمتر و فرکانس 8 تا 12 گیگاهرتز بوده و به دلیل مشخصات الکترومغناطیسی خود توانایی تشخیص اهداف کوچک را دارد و معمولاً خود این رادارها نیز سبک و کوچک هستند. به گزارش مشرق، بصیر نیز به همین دلیل قابلیت حمل شدن توسط نفرات و خودرو را دارد و ده‌ها دستگاه از آن توسط نیروی انتظامی در امر پایش مرزها به کار می‌رود.
نمونه‌هایی از بصیر روی خودروهای تاکتیکی سبک و متوسط نیز نصب شده و بنابراین از قابلیت تحرک بسیار بالایی برخوردار هستند. برد آشکارسازی بصیر برای نفر پیاده 6 کیلومتر، برای خودروی سبک 12، خودروی سنگین 20 و برای بالگردها 25 کیلومتر است.

15- "GSR-110"

این رادار 25 کیلوگرمی نیز از جمله رادارهای کوتاه برد با مأموریت اصلی مراقبت زمینی است. برد آشکارسازی آن برای خودروهای سبک و کوچک تا 5 و برای خودروهای سنگین تا 6.4 کیلومتر است. آنتن این رادار توانایی گردش 360 درجه در راستای افقی را داشته و سرعت هدف قابل تشخیص برای آن بین 3 تا 100 کیلومتر بر ساعت است. جرم کلی رادار با تجهیزات جانبی 30 کیلوگرم است.

از دیگر ویژگی‌های آن توانایی بالا در مقابله با جنگ الکترونیک، احتمال ردگیری شدن کم، فیلتر پردازش پالس داپلر، قابلیت تحرک بالا، آماده‌سازی سریع، فرستنده حالت جامد، آنتن آرایه‌ای میکرواستریپ، تشخیص و ردگیری اهداف به صورت دستی و خودکار، قابلیت شکل‌دهی دیجیتالی به موج و فشردگی پالس‌ها، قابلیت کنترل از راه دور کامل، قابلیت نظارت بخش‌های مختلف فضای تحت پوشش با محور و پهنای قابل انتخاب و توان مصرفی کمتر از 30 وات است.

16- افق

خانواده رادارهای افق به منظور پایش دریایی به عنوان رادار ساحلی توسعه یافتند. این رادار توانایی شبکه شدن با سامانه‌های راداری و پدافندی و اتصال به سامانه‌های کمک ناوبری از جمله Speed Log و GPS را داشته و توانایی ردگیری100 هدف دریایی از جمله ویژگی‌های مهم افق برای راداری در این رده است.

رادار افق

یکی از نمونه‌های رادار افق در باند X کار می‌کند که برخی از مشخصات عملکردی آن شامل توان ارسالی 25 کیلووات، سرعت چرخش آنتن 24 و 42 دور در دقیقه به صورت 360 درجه و برد اسمی 96 مایل دریایی معادل 177.6 کیلومتر است.
نمونه‌هایی از این رادارهای دریایی قابلیت نصب روی شناورها را دارند و با توانایی بالای خود در کشف تعداد بالایی هدف، قابلیت‌های شناورهای رزمی کشورمان را در اطلاع از موقعیت اطراف بسیار افزایش داده‌اند.

17- رادار تقرب فرودگاهی

هواپیماهای نزدیک شونده به یک فرودگاه پس از وارد شدن به حریم آن تحت کنترل مرکز مربوطه در آمده و برای فرود ایمن راهنمایی می‌شود. بار اصلی در سنجیدن وضعیت هواپیماها در این فرایند بر عهده رادار تقرب فرودگاهی است که یکی از اصلی‌ترین سامانه‌های فرودگاهی به شمار می‌رود.
رادار ساخته شده برای این منظور قادر است از فاصله 30 کیلومتری فرودگاه هواپیما را تحت کنترل و هدایت خود گرفته و تا لحظه نشستن و پارک هواپیما آن را هدایت کند.

18- رادار 10 شهریور

یک سامانه راداری کاملا پسیو و منحصر به فرد در سطح منطقه است. این رادار اهداف ریزپرنده را می‌بیند اما خودش دیده و کشف نمی‌شود، زیرا موجی از خودش ساطع نمی‌کند. سامانه دهم شهریور قابلیت ردیابی بیش از 100 هدف بطور همزمان را دارد که بدست نیروهای توانمند قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) آجا تولید شده است. این فناوری در اختیار تعداد بسیار محدودی از کشورها است.

19- آرش1

این رادار جستجوگر، شناسایی اهداف در برد بلند با قابلیت تفکیک دقیق در سمت و برد پروازهای نزدیک به هم و کشف اهداف با سطح مقطع راداری کم را برعهده دارد. آرش-1 که قابلیت کشف ریزپرنده‌ها را نیز دارد از نوع استقراری بوده و برد آن در حدود 400 کیلومتر تخمین زده می‌شود.

