همایون خرم

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلد اول)

همایون خرم به سال 1309 در شهر بوشهر میان مردم خونگرم و مهمان‏دوست آن دیار، دیده به جهان گشود. مادرش كه عاشق و شیفته‏ى «همایون»، یكى از دستگاههاى موسیقى اصیل ایرانى بود نام وى را «همایون» گذارد و هنوز هم كه 85 سال از سن این خانم محترم و با فرهنگ مى‏گذرد، اگر نغمه‏اى در دستگاه «همایون» بشنود چشمانش پر از اشك مى‏شود، اشكى آمیخته به شادى و اندوه. همایون بیش از یكسال از سنش نگذشته بود كه همراه خانواده، به تهران آمد. پدرش كه مردى امین و از صفات انسانى والایى برخوردار بود، با توجه به اینكه شغلش بانكدارى بود و بیشتر وقتش در زمینه‏هاى اقتصادى صرف مى‏شد معهذا هر وقت فرصت مى‏یافت از موسیقى اصیل ایرانى هم غفلت نمى‏ورزید و به دستگاهها و گوشه‏هاى این موسیقى غنى توجه خاص داشت و هنگام فراغت را با صفحات گرامافون و گوش دادن به آن سپرى مى‏كرد و از دستگاهها و مقامهاى موسیقى اصیل، بیش از همه به «اصفهان» علاقه داشت. به همین سبب هم وقتى همایون بزرگ شد و نوازنده‏ى ماهرى گردید، به خاطر دلبستگى مادر و پدرش، آهنگهایى نظیر: «رهگذر»، «خسته شدن» در «همایون» و «گم شده» در «اصفهان» را ساخت و تقدیم آنان نمود. بیش از هفت بهار از سنش نگذشته بود كه با تهیه «نى‏لبكى» روزها براى خود با آن نواهایى را زمزمه مى‏كرد. در سن یازده سالگى به مكتب استاد «صبا» راه یافت. صبا همانطور كه بارها در این كتاب یادآور شده‏ایم، مردى رئوف و خوش‏خلق و باحوصله بود و در مورد دانشجویان با استعداد از هیچگونه كمك و صرف وقت دریغ نمى‏كرد؛ به همین لحاظ «همایون» این كودك مشتاق را تحت مراقبت و تعلیم خاص خود قرار داده، پس از چهار سال و نیم تمرینهاى مداوم وى را آماده‏ى نوازندگى نمود. در این زمان دیگر ساز وى قابل استفاده‏ى عموم شده بود، لذا پس از امتحانى كه توسط ابراهیم خان منصورى كه در آن زمان سرپرستى موسیقى رادیو را به عهده داشت از وى به عمل آمد، اولین برنامه‏ى او تحت عنوان «نوازنده‏ى چهارده ساله»، (این عنوان را مرحوم منصورى با توجه به سن همایون براى وى انتخاب كرده بود). در ساعت نه و چهل و پنج دقیقه شب از رادیو تهران پخش شد و از فرداى آن روز نام نوازنده‏ى چهارده ساله در بسیارى محافل مطرح شد. در آن زمان برنامه‏هاى رادیو به طور مستقیم و زنده از فرستنده اجرا و پخش مى‏شد و شبى همایون خرم كه كاملاً تحت تأثیر نوازندگى استادش «صبا» قرار داشت مشغول اجراى برنامه در رادیو بود. حسین تهرانى كه در بوفه فرستنده رادیو نشسته و به رادیو گوش مى‏داد از متصدى رادیو سؤال مى‏كند «مگر امشب صبا برنامه دارد؟» او در جواب مى‏گوید: نه این صداى ساز همایون خرم است كه گوشه‏ها و ردیفهاى استادش «صبا» را اجرا مى‏كند. (ناگفته نماند كه همایون خرم آنچه از هنر نوازندگى ویولن در گنجینه‏ى خاطر داشت از استادش «صبا» فراگرفته بود. به هر حال حسین تهرانى، این بزرگ مرد موسیقى اصیل و سنتى ایران آن شب آن قدر در بوفه مى‏نشیند تا برنامه‏ى همایون تمام مى‏شود و او را مورد تشویق قرار مى‏دهد. آنچه در مورد همایون قابل توجه بود آن كه به موازات آموختن نوازندگى ویولن و رمز و راز موسیقى ایرانى، از كسب علم و طى مراحل تحصیل نیز غافل نبود. چنانكه در دوران تحصیل همیشه از شاگردان ممتاز و برجسته‏ى كلاس بود و تحصیلات عالیه‏ى خود را با اخذ دانشنامه در رشته‏ى «مهندسى برق» ادامه داد و در مؤسساتى مانند: «تأسیسات اداره ساختمان بانك ملى ایران» و تأسیسات برق سد امیركبیر و... مشغول به فعالیت شد و مانند یك طلبه حقیقى موسیقى، از آثار اساتیدى چون كلنل وزیرى، روح‏اللَّه خالقى بهره‏مند شد و آموزش «هارمونى» را نزد استاد فریدون فرزانه ادامه داد. همایون خرم به طورى در مؤسسات