يكي از وظايف مهم دانشگاهها عبارت است از نو انديشي علمي. مساله ي تحجر، فقط بلاي محيطهاي ديني و افكار ديني نيست، در همه ي محيطها، تحجر، ايستايي و پايبند بودن به جزمي گراييهايي كه بر انسان تحميل شده، بدون اين كه منطق درستي به دنبالش باشد - يك بلاست آنچه كه براي يك محيط علمي و دانشگاهي وظيفه ي آرماني محسوب مي شود. اين است كه در زمينه ي مسائل علمي، نورانديش باشد، معناي واقعي توليد علم اين است. توليد علم، فقط انتقال علم نيست،نوآوري علمي در درجه ي اول اهميت است. اين را من از اين جهت مي گويم كه بايد يك فرهنگ بشود. اين نوانديشي، فقط مخصوص اساتيد نيست، مخاطب آن، دانشجويان و كل محيط علمي هم است. البته براي اين نوآوري علمي - كه در فرهنگ معارف اسلامي از آن به اجتهاد تعبير مي شود - دو چيز لازم است: يكي قدرت علمي، و ديگري جرأت علمي. البته قدرت علمي چيز مهمي است، و هوش وافر، ذخيره ي علمي لازم. مجاهدت فراوان براي فراگيري،‌چيزهايي است كه براي به دست آمدن قدرت علمي لازم است، اما اين كافي نيست. اي بسا كساني كه از قدرت علمي هم برخوردارند اما ذخيره ي انباشته ي علمي آنها هيچ جا كاربرد ندارد. كاروان علم را جلو نمي برد و يك ملت را از لحاظ علمي به اعتلاء نمي رساند، بنابراين جرأت علمي لازم است.
البته وقتي از علم صحبت مي شود، ممكن است در درجه ي اول، علوم مربوط به مسائل صنعتي و فني به نظر بيايد اما من به طور كلي و مطلق اين را عرض مي كنم، علوم انساني، علوم اجتماعي، علوم سياسي، علوم اقتصادي و مسائل گوناگوني كه براي اداره ي يك جامعه و يك كشور به صورت علمي لازم است، به نوآوري و نوانديشي علمي، يعني اجتهاد، احتياج دارد. آن چيزي كه در فضاي علمي ما مشاهده مي شود - كه به نظر من يكي از عيوب بزرگ محسوب مي گردد - اين است كه دهها سال است كه ما متون فرنگي و خارجي را تكرار مي كنيم، مي خوانيم، حفظ مي كنيم و بر اساس آنها تعليم و تعلم مي كنيم،‌اما در خودمان قدرت سؤال و ايجاد خدشه نمي يابيم. بايد متون علمي راخواند و دانش را از هر كسي فرا گرفت، اما علم بايد در روند تعالي خود، با روحهاي قوي و استوار و كارآمدي كه جرأت پيشبرد علم را داشته باشند، همراه بشود تا بتواند پيش برود، انقلابهاي علمي در دنيا اين گونه به وجود آمده است.
عزيزان من! ما امروز در كشورمان به پيشرفت علم نياز داريم، امروز اگر ما براي علم سرمايه گذاري و مجاهدت و تلاش نكنيم، فرداي ما، فرداي تاريكي خواهد بود. كساني تلاش مي كنند كه روند كار علمي را كند يا متوقف كنند و يا مورد بي اعتنايي قرار بدهند، اما نه، امروز در كشور، يكي از فرايض حتمي براي اين نسل - كه در درجه ي اول هم اين فريضه بر دوش شما دانشگاهيهاست؛ عبارت از تقويت بنيه ي علمي كشور است. ما اگر علم نداشته باشيم، ‌اقتصادمان، صنعتمان، حتي مديريت و مسائل اجتماعي مان عقب خواهد ماند. امروز كساني كه دارند بر دنيا خدايي مي كنند، آن دستهاي مرموزي كه امروز اختيار منابع عظيم انساني و مادي دنيا را در دست گرفته اند و همه ي اقيانوسها و همه ي تنگه هاي حساس دريايي زير چشم آنهاست و هر جا مي خواهند دخالت مي كنند، با ابزار علم بود كه توانستند بشريت را به اين خاكستر بنشانند، لذا براي مقابله ي با كار آنها، ‌علم لازم است. اگر بخواهيد از لحاظ علمي پيش برويد، بايد جرأت نوآوري داشته باشيد. استاد و دانشجو بايد از قيد و زنجيره ي جزميگري تعريفهاي علمي القاء شده و دايمي دانستن آنها خلاص بشوند.
البته اشتباه نشود، من كسي را به آنارشيزم علمي و به مهمل گويي علمي توصيه نمي كنم. در هر زمينه، آن كساني كه از دانشي برخوردار نيستند، اگر بخواهند به خيال خودشان نوآوري بكنند، به مهمل گويي مي افتند، ما در زمينه ي برخي از علوم انساني و معارف ديني داريم اين را مي بينيم، آدمهاي ناوارد بدون اين كه از ذخيره و سواد كافي برخوردار باشند وارد ميدان مي شوند و حرف مي زنند و به خيال خودشان نوآوري مي كنند، كه در واقع نوآوري نيست، مهمل گويي است. بنابراين، در زمينه ي مسائل علمي، من اين را توصيه نمي كنم، بايد فرا گرفت، اما نبايد صرفا مصرف كننده ي فرآورده هاي علمي ديگران بود، بايد علم را به معناي حقيقي كلمه توليد كرد. البته اين كار، روشمندي و ضابطه لازم دارد. مهم اين است كه اين روح نوآوري علمي در محيط دانشگاه زنده بشود و زنده بماند. البته من خوشبختانه اين شوق و ميل را در دانشجويان احساس كرده بودم و در اساتيد هم آن را مي بينم، اينها بايد دست به دست هم بدهد و سطح علمي كشور را بالا ببرد. آن وقتي كه علم با هدايت ايمان، عواطف صحيح و معرفت روشن بينانه و آگاهانه همراه بشود، معجزه هاي بزرگي مي كند و كشور ما مي تواند در انتظار اين معجزه ها بماند.
من درباره ي تعبد علمي و تسليم جزمي گري علمي در علوم مختلف شدن اين اشاره را كردم. به طور علمي معتقدم كه يك خودآگاهي جمعي بايد در همه ي محيطهاي علمي نسبت به فرهنگ وارداتي و تحكم آميز و زورگويانه ي غربي به وجود بياييد.
منبع: خود آگاهي جمعي در محيط هاي علمي سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامي در دانشگاه اميرکبير
/س