20- آرش2

به گزارش مشرق، آرش-2 یک رادار 2 بعدی حالت جامد و با پوشش زاویه 360 درجه است و ارتفاع بيش از 100هزار پا معادل بیش از 30 کیلومتر را رصد می‌کند. آرش-2 بر اساس پیشرفت در تحقيقات و جنگ الکترونيک و پردازش سریع و به موقع نسبت به آرش-1 ارتقاء یافته و به توانمندی‌های به‌روزتری رسیده است.
آرش-2 در باند L کار کرده و توان قله 40 کیلووات دارد. فرکانس کاری آن 1200 تا 1400 مگاهرتز بوده و برد آن به 400 کیلومتر می‌رسد. کمترین فاصله قابل آشکارسازی توسط آن نیز 5 کیلومتر است. رادارهای باند L در عین توان مناسب برای کشف اهداف پنهانکار راداری، از دقت بالاتری نسبت به باندهای فرکانسی HF/VHF/UHF برخوردار هستند.

این رادار توانایی جستجو در حین ردگیری را داشته و تا 200 هدف توسط آن قابل ردگیری است. در آرش-2 از پردازشگر پیشرفته برای افزودن به قابلیت‌های ECCM استفاده شده و قابلیت کد کردن پالس ارسالی وجود دارد. با بهره‌گیری از پیشرفت‌های حاصل، رادار آرش-2 با احتمال بسیار کمی توسط دشمن رهگیری شده و در زمره رادارهای LPI یا Low Probability of Intercept قرار می‌گیرد.
تذکر مهم: رادارهای معرفی شده در این گزارش عمدتاً دوربرد بوده و با ایجاد پوششی با باندهای فرکانسی متنوع توان شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور را در کشف به موقع انواع اهداف کوچک و بزرگ در پهنه آسمان کشورمان موفق می‌سازند. در قسمت پایین این گزارش به معرفی 20 رادار دیگر ایرانی می‌پردازیم که اکثر آنها از نوع آرایه فازی هستند.

طوفان آرایه فازی‌ها

ظهور فناوری‌های جدید در عرصه رادارها منجر به ساخت نمونه‌های پیشرفته‌ای شد که از نظر قابلیت‌ها رشدی جهش‌گونه نسبت به نسل‌های قبل از خود داشتند. رادارهای آرایه فازی نمونه بارز این محصولات جدید هستند که امروزه گونه فراگیر رادارهای مختلف زمین‌پایه و هواپایه شده‌اند. در ایران نیز با توجه به سطح علمی بسیار بالای متخصصان، طراحی و ساخت رادارهای آرایه فازی در دستور کار قرار گرفت و نمونه‌های متعدد با کاربری‌های مختلف از آنها توسعه یافته‌اند.
رادارهای آرایه فازی دارای توانمندی‌های بالایی هستند که ناشی از به کار گیری فناوری‌های جدید است. در این رادارها برای جستجو در فضای تحت پوشش سهم عمده به جای گردش مکانیکی آنتن رادار بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است.
پویش بسیار سریع محیط (در حدود میلی ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضد الکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه‌‌های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری دشمن از جمله مهمترین ویژگی‌های عملکردی این رادارهای پیشرفته است. همچنین امکان پرش پرتو رادار از یک هدف به هدف دیگر در زمانی در حدود چند میکروثانیه، بهره (Gain) بالاتر آنتن رادار و انتشارات جانبی کمتر که به معنی امکان انتشار انرژی بیشتر در جهت مطلوب است و امکان فراهم‌سازی پرتوهای چابک که تحت کنترل رایانه هستند از دیگر مزیت‌های رادارهای آرایه فازی است.
در این رادارها تعداد زیادی المان فرستنده و گیرنده در کنار یکدیگر قرار داشته و هر یک از آنها در واقع یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‌های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانایی شاسایی همزمان صدها هدف که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان توزیع شده‌اند را بوجود می‌آورند.
این رادارها دارای دو نوع اصلی فعال (اکتیو) و غیرفعال (پسیو) بوده که در نوع فعال می‌توانند تا 1000 بار در ثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال در برخی المان‌های گیرنده و فرستنده، کل رادار دچار اختلال نمی‌شود. رادارهای آرایه فازی الگوی مشخصی از انتشار امواج ایجاد نمی‌کنند در نتیجه سامانه‌های هشدار دهنده دشمن نمی‌توانند محل دقیق این رادار را مشخص نمایند.
همچنین رادارهای آرایه فازی سامانه‌های کنترل آتش، قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد بوده و چون در کسری از ثانیه تغییر فاز می‌دهند شناسائی منبع پرتو برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این رادارها در صورت کشف شدن توسط دشمن یا مواجهه با اخلال‌های الکترونیکی، به دلیل تغییر فاز به میزان بسیار بالائی مقاوم هستند و در زمینه‌های گسترده‌ای ازجمله رادارهای هواشناسی، نصب بر روی جنگنده‌ها، ناوها و رادارهای رهگیری موشک‌های بالستیک قابلیت به کار گیری دارند.

