پرسش :

هفت سین در ایرانی چه جایگاهی دارد؟

پاسخ :
شرح پرسش:
هفت سین چیست و چگونه در فرهنگ ما وارد شده است؟ اجزای سفره عيد يا سفره هفت سين کدامند و هر یک نماد چه هستند؟

پاسخ:
امروزه خوان نوروزى در اقصى نقاط کشور گسترده می شود: "سفرهای محدود به ترکيب لغوى سين درهمه جا رايج نيست. امّا اصل گسترش سفره عموميّت دارد، چه در تمام شهرها و روستاهاى ايران گسترده می شود. اين خوان مجموعه اى است بسيار متنوّع از آنچه که در زندگى به آن محتاجند."(1)
برخلاف تصوّر عامه که هفت سين را فراگير و همگانى می دانند، انواع ترکيبات ديگر با عدد هفت در کشورمان رايج است، مانند: هفت شين که درميان هموطنان زرتشتى رواج دارد.
بعضى هفت سين را در اصل هفت شين مى دانند: شکر، شهد و شير، شمع و شمشاد و شانه يا شايه (ميوه) و برخى آن را صورت دگر گونه هفت چين می آورند؛ يعنى هفت چيز چيده شده از درخت. اين سنّت ارزنده چنان مسخ شده است که هفت ميم نيز بر سر سفره نهاده اند: مرغ، ماهى، ميوه، ماست، مربّا، مسقطى و ميگو"(2) چنان که برمی‌آيد، آنچه در سفره عيد مشترک است، عدد هفت است و آينه و کتاب مقّدس (در ميان مسلمانان قرآن و زرتشتيان اوستا) و البته آب و ماهى زنده در درون آن.

تقدّس عدد هفت:
عدد هفت عددى مقدّس نزد ملل مختلف است و از جمله در ايران به دلايلى اين عدد مقدّس شمرده مى شده است: هفت آسمان، هفت شهر عشق، هفت خوان رستم و هفت سين يا شين يا ميم سفره عيد، از حضور مستمر اين عدد در سنن و عقايد ملّت ها حکايت دارد. "هفت نزد ايرانيان عدد مقدّسى است و با هفت امشاسپندان يا هفت جاودانه مقدّس ارتباط کامل دارد."(3)
امشاسپندان يا جاودانان مقدّس، مقدّسان بى مرگ يا جاودانان پاک، صفات پاک اهورامزدا هستند که نام‌هايشان به ترتيب عبارتند از: (واژه ها به صورت فارسى آمده، نه پهلوى و اوستايي) 1- بهمن، 2- ارديبهشت، 3- شهريور، 4- سفندارمذ يا اسفند، 5- خرداد، 6- اَمـِرتات يا امرداد يا بنابر غلط مشهور مرداد.
"آنچه از اوستا بر می آيد در راس اين شش امشاسپندان گاه "سپنته مئينيو" قرار داشته و گاه اهورا مزدا، و با اين افزوده عدد هفت را کامل مى کرده اند. همچنين گاه به جاى اهورا مزدا، ايزد سروش را براى کامل کردن عدد هفت افزوده اند."(4)
متأسفانه تاکنون ميان اجزا هفت سين (آنچه بيشترين فراوانى را ميان ملّت ايران دارد.) و هفت امشاسپند ارتباط معنايى يافت نشده است: وهومن يا بهمن به معناى انديشه نيک، اشه وهيشته يا ارديبهشت به معناى بهترين و بالاترين راستى و پاکى، خشثروئيريه يا شهريور با معناى بهترين و بالاترين راستى و پاکى، سپنته آرمئى تى يا سفندارمذ (اسفند) فروتنى مقدس، هئوروتات يا خرداد: رسايى و تندرستى، امرتات يا بيمرگى (الف در اول کلمه امرتات نفى کننده است مرداد به تنهايى به معنى مرگ و نيستى است) " اگر در درازاى زمان هفت "سينی" يا هفت ميوه يا گل يا سبزى که با سين آغاز مى شوند و هر يک با نشانه اى از با رورى و تندرستى تلقين شده اند، در آنجا بايد پاى ذوق لطيف ايرانى را جستجو کرد.
آن چيزهايى که امروزه خوان ما را زینت مى بخشد و همه اهل خانه را به جهانى از شادى و سرسبزى فرا مى خواند چيست، سبزه نودميده است و سنبل خوش بر و خوش بو، سيب که ميوه اى بهشتى نام گرفته است و نمادى از زايش است ، سمنو اين مائده تهيه شده از جوانه گندم که بخشى از آيين هاى باستانى را ياد آورى می کند. سنجد که بوى، برگ و شکوفه درخت آن محرِّک عشق و دلباختگى است. سير که از دير زمان به عنوان دارويى براى تندرستى شناخته شده است. دانه هاى سپند(اسفند) که نامش به معنى مقدّس است و دانه هاى به رشته کشيده آن زينت بخش خانه هاى روستايى و دافعِ چشم بد است. ما بر اين خوان آيينه مى گذاريم که نور و روشنايى مى تاباند، شمع مى افروزيم که روشنايى و تابش آتش را به ياد مى آورد، تخم مرغ که تمثيلى از نطفه و بارورى است، کاسه آبِ زلال به نشانه همه آبهاى خوب جهان و ماهىِ زنده در آب به نشانه تازگى و شادابى."(5)
با مقايسه اى ميان معناى نام امشاسپندان (که نام 6 ماه از سال‌هاى شمسى نيز هست.) و کنايات و استعاره هاى اجزا سفره هفت سين آشکار مى گردد که جز سپنته و اسفند که فقط تکرار واژه است، اين دو ارتباط ديگرى با يکديگر ندارند و اين ناشى از مسخ و قلب اين سنّت کهن در طىّ اعصار طولانى است.
به هر روى تنها مى توان گفت: خوان نوروزى که اجزا آن با عشق چيده شده است، بر رخسار زيباى محبَّت و موَّدت خانوادگى، زيبايى طبيعت و رنگ هاى اعجاب آور آن را هم خواهد افزود. چرا که نوروز جشن طبيعت و جشن نوشدن زندگى است.

پى نوشت‌ها:
1- نوروز جمشيد،دکترسعيد جواد برومند، ص 326
2- همان، ص 328
3- همان،ص 327
4- دانشنامه ايران باستان، هاشم رضى، ج 1، ص 40 و 339
5- مقاله نقد و نظر: نوروز، نویسنده: ژاله آموزگار، مجله کِلک، بهمن و اسفند 1370، ش 24-23