پرسش :

مرحوم سيد جمال‏الدين اسدآبادي، چگونه به انتقاد غربيان مبني بر اينكه «قضا و قدر، علت العلل انحطاط مسلمين است» پاسخ گفت؟

پاسخ :
مرحوم سيد جمال الدين اسد آبادي در اوقاتي كه در اروپا بود، متوجه اين انتقاد شد و در مقالات خود به اين انتقاد نادرست جواب داد. وي در يكي از مقالات خود پس از مقدمه‏اي مبني بر اينكه اگر روحية مردمي نامساعد و ناپاك باشد، عقايد پاك در آنها به رنگ روحية آنها در مي‏آيد و بر بدبختي و ضلالت آنها مي‏افزايد و تبديل به نيرويي مي‏شود كه آنها را بيشتر به كارهاي زشت مي‏كشاند، مي‏گويد:
«عقيده به قضا و قدر يكي از آن عقايد حقّه است كه مورد اشتباه و موضوع بي‏خبري جاهلان است. غافلان فرنگي، گمانهاي خطا بردند و گفتند اعتقاد به تقدير درميان هر ملتي شايع و راسخ گردد، همت و قوت و شجاعت و ديگر فضايل از ميان آن ملت رخت بر مي‏بندد و صفات ناپسنديدة مسلمين همه نتيجة اعتقاد به قضا و قدر است. مسلمين امروز بينوا و تهيدست و در قواي نظامي و سياسي ضعيف‏تر از ملل فرنگ شده‏اند و فساد اخلاق و دروغ و نيرنگ و كينه و دشمني و تفرقه و جهل به احوال جهان و بي‏بصيرتي بر خير و شرّ قناعت به معيشت بخور و نمير، در ايشان رايج و عمومي گشته، پرواي ترقي و دفع دشمن ندارند. لشكر خونخوار اجانب از هر سو برايشان تاخته است… بيچارگان به هر پيش آمدي شاكرند و به هر مذلتي حاضر. به كنج خانه آسوده خفته‏اند و گنج ثروت و استقلال را به دشمن و بيگانه واگذاشته‏اند.»
آنگاه مي‏گويد:
«غريبان اين مفاسد را كه بر شمرديم به مسلمين نسبت مي‏دهند. همة زشتيها و پستيها را زاييدة اعتقاد به قضا و قدر مي‏دانند و مي‏گويند اگر مسلمانان چندي ديگر بر اين عقيده بمانند، ديگر حسابشان صاف است و آب از سرشان گذشته است».
سپس مي‏گويد:
«فرنگيها ميان اعتقاد به قضا و قدر و اعتقاد به مذهب جبر كه مي‏گويد انسان در كلية اعمال و افعال خود مجبور مطلق است، فرقي و تفاوتي نگذاشته‏اند…»
eporsesh.com