21- نجم

رادار آرايه فازي نجم-802 ساخت ایران یکی از نمونه‌های جدید در این دسته است که يك رادار آرايه فازي با قابليت جستجو و ردگيري چندگانه اهداف هوايي بوده و براي استفاده در سامانه‌هاي پدافند هوايي برد متوسط طراحي و ساخته شده است. اين رادار در حالت جستجو می‌تواند اهداف را در برد متوسط آشكارسازي و آنها را با بهره‌گیری از قابلیت TWS ردگيري نمايد.
با استفاده از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده است بخشی از توان خود را نیز برای جستجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می‌شود زیرا با وجود این قابلیت در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آنها مطلع خواهد شد.
در حالت ردگيري با مديريت منابع رادار و استفاده از روش شكل‌‌دهي ديجيتالی پرتو رادار نجم قادر است اهداف را به صورت همزمان از فاصله متوسط ردگيري كند. با روش شکل‌دهی پرتو می‌توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده بهترین مسیر را برای سیگنال‌های ارسالی و مشخصات مقدار و فاز آنها مطابق شرایط تنظیم نمود.

22- قدیر

برای اولین بار در حاشیه رزمایش بزرگ موشکی پیامبر اعظم-6 در تیر ماه سال 1390 خبر از وجود رادار دوربرد قدیر داده و برد آن 1100 کیلومتر و ارتفاع قابل پوشش آن 300 کیلومتر عنوان شد. در رزمایش فوق، رادار قدیر پس از پایان مراحل تحقیقات و ساخت نمونه اولیه که در نیروی هوافضای سپاه به انجام رسید تحت آزمایش عملیاتی قرار گرفت و پس از کارهای تکمیلی در چند سال اخیر، رونمایی رسمی و معرفی این رادار که دارای عملکرد 3 بعدی است در خرداد ماه سال جاری صورت گرفت.

قدیر راداری با فناوری آرایه فازی و از نوع استقراری و ثابت است. این رادار از یک مجموعه آنتن نصب شده روی دکل فلزی با ارتفاع زیاد و 4 بخش جانبی (فکتور) در اطراف آن که اضلاع یک مربع را تشکیل می‌دهند تشکیل شده است. آنتن‌های دکل مرکزی این رادار از نوع یاگی هستند که در رادارهای با طول موج بلند استفاده می‌شود.

هر بخش جانبی رادار قدیر که به شکل یک صفحه عمود بر زمین ساخته شده وظیفه پوشش 90 درجه در سمت را داشته و ارتفاع آن 20 و طول آن 44 متر است. روی هر یک از این بخش‌ها 128 آنتن به صورت ماتریسی با 16 ستون و 8 سطر نصب شده است که در مجموع رادار قدیر را دارای 512 آنتن از این نوع نموده است. مجموع این آنتن‌ها با عملکرد آرایه‌ای خود، ویژگی‌های برتر رادارهای آرایه فازی را برای قدیر فراهم می‌کنند.
به گزارش مشرق، در زمینه باند فرکانسی رادار قدیر باید یادآوری نمود فرکانس‌های HF، VHF و UHF برای کشف اهداف در مسافت‌های دور کاربرد دارد. این باندهای فرکانسی به دلیل ماهیت کارکرد خود ناشی از طول موج بلند، دقت کمتری نسبت به طول موج‌های کوتاه‌تر داشته اما با دستیابی به برد بسیار بالا، به خوبی نقش «هشدار زودهنگام» را برای مجموعه‌های پدافند هوایی اجراء می‌نمایند.
به علاوه این باندهای فرکانسی از توانمندی بالایی در کشف هواگردهای دارای سطح مقطع راداری (RCS) پائین برخوردار هستند که ناشی از عدم توانایی مواد به کار رفته در این هواگردها در جذب امواج طول موج بلند است.
23- رادار عصر
پروژه عصر، رادار هوايي دیجیتالی است که در باند S عمل کرده و علاوه بر استقرار در پایگاه‌های ساحلی، نياز عمده يگان‌هاي شناور کشور در رده ناو و بالاتر را در زمینه هشدار اوليه هوايي برطرف می‌کند. باند S برای کار در محیط‌های دریایی و شرایط مختلف آب و هوایی بسیار مناسب بوده و طول موج آن بین 8 تا 15 سانتیمتر است.
به علاوه به دلیل طول موج کاری این باند، رادار عصر توانمندی مناسبی در کشف اهداف هوایی پنهانکار دارد. در این رادار از آنتن مسطح استفاده شده است که از نظر مشخصات عملکردی بهتر بوده و امروز بیشتر رادارهای پیشرفته از چنین آنتن‌هایی استفاده می‌کنند.