یاد شده سرگرم كار و فعالیت بود كه فكر نمى‏كرد مجدداً روزى سر و كارش با رادیو بیفتد؛ تا این كه شبى در منزل یكى از دوستان خود به طور اتفاقى یا امین‏اللَّه رشیدى خواننده‏ى آن زمان رادیو و على‏محمد خادم میثاق برخورد مى‏نماید و خادم میثاق پس از شنیدن ویولن خرم بلافاصله از وى دعوت مى‏كند كه براى نواختن ساز سلو در برنامه وى به رادیو برود و هرچه همایون از رفتن امتناع مى‏كند، بالاخره خادم میثاق وى ار متقاعد مى‏نماید و خرم دعوت او را پذیرفته به رادیو بازمى‏گردد و طى حكمى كه براى وى صادر مى‏شود از سال 1333 در برنامه‏هاى موسیقى رادیو شركت مى‏نماید. وى در اركستر خادم میثاق ضمن نوازندگى ویولن، آهنگهایى را نیز مى‏سازد كه مورد دوستداران موسیقى واقع مى‏شود. آهنگهایى چون: «غروب عشق»، «گل من»، «نیمه‏هاى شب» و نیز قطعه محلى و معروف «زردملیجه» را كه تنظیم آن از ابوالحسن صبا بود با ویولن اجرا مى‏كند كه یكى از بهترین كارهاى وى به شمار مى‏رود. همایون خرم از آن سال به بعد به طور مداوم با رادیو همكارى داشت تا این كه برنامه‏ى «گلها» به همت بزرگ مرد ادب و هنر ایران «داود پیرنیا» به وجود آمد و بنا به دعوت ایشان، همكارى خود را با «گلها» آغاز كرد و یكى از اركان اولیه‏ى برنامه‏هاى همیشه ماندنى و بى‏همتاى «گلها» گردید. همایون خرم از آن زمان به بعد مدتها رهبرى اركستر شماره‏ى 6 رادیو و بعد اركستر شماره‏ى 2 رادیو را به عهده داشت. (توضیح این كه اركستر شماره‏ى 2 رادیو با هشت خواننده كار مى‏كرد كه اجراى اركستر با 4 خواننده به رهبرى «حبیب‏اللَّه بدیعى» و اجراى اركستر با 4 خواننده‏ى دیگر به رهبرى همایون خرم بود). همایون خرم مدتى هم عضو شوراى موسیقى رادیو مى‏شود و پس از آن سرپرست اركستر «سازهاى ملى» نیز مى‏گردد. در این زمان، سرپرستى موسیقى برنامه‏ى سوم رادیو یا «FM» كه به طریقه استریوفونیك پخش مى‏شد به وى واگذار مى‏شود و در این برنامه خوانندگانى چون «حسین قوامى»، «محمودى خوانسارى»، «محمدرضا شجریان»، «اكبر گلپایگانى»، «عبدالوهاب شهیدى» شركت داشتند و خرم موفق مى‏شود حدود 80 برنامه تهیه و اجرا نماید كه سخت مورد توجه صاحبدلانى كه به موسیقى ایرانى علاقمند بودند قرار گرفت. خرم بیش از بیست و پنج سال با رادیو همكارى داشت كه چندین سال به عنوان «تكنواز ویولن» روزهاى جمعه برنامه داشت و ضمناً در برنامه‏ى «تكنوازان» همراه با هنرمندانى چون: «جلیل شهناز»، «فرهنگ شریف»، «منصور صارمى»، «رضا ورزنده»، «مجید نجاحى» و «فضل‏اللَّه توكل» همراه با «امیرناصر افتتاح» و «جهانگیر ملك» همكارى و برنامه داشت. برنامه‏ى دیگرى نیز به نام: «شاعران قصه مى‏گویند» روزهاى جمعه از رادیو پخش مى‏شد كه بیشتر برنامه‏هاى آن توسط وى ساخته و اجرا مى‏شد و آرم مخصوص و جالبى داشت كه از ساخته‏هاى خود او بود. اگر بخواهیم تعداد كل برنامه‏هاى موسیقى ایرانى اعم از برنامه موسیقى ایرانى «نیم‏ساعته» موسیقى ایرانى «ربع ساعته». برنامه‏هاى مختلف «گلها» و موسیقى ایرانى «FM» و ساز سلو «تكنوازان» را كه همایون خرم در رادیو اجرا كرده است برشمریم جمعاً شاید به بیش از چهارصد برنامه برسد. همایون خرم، از میان انبوه آهنگهاى ساخته شده‏ى خرم به ترانه‏هاى: «رسواى زمانه منم»، «تو اى پرى كجایى»، «میناى شكسته»، «بگذار از كوى ما»، «اشك من هویدا شد»، «طاقتم ده»، «ساغرم شكست اى ساقى»، «بعد از تو هم در بستر غم»، «غوغاى ستارگان»، «امشب در سر شورى دارم»، «یكنفس اى پیك سحرى»، «شباهنگ»، «دل پریشانم»، «آمدى كه با دلم گفتگو كنى»، «گمشده»، «خسته‏دلان» و «راز دل» را بیشتر از همه مى‏پسندد. همایون خرم متأهل و داراى چهار فرزند به نامهاى: رضا، على، امیرمحسن و هاله مى‏باشد كه ایشان هم مانند پدرشان به موسیقى ایرانى علاقه‏ى خاصى دارند.