روایات و گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنّت، در باره نخستین آیه یا سوره نازل شده از قرآن، گوناگون و مختلف است.

در میان دیدگاه های مختلف، سه دیدگاه مهم و مشهور وجود دارد:

۱. مشهورترین دیدگاه، این است که نخستین وحی، مقارن با بعثت بوده است. البتّه در این که نخستین وحى قرآنى، چند آیه اوّل سوره علق بوده یا تمام آن، اختلاف وجود دارد. برخى با توجّه به سیاق آیات این سوره، نزول تمام آن را یکباره دانسته اند.

۲. با استناد به برخی روایات، نخستین سوره نازل شده، سوره مدّثّر است و این احتمال هست که سوره مدّثّر، اوّلین بخش از قرآن باشد که پس از فَترت (دوره سه ساله دعوت پنهانی پیامبر(ص) که وحی نازل نمی شد) نازل شده است.

۳. نخستین سوره نازل شده، حمد است. یکی از دلایل قائلان این دیدگاه، روایاتی هستند که گزارش می دهند جبرئیل در نخستین روز بعثت، نماز و وضو را طبق آیین اسلام به پیامبر(ص) تعلیم داده است و ایشان از آغاز با گروه کوچک یاران خود (علی(ع)، جعفر، زید و خدیجه) نماز خوانده اند. از آن جا که نماز در اسلام هرگز بدون سوره حمد نبوده است، نزول سوره حمد، مقارن با آغاز بعثت و نخستین وحی بوده است.

در جمع بندی این سه دیدگاه، گفته اند: نزول سه یا پنج آیه آغاز سوره علق، با آغاز بعثت، همراه بوده است. سپس چند آیه از ابتدای سوره مدّثّر نازل شده است؛ ولی نخستین سوره کامل فرود آمده بر پیامبر(ص) حمد است.

منبع: از قرآن بیشتر بدانیم، مهدی خسروی سرشکی، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۴


در این زمینه بیشتر بخوانید:

نزول کامل قرآن در شب قدر به چه صورت بوده است؟

آغاز نزول تدریجی قرآن، از چه زمانی بوده است؟

وحی قرآن، از جهت مدّت نزول آیات، به چند شکل بوده است؟

چه دلایلی بر نزول دفعی و یکبارۀ قرآن وجود دارد؟

حالت روحی و جسمی پیامبر اکرم (ص) هنگام نزول وحی، چگونه بوده است؟

آیات کلام الله مجید، چگونه بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد؟

منظور از «نزول قرآن» چیست؟

آخرین سوره کاملِ نازل شده چیست؟