رادار عصر می‎تواند به صورت 3 بعدی اهداف را ردگیری نماید یعنی فاصله، زاویه سمتی و ارتفاع آنها را تعیین نماید. این رادار قابلیت ردگیری همزمان 100 هدف را داشته و برد آن برای اهدافی با سطح مقطع راداری (RCS) 4 متر مربع در حدود 200 کیلومتر است.
با توجه به ظاهر رادار عصر قاعدتاً در آن، تغییر جهت امواج تنها در راستای عمودی بر مبنای تغییر فاز انجام می‎شود زیرا این رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی را دارد که این امر برای پویش (اسکن) در این راستا مورد استفاده قرار می‎گیرد.
به دلیل استفاده از فناوری‎های پیشرفته و پردازشگرهای دیجیتال، زیرسامانه‎های رادار عصر دارای حجم کمی بوده و این مزیت در ناوهای رزمی که استفاده بهینه از فضای موجود بسیار اهمیت دارد ارزشی دوچندان دارد. به علاوه این رادار توان مصرفی کمی داشته و گفته می‎شود توانایی ردگیری اهداف سطحی را نیز دارد.

24- رادار سامانه مصباح

سامانه پدافند هوایی توپخانه‌ای مصباح برای هدفیابی و کنترل آتش از یک سامانه رادار 3 بعدی برد کوتاه استفاده می‌کند. این رادار که آنتنی متشکل از 9 المان خطی دارد وظیفه جستجو و کشف اهداف را داشته و ضمن تشخیص دوست از دشمن داده‌های مربوط به زاویه در سمت، ارتفاع و فاصله تا هدف را برای بخش آتش تأمین می‌کند.

این رادار که به صورت بومی و توسط متخصصان داخلی طراحی و تولید شده است از حجم و وزن پائین و سرعت پردازش بالایی برخوردار بوده و دقت آتش را برای این سامانه به میزان بسیار زیادی افزایش داده است. همچنین ضمن گردش 360 درجه‌ای آنتن، قابلیت ردگیری اهداف در ارتفاع کم نیز از جمله توانمندی‌های این رادار است.

25- رادار میانبرد ثامن

نام ثامن بر روی دو نوع رادار ایرانی گذاشته شده است. یک رادار هواشناسی ثامن و دیگری یک رادار نظامی در باند VHF. همانطور که اشاره کرده بودیم باند VHF از باندهای طول موج بلند است که برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین که رادارگریز تلقی می‌شوند بسیار توانمند است.

این سامانه راداری کنترل هوایی، قابلیت کشف اهداف را داشته و دارای حداقل سطح مقطع است. این رادار در زمره نمونه‌های میانبرد و راهکنشی (تاکتیکی) بوده و قابلیت کشف اهداف پنهانکار و ریزپرنده را دارد.

26- رادار هواشناسی آسمان

رادار آسمان نخستين رادار هواشناسي کشور است که با نظارت و مشارکت مرکز باروري ابرها در کشور توسعه داده شده. از این رادار برای نظارت بر تغییرات شرایط ابرها، حرکت، تراکم و برخی ویژگی‌های دیگر آنها در محدوده ای با وسعت قابل توجه استفاده می‌شود.
این رادار در باند X کار می‌کند و برد آن 200 کیلومتر است و بر اساس اطلاعات دریافتی از ابرها، چگالی آنها را تخمین زده و احتمال بارشزا بودن آنها را ارزیابی می‌کند. محققان کشور در مدت یکسال این رادار را ساخته‌اند که دقت آن از برخی نمونه‌های خارجی مشابه بالاتر بوده و به قطع وابستگی به کشورهای دیگر منجر شده است.

27- رادار شهاب

سامانه راداری میانبرد، راهکنشی و غیر قابل کشف با قابلیت تداوم عملیاتی بالا در شرایط و محیط‌های جنگ الکترونیک بوده که در شرایط تحریم بدست متخصصان قرارگاه پدافند هوایی آجا به بهره‌برداری رسیده است. این رادار قابلیت کشف اهداف با سطح مقطع راداری بسیار پائین را داشته و ردیابی آن توسط سامانه‌های الکترونیکی دشمن بسیار دشوار است.

28- رادار دوربرد مراقبت هوایی باند وسیع

این رادار که اواخر سال 1392 در شیراز معرفی شد توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده است.
به گزارش مشرق، این رادار پيشرفته از جمله سامانه‌های جستجو و مراقبت هوایی برد بلند محسوب می‌شود که با توليد آن به عنوان رادار هشدار اوليه در شبکه پدافند هوایی توان مراقبت هوایی کشورمان بيش از پيش تقویت خواهد شد.

نمونه‌ای از این رادار به صورت ثابت روی زمین نصب شده و پایه آن با چرخش 360 درجه امکان پوشش فضای اطراف را در صفحه افقی فراهم کرده و احتمالاً در صفحه عمودی از چرخش الکترونیکی امواج استفاده می‌شود. 64 المان که هر یک به شکل 6 ضلعی است بر روی آنتن این رادار در 4 ردیف و 16 ستون نصب شده که با توجه به ابعاد آنها می‌توان گفت قاعدتاً رادار در محدوده فرکانس‌های VHF یا UHF عمل می‌کند.
همچنین آنتن سامانه تشخیص دوست از دشمن که قبلاً در رادارهای دیگر مانند آخرین گونه مطلع الفجر-1 و کاشف-2 دیده شده بر فراز این رادار نیز دیده می‌شود.

29- رادار علم الهدی

رادار علم الهدی در حاشیه بازدید مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در اردیبهشت ماه سال جاری مشاهده شد. این رادار در باند VHF کار می‌کند و توانمندی بالایی در کشف و ردگیری اهداف پنهانکار راداری دارد.

این رادار از دو بخش اصلی افقی و عمودی تشکیل شده است که با وجود طول زیاد برای حمل و نقل قابلیت جمع شدن بر روی یک تریلر را داشته و توانمندی‎های جابجایی آن را بهتر و سریع‎تر نموده‎اند. ارتفاع بالای بخش عمودی این رادار توانایی آن را در کشف اهداف در ارتفاع پائین تقویت نموده و برد مؤثر آن را به نسبت ارتفاع پروازی اهداف افزایش می‌دهد.

30- رادار کاوش

کاوش نام یکی دیگر از سامانه‌های راداری نمایش داده شده در نمایشگاه مذکور است. هر چند هیچ گونه مشخصاتی از این رادار اعلام نشده اما شباهت بسیار بالای آن به یک رادار بسیار معروف خارجی گویای اهداف طراحی آن است.
در واقع رادار کاوش مشابه بومی رادار روسی کاستا-2ئی2 است که در چند سال گذشته در زمره تجهیزات پدافند هوایی کشور مشاهده شده و از مهمترین اجزاء ایجاد کننده توان کشف اهداف پنهانکار راداری (رادارگریز) در سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته امروز کشور سازنده یعنی روسیه از جمله اس-300 است.

کاستا-2ئی2 یک رادار جستجو و مراقبت 3 بعدی و تمام سمتی برای پوشش ارتفاعات پائین است که برای کنترل آسمان و تشخیص خودکار برد، زاویه سمتی، ارتفاع و مشخص کردن مسیر پرواز اهداف طراحی شده و در باند UHF کار می‌کند.
این رادار روسی توانایی کشف اهداف کوچک و کم‌سرعت را نیز در فواصل مختلف دارد. طول موج این رادار در محدود دسی‌متر بوده و توان پوشش بردهای 5 تا 150 کیلومتر را دارد. زاویه ارتفاعی تا 25 درجه، پوشش سمتی 360 درجه و ارتفاع پروازی اهداف تا 6000 متر سایر مشخصات عملکردی آن است.
صرف نظر از مشابهت کلی رادار کاوش با کاستا-2ئی2 از جمله استفاده از 2 خودروی مرتبط با هم (یکی حامل آنتن و منبع تولید توان رادار و دیگری برای سخت‌افزارهای جانبی و اتاق استقرار خدمه)، مشابهت در طرح کلی ساختمان فیزیکی آنتن رادار و جمع‌کننده‌های امواج، تفاوت‌هایی در برخی بخش‌های مکانیکی و سازه آن دیده می‌شود.
به علاوه با توجه به تجارب پیشین در طراحی و ساخت رادارهای همرده می‌توان گمانه‌زنی نمود که رادار کاوش نسبت به کاستا از برتری‌هایی برخوردار باشد از جمله تقویت نسبی برد، توانایی کشف تعداد هدف بیشتر، مداومت کاری بیشتر و توان مصرفی کمتر.

31- رادار بشیر

این رادار نیز در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه مشاهده شد و سپس تصاویری از نمای نزدیک آن در رسانه ملی به نمایش درآمد. رادار بشیر دارای یک آنتن مسطح مستقر بر روی پایه بوده که قابلیت چرخش به صورت 360 درجه را دارد و به نظر می‌رسد از نوع آرایه فازی باشد.

در واقع در رادار بشیر پویش محیط در افق با چرخش مکانیکی آنتن به انجام می‌رسد که ساختاری مرسوم در بسیاری از رادارها است. به علاوه در رادارهای پیشرفته، پویش محیط در راستای ارتفاعی با تغییر زاویه امواج به انجام می‌رسد که قاعدتاً در رادار بشیر نیز از همین روش استفاده شده است.
شکل آنتن همچنین نشان می‌دهد در این رادار از طول موج‌های کوچکتر مانند باندهای L و S استفاده شده است که دارای دقت بالاتری در تعیین موقعیت اهداف در مقایسه با باندهای HF/VHF/UHF هستند اما همچنان برای جستجو و ردیابی اهداف معمولی و پنهانکار راداری در بردهای متوسط و بلند استفاده می‌شوند.
به گزارش مشرق، در رادار بشیر ضمن مشابهت کلی طراحی رادار، آنتن و پایه آن و محل و شکل آنتن سامانه تشخیص دوست از دشمن، تفاوت‌های قابل توجهی نیز در همین بخش‌ها و اجزاء جانبی نسبت به رادارهای مشابه خارجی دیده می‌شود. سطح یکپارچه آنتن، تفاوت تعداد المان‌های آنتن سامانه IFF و 3 جزء نصب شده در پشت و دو طرف جانبی آنتن از جمله این اختلاف‌ها است که نشان‌دهنده بومی بودن طراحی رادار بشیر ضمن الگوبرداری از رادارهای مطرح و موفق خارجی است.

32- رادار 1700 المانی سامانه سوم خرداد

بنا بر اطلاعات منتشر شده از سامانه پدافند هوایی موشکی سوم خرداد، این سامانه توانایی درگیری همزمان با 4 هدف و هدایت تا 2 موشک به سمت هر یک از آنها را دارد. یک رادار آرایه فازی برخوردار از 1700 المان نقش رادار اصلی این سامانه برای رهگیری اهداف و هدایت موشک‌ها به سمت آن را بر عهده دارد. همچنین به دلیل ماهیت عملکرد این رادار و عدم تولید الگوی مشخص تابش امواج احتمال کشف محل آن توسط سامانه‌های دشمن بسیار کم است.

به کمک ویژگی‌های فناورانه رادارهای آرایه فازی که پیشتر به آن اشاره شد سامانه پدافند هوایی سوم خرداد به توانمندی بالایی در مقایسه با دیگر سامانه‌های پدافند هوایی در حال خدمت در کشور دست یافته که مهمترین آن توان درگیری همزمان با چندین هدف در بردها و ارتفاعات مختلف است.
به علاوه با شلیک دو موشک به سمت هر هدف، عملاً احتمال اصابت موشک‌ها بسیار افزایش می‌یابد که در سامانه سوم خرداد این امکان برای هر 4 هدف قابل درگیری وجود دارد و هدایت همزمان همه این موشک‌ها (دستکم در مراحل اولیه شلیک) از وظایف رادار آرایه فازی 1700 المانی این سامانه است.

33- رادار سامانه موشکی طبس

سامانه پدافند هوایی موشکی طبس برای ردگیری و انهدام اهداف در برد متوسط و ارتفاع متوسط تا بالا طراحی و ساخته شده است. رادار این سامانه از نوع صفحه تخت بوده و به نظر می‌رسد قابلیت تغییر زاویه مکانیکی را در 2 راستای افقی و عمودی دارد.

هر چند طبس با هدف دستیابی به سامانه‌ای با قیمت کمتر از سامانه موشکی سوم خرداد طراحی شده و توان درگیری با تعداد کمتری هدف را دارد اما با توجه به شلیک موشک‌هایی از خانواده طائر-2 توسط طبس برد رادار آن طبیعتاً بالا بوده و دستکم در حدود 100 کیلومتر تخمین زده می‌شود.

34- رادار سامانه یازهراء

سامانه پدافند هوایی موشکی یازهراء و نمونه متحرک آن با نام حرز نهم، از یک رادار با آنتن منحنی برای قفل روی هدف بهره می‌برد که پرتابگرهای موشک در دو طرف آن قرار داده شده‌اند.

این رادار هم هدف و هم موشک را ردگیری کرده و واحد پردازش با اطلاعات حاصل از آن کار تولید فرامین برای رساندن موشک به هدف را انجام می‌دهد. نمونه خارجی این رادار در سامانه مشابه، در باند J عمل می‌کند و برد آن در حدود 15 کیلومتر است.

35- رادار کشف سامانه مرصاد

یکی از رادارهای به نمایش در آمده در نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع که در شهریور ماه برگزار گردید، نمونه‌ای با آنتن مسطح بود که به عنوان رادار کشف سامانه مرصاد معرفی شده است. رادار حافظ یک رادار جستجوگر آرایه فازی فعال 3 بُعدی با برد متوسط است. این رادار می تواند انواع پرنده‌های مهاجم از جمله جنگنده‌ها و پهپادها و موشک‌های کروز را در ارتفاع پست و ارتفاع متوسط کشف کرده و موقعيت دقيق آنها را در 3 بُعد، شامل برد و زاویه سمت و زاویه ارتفاع در اختيار رادار کنترل آتش سامانه سلاح قرار دهد.

رادار حافظ همچنين قادر است پرتو را در 2 بُعد سمت و ارتفاع به صورت الکترونيکی و در زمان بسيار کوتاه تغییر داده، اهداف را از فاصله 250 کيلومتری آشکارسازی کرده و همزمان با جستجوی اهداف (قابلیت TWS) تعداد 100 هدف را ردگيری کرده و اطلاعات موقعيت آنها را در هر چند ثانيه برای سامانه سلاح به روز رسانی کند. با توجه به حد تفکيک بالا در برد، زاویه و سرعت، رادار حافظ می‌تواند در مقابل تهدیدات گروهی که در حال پرواز نزدیک به هم هستند به خوبی عمل کند.
این رادار علاوه بر امکان تغییر زاویه امواج در جهت افقی (بنا بر اعلام مسئولان) قابلیت چرخش مکانیکی 360 درجه در این صفحه را نیز داشته و برای جستجو در راستای عمودی از قابلیت پویش (اسکن) الکترونیکی توسط تغییر زاویه امواج استفاده می‌کند. آنتن این رادار توسط دو جک هیدرولیکی که در دو طرف آن قرار گرفته‌اند از موقعیت افقی (در زمان حرکت خودروی حامل) به موقعیت عملیاتی تغییر وضعیت می‌دهد.

این رادار دارای توانایی کار به صورت 24 ساعته بوده و با توجه به استقرار آن بر روی کامیون از تحرک بسیار خوبی برخوردار بوده، در زمان بسيار کوتاه قابل گسترش و آماده انجام عمليات است. رادار حافظ از روش‌های پيشرفته و به روز ضد جنگ الکترونيک، بهره‌مند بوده و قادر است در محيط‌های حاوی اختلال و جنگ الکترونيک و همچنين در شرایط جوی و آب و هوایی مختلف نقش مؤثری را ایفا کند.
با توجه به وجود اخباری از به کار گیری موشک‌های صیاد (احتمالاً صیاد-2) در سامانه مرصاد و با توجه به برد بالاتر این موشک‌ها نسبت به موشک‌های شاهین و شلمچه، رادار جدید احتمالاً برای به کارگیری به همراه موشک‌های صیاد توسعه یافته است.

36- رادار دوربرد کیهان

رادار کيهان یک رادار 2بعدی است که به گفته مسئولین دفاعی کشور قابليت کشف فاصله، زاویه و سمت و سرعت شعاعی اهداف را داشته و آشکارسازی و ردگيری اهداف هوایی در ارتفاعات مختلف شامل هواپيماهای متعارف، پنهانکار راداری، ریزپرنده‌ها و موشک‌های کروز از دیگر توانمندی‌های آن است. در واقع این رادار راهکنشی (تاکتیکی) برای کشف تعداد بالایی هدف و رویایی با حملات پرحجم دشمن طراحی شده.

به گزارش مشرق، در حالی که رادار کیهان به عنوان یک رادار برد بلند با فرکانس‌های ترکیبی عمل می‌نماید، راداری متحرک است. برای مقایسه رادارهای شهاب و ثامن که میانبرد محسوب می‌شوند از نوع ثابت هستند. بنا بر اطلاعات منتشر شده متحرک شدن رادارهای عمل کننده در محدوده فرکانسی HF در دنیا بی‌نظیر بوده و رادار کیهان اولین نمونه از این رادارها است که قابلیت تحرک دارد و نمونه خارجی ندارد. آنتن‌های این رادار که در حالت کاری به صورت شعاعی قرار می‌گیرند، برای حرکت، در پشت کامیون حامل جمع می‌شوند.

از دیگر دستاوردها و فناوری‌هایی که با طراحی و ساخت رادار کیهان حاصل شده است فناوری طراحی آنتن‌های آرایه‌ای باند پهن، طراحی و ساخت فرستنده‌های توان بالا و حالت جامد با پهنای باند وسیع، طراحی و ساخت گیرنده‌های آرایه‌ای با گستره دینامیکی بسیار بالا و مقاوم در برابر تداخل، پردازنده‌های آرایه‌ای سرعت بالا برای دقت‌های بسیار بالا، بهینه‌سازی الگوریتم‌های پردازشی مختلف برای تحلیل با شرایط کاری موجود، ایجاد قابلیت‌های شبکه‌ای برای کاهش دغدغه‌های نگهداری سامانه‌ها و ایجاد قابلیت اجرای عملیات تحت شبکه و کنترل از راه دور است.

37- رادار رصد اجرام فضایی

مرکز رصد اجرام فضایی امام صادق علیه السلام که کار کشف و ردگیری راداری، الکترواپتیکی و رادیویی اجسام فضایی را بر عهده دارد از یک رادار آرایه فازی بهره‌مند است. این رادار از 3 وجه برخوردار بوده که در تصاویر منتشر شده المان‌های رادار تنها روی یک وجه آن و به تعداد 64 عدد دیده می‌شوند.

در این رادار که برای ردگیری اجسام در ارتفاعات بالا طراحی شده با توجه به ماهیت ثابت آنتن‌ها قاعدتاً برای پویش فضای مد نظر در راستای افقی و عمودی از چرخش الکترونیکی امواج استفاده می‌شود. در صورتی که دو وجه دیگر رادار فوق نیز به آرایه آنتن‌ها مجهز باشد امکان پوشش 360 درجه محیط اطراف ممکن خواهد بود.

38- رادار فتح دو

این رادار دوربرد برای کنترل و مراقبت هوایی ساخته شده است که برای شناسایی اهداف با سطح مقطع بسیار کوچک کارایی بسیار زیادی دارد. فتح-2 برای اولین بار در رژه نیروهای مسلح در سال جاری به نمایش در آمد. اجزاء این رادار در حال حرکت مانند رادار مطلع الفجر-1 به صورت جمع شده در پشت یک کامیون قرار داده شده‌اند.

به نظر می‌رسد با توجه به ابعاد آنتن‌ها این رادار در باندهای فرکانسی پهن عمل کرده که توانمندی بالایی در کشف اهداف پنهانکار راداری در بردهای بالا به آن می‌دهد. استقرار این مجموعه بر روی کامیون، قدرت تحرک بالایی را برای آن ایجاد نموده است.

39- رادار سامانه موشکی رعد-1

سامانه موشکی رعد-1 برای اولین بار در رژه نیروهای مسلح سال جاری به نمایش عمومی در آمد. در کنار موشک‌های این سامانه خودروهای حامل رادار آن نیز مشاهد شدند اما جزئیاتی از رادار مذکور منتشر نشده است. این سامانه راداری مستقر روی یک کامیون بوده که قدرت تحرک بالایی به آن می‌بخشد و در حال حرکت، اجزاء رادار کاملاً بسته است. یک دکل کوچک آنتن ارتباط با واحدهای شلیک در پشت این کامیون دیده می‌شود.

موشک‌های سامانه رعد-1 شباهت بسیار بالایی به موشک‌های سامانه سام-6 روسی دارند. 2 رادار اصلی این سامانه پدافند هوایی روسی که در ایران نیز موجود است بر روی یک شاسی زرهی نصب شده‌اند شامل رادار کشف هدف 1S11 و رادار 1S31 برای تابان‌سازی هدف است که بردهای مختلفی در منابع برای آنها ذکر شده اما برد 75 تا 90 کیلومتر برای رادار 1S11 و تا 55 کیلومتر برای رادار 1S31 بیشتر قابل اتکا است.
بنا بر این در صورت نزدیک بودن مشخصات عملکردی موشک سامانه رعد-1 که احتمالاً طائر-1 نام دارد به موشک سامانه سام-6، مشخصات عملکرد رادار آن نیز باید دستکم در حدود مشخصات رادارهای سامانه روسی باشند.

40- رادار ردگیری هدف در سامانه باور-373

سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی باور-373 همانند نمونه‌های خارجی دارای مأموریت مشابه، خصوصاً سامانه اس-300 روسی از رادارهای مختلفی بهره می‌برد. یکی از این رادارها که در نمایشگاه اخیر دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بر روی خودروی جدید ظفر به نمایش در آمده بود رادار ردگیری اهداف با برد متوسط به بالا است که وظیفه ردگیری اهداف هوایی و موشک‌های بالستیک را دارد.

این رادار آرایه فازی و متحرک که از آنتن مسطح مستطیلی بهره می برد قابل مقایسه با رادار 96L6 است که این رادار روسی بردی بین 5 تا 300 کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا 100 هدف با سرعت‌های 50 تا 2800 متر بر ثانیه را دارد. برای رادار ایرانی نیز کارایی مشابهی را می‌توان تخمین زد. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز با چرخش الکترونیکی امواج به انجام می‌رسد.
علاوه بر رادارهای معرفی شده در این گزارش‌ها نمونه‌هایی از رادارهای ایرانی نیز وجود دارند که تنها یک اسم یا تصویر از آنها منتشر شده و به علت عدم انتشار مشخصات همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند. از آن جمله رادار آنتن منحنی سامانه‌های موشکی کروز ساحل به دریا، رادار کشف و شناسایی سامانه باور-373 و رادار آرایه فازی تصویر زیر که در نمایشگاه دستاوردهای دفاعی سال 1390 حضور داشته است را می‌توان نام برد.

مجموعه رادارهای نیروهای مسلح ایران که از فناوری‌های پیشرفته و روز دنیا در کنار توان بالای طراحی و ابتکارات بومی ایرانی بهره می‌برند در بردها و ارتفاعات مختلف، با فرکانس‌های کاری مختلف و برای انواع مأموریت‌های لازمه ساخته شده‌اند که عملکرد مطلوب این رادارها نیز در مواقع مختلف در کشف و ردگیری انواع پهپادها و هواپیماهای جاسوسی دشمن نمود داشته است.
این چشمان بیدار پدافند هوایی ایران به طور گسترده در اختیار یگان‌های عملیاتی قرار گرفته و کشور را از وابستگی به محصولات خارجی بی نیاز کرده‌اند.
منبع مقاله : مشرق نیوز

